Glass TIC %0)
Book TR3 5k5
.
J
«Sv-
POLYPTYQUE
DE L'ABBAYE
DE SAINT-REMI DE REIMS,
ou
DÉNOMBREMENT DES MANSES,
DES SERFS ET DES REVENUS DE CETTE ABBAYE,
VERS LE MILIEU DU NEUVIÈME SIECLE DE NOTRE ERE;
PAB M. B. GUÉBABD,
MEMBRE DE L'INSTITUT,
CORRESPONDANT DE L'ACADÉMIE ROYALE DE BERLIN ET DE LA SOCIETE ROYALE D'HISTOIRE DE LAUENBOURG,
MEMBRE HONORAIRE DE LA SOCIÉTÉ GÉNÉRALE D'HISTOIRE DE LA SUISSE,
CORRESPONDANT DE LA COMMISSION DES ANTIQUITES DO DÉPARTEMENT DE LA CÔTE-D'OR, ETC.
PARIS.
IMPRIME PAR AUTORISATION DU GOUVERNEMENT
A L'IMPBIMEBIE IMPÉBIALE.
M DCCC LUI
-"«Si
J
POLYPTYQUE
DE L'ABBAYE
DE SAINT-REMI DE REIMS.
3f
CHEZ
BENJAMIN DUPRAT, LIBRAIRE DE L'INSTITUT DE FRANCE.
RUE DC CLOÎTRE SAINT-BENOIT, N° 7.
\\ju^r
■
POLYPTYQUE
DE L'ABBAYE
DE SAINT-REMI DE REIMS,
ou
DÉNOMBREMENT DES MANSES,
DES SERFS ET DES REVENUS DE CETTE ABRAYE,
VERS LE MILIEU DU NEUVIÈME SIÈCLE DE NOTRE ERE:
PAB M. B. GUÉRABD,
MEMBRE DE L'INSTITUT,
CORRESPONDANT DE L'ACADEMIE ROYALE DE BERLIN ET DE LA SOCIETE ROYALE D'HISTOIRE DE LAOENBOURG ,
MEMBRE HONORAIRE DE LA SOCIETE GENERALE D'HISTOIflE DE LA SUISSE,
CORRESPONDANT DE LA COMMISSION DES ANTIQUITES DD DEPARTEMENT DE LA CÔTE-D'OR, ETC.
PARIS.
IMPRIMÉ PAR AUTORISATION DU GOUVERNEMENT
A L'IMPRIMERIE IMPÉRIALE.
M DCCC LUI.
4
%
PRÉFACE.
J
DIVISION DE LA PRÉFACE.
Page».
1 . Découverte de la copie du Polyptyque de Saint-Remi , m
2. Description de la copie du Polyptyque de Saint-Remi v
3. Epoque de la rédaction du manuscrit original vu
k. Description du manuscrit original vm
5. Division du texte xn
6. Des fiscs xni
7. Des personnes , xiv
8. Des redevances xvn
9. Des services xxxn
10. Des mesures xxxvi
1 1 . Prix et valeurs xli
12. Observations xliv
13. Evaluation des biens de l'abbaye de Saint-Remi xlvi
PRÉFACE.
1. DÉCOUVERTE DE LA COPIE DU POLYPTYQUE DE SAINT-REMI.
Je mets aujourd'hui en lumière un document célèbre, que j'ai cherché
vainement lorsque je travaillais à l'édition du Polyptyque de l'abbaye de Saint-
Germain. J'avais acquis la certitude, par une note tirée des papiers de
M. Joly de Fleury, que le manuscrit original avait échappé à l'incendie du
1 5 janvier î 77/î, et, de plus, qu'il en avait été exécuté une copie, à la de-
mande de M. Maynon d'Invau, sous la direction de D. Poirier3. Mais la visite
que je fis des cartons de ce savant bénédictin, conservés à la Bibliothèque
Nationale, n'eut aucun résultat , et mon édition dut paraître sans le secours
du Polyptyque de Saint-Remi. Je n'en continuai pas moins de m' enquérir de
ce texte désiré; car je ne pouvais croire que les deux exemplaires d'un ma-
nuscrit aussi précieux eussent été détruits, et j'espérais toujours que l'un ou
l'autre , au moins , se retrouverait tôt ou tard.
En effet, ce que je cherchais, loin d'être perdu, était à côté de moi et
sous ma main, et je ne devais m'en prendre qu'à moi-même, si je ne l'avais
pas eu depuis longtemps en ma possession. Voici comment il y est enfin
venu.
Un professeur de l'Université, M. Damiens, s' étant proposé d'écrire l'his-
toire de la Picardie ou d'en recueillir les matériaux, travaillait, à la Biblio-
* Voy. Polypt. d'Irminon, t. I, p. Q23 et 92^.
iv PREFACE.
thèque Nationale, quelques mois avant les vacances de l'année \ 8 4 9 , à ras-
sembler des notes sur les personnages célèbres de cette province. Ayant dé-
siré faire le dépouillement des papiers de D. Poirier, il les reçut de ma main
en communication, et je le priai, s'il y découvrait quelque chose de relatif à
un livre de cens connu sous le nom de Polyptyque d'Hincmar ou de Saint-
Remi de Reims, de vouloir bien m'en avertir. Il était déjà fort avancé dans
son travail, lorsque, lui rappelant un jour la prière que je lui avais faite, je
lui demandai s'il avait trouvé quelque note concernant le manuscrit en ques-
tion. « Je ne sais, me répondit-il, vous allez voir; » et fouillant dans un car-
ton dont il venait d'achever l'inventaire , il en tira un cahier et me le présenta.
Je lus aussitôt, sur la chemise qui le renfermait, ces mots écrits de la main
de D. Poirier : Polypticus S. Remigii. C'était en effet la copie du manuscrit
de Reims. D'abord je crus n'en avoir qu'un fragment, quoique M. Damiens
m'affirmât qu'il n'y en avait pas davantage dans le carton; mais, l'ayant exa-
minée, j'acquis l'heureuse conviction qu'elle était à peu près complète.
Il n'y manquait absolument rien du texte original, si ce n'est la fin d'un
chapitre et quelques mots laissés en blanc, soit que ces mots eussent été
illisibles pour le copiste , soit qu'ils eussent manqué de même dans le ma-
nuscrit.
Maintenant, je dois, sans prétendre atténuer mon tort, expliquer par
quelle fatalité ce précieux document a pu échapper à mes recherches, et ne
venir à ma connaissance que grâce à l'obligeance de M. Damiens et au soin
qu'il met à tous ses travaux.
Les papiers de D. Poirier sont rangés par ordre de matières dans dix-sept
cartons, et consistent la plupart en brouillons, notes et extraits de divers
genres, relatifs à ses ouvrages imprimés. Presque tous les cartons portent en
dehors une courte inscription , indiquant soit le genre de matières , soit les
écrits principaux qu'ils renferment, et cette indication est généralement
exacte. Or, il y en a un sur lequel on lit : Dépouillements pour l'histoire, et
dont le contenu, sans aucun intérêt d'ailleurs, répond effectivement à son
titre, à l'exception d'une seule pièce; et cette pièce unique, dont rien n'annon-
çait laprésence, était justement le Polyptyque de Saint-Remi. Toutefois, ce
n'est pas seulement par l'inscription du carton et par la nature de son contenu
que j'ai été induit en erreur; c'est aussi, et principalement, par l'état et la
PRÉFACE. v
forme du manuscrit. Je me figurais un volume assez gros, d'une certaine appa-
rence et répondant par son extérieur au rang du personnage qui l'avait com-
mandé. Au contraire, il s'agissait d'un simple cahier, assez mince, en papier
commun, grossièrement écrit et de quarante et un feuillets en tout; car la
copie du Polyptyque de Saint-Remi n'en a pas davantage. Elle était, pour
ainsi dire, perdue au milieu d'une masse de papiers avec lesquels elle n'avait
aucun rapport; tandis que, je le crois, elle aurait été beaucoup mieux placée
ailleurs, par exemple, avec les extraits du Polyptyque de Saint-Germain, et
dans le carton intitulé Irminon. Toujours est-il que je n'ai pas su la trouver où
elle était, et que le mérite de la découverte appartient tout entier à M. Da-
miens. Je dois faire connaître la manière dont cette copie a été exécutée.
2. DESCRIPTION DE LA COPIE DU POLYPTYQUE DE SAINT-REMI.
Elle forme, comme je l'ai dit, un cahier de quarante et un feuillets in-4°,
numérotés de 1 à 4o, le dernier n'ayant pas de chiffre. L'écriture en est un
peu serrée, et les interlignes assez étroits; et, ce qui n'a pas moins contribué
à ménager l'espace, les abréviations, qui sont fort nombreuses, n'ont pas été
remplies. En outre, il y a peu d'alinéas, et le texte n'est divisé ni en cha-
pitres ni en paragraphes; mais on y remarque plusieurs chiffres, qui sont
des traces d'une division ancienne du manuscrit original, sur laquelle je
reviendrai plus tard. Le copiste n'a joint à son travail aucune explication,
aucun commentaire; il n'a pas même fixé la ponctuation, qui n'est pas tou-
jours sans difficulté. Il s'est contenté d'écrire ou de transcrire, soit en marge,
soit entre les lignes, les noms modernes d'un assez grand nombre de lieux
mentionnés dans le texte. C'était néanmoins un homme familiarisé avec les
écritures du moyen âge; car on ne remarque dans sa transcription, bien
qu'elle paraisse avoir été rapide, que très -peu de corrections et très-peu
de fausses lectures. Seulement je dois croire qu'il a dérangé l'ordre et la
place des noms de lieu dans les quatre premiers articles du chapitre X. Les
lieux, dans ces articles, sont distribués entre quatre pagi , savoir : i° le Ré-
mois; 2° le Laonnais; 3° le Tardenois, et 4° le Porcien. Or il arrive que tel
lieu, qui se trouve placé par le texte dans im des quatre pays ci-dessus nom-
més, n'en fait pas réellement partie, et qu'il appartient à l'un des trois
b .
vi PREFACE.
autres. Ainsi, par exemple, Abuncurtis, inscrit sous le titre, In pago Tardi-
nensi, serait vainement cherché dans le Tardenois; tandis qu'on rencontre
Auboncourt à deux lieues N. E. de Réthel, dans les limites du Porcien.
Aisella, qui, d'après notre manuscrit, dépendait du pagus Porcensis, se pré-
sente, sous le nom d'Aizelles, dans le Laonnais. Samma Turba, Somme-
Tourbe, village situé entre Reims et Châlons, est pareillement attribué au
pagus Porcensis, qui certainement ne s'avançait pas jusque là. Des terres autour
de Reims, circa Remis, sont encore mises dans le même pagus. Aviola, situé
sur la Meuse, super Mosam, est placé dans le Tardenois, quoique ce canton
soit bien éloigné de la Meuse. Il me serait facile de citer d'autres lieux dont la
position donnée par le texte est en contradiction avec la position réelle; mais
ces exemples suffisent pour prouver qu'il règne dans la partie du manuscrit la
plus importante pour la topographie ancienne un très-grand désordre , lequel
doit être imputé soit au rédacteur du Polyptyque, soit au copiste moderne.
Or, il est difficile de concevoir que le rédacteur ait commis tant d'erreurs
au sujet des divisions territoriales de son temps, et que ces erreurs soient
restées sans correction dans un livre usuel. Il faut donc, je crois, en accuser
le copiste, et les expliquer, en supposant qu'il aura transcrit en lignes pleines
les noms qui étaient disposés en colonnes. J'alléguerai, à l'appui de cette
supposition, que le Polyptyque de Saint-Germain présente, en plusieurs
endroits, une disposition pareille pour les noms de personnes à la suite des
fiscs , et qu'un lecteur peu attentif serait exposé à lire ces noms de gauche à
droite, au lieu de les lire de haut en bas, comme l'ordre l'exige. .
Tout ce que nous savons du copiste, c'est qu'il était moine de Saint- V
Rémi de Reims. Serait-ce D. Vincent lui-même, l'auteur des deux notices
publiées dans le Journal des Savants? Il est peut-être permis de le conjecturer4.
Je ne dois pas omettre de dire que, si la copie a été sauvée de l'incendie de
la bibliothèque de Saint-Remi, en 177/i, et de celui de la bibliothèque de
Saint-Germain, vingt ans après, elle a toutefois été atteinte par le feu dans
sa marge supérieure : heureusement que cette brûlure n'a causé au texte
qu'un très-léger dommage.
' D'après une note tirée des Archives Natio- Vincent, prêtre, fit profession le 3o novembre
nales ( L. 1280), et que M. Damiens a bien 17/16, et mourut à Saint-Remi de Reims le
voulu me communiquer, D. Jacques-Claude 22 septembre 1777-
PRÉFACE. vu
3. ÉPOQUE DE LA RÉDACTION DU MANUSCRIT ORICINAL.
D'après les chiffres écrits en marge dans la copie el destinés à marquer le
commencement de chaque page du manuscrit original, celui-ci devait avoir
quatre-vingt-onze pages d'écriture : la dernière , commençant par — vecibus,
el si verveces non habent, est en effet marquée du chiffre 9 i . Il remontait au
temps d'Hincmar, si l'on s'en rapporte au jugement de Baluze et des auteurs
du Nouveau traité de diplomatique , qui témoignent l'avoir vu de leurs
propres yeux0. Mabillon l'estimait, en 1681, âgé de plus de 700 ans, c'est-
à-dire antérieur à l'an 98 1 . Userait encore moins ancien, suivant D. Vincent,
dont je dois rapporter les paroles : « L'écriture de ce Polyptique , dit-il, est
« peut-être une des plus belles du onzième siècle, pour une écriture de cette
« espèce. Elle a en effet beaucoup de rapport avec la Caroline minuscule, ou
« peut-être, pour mieux dire, avec la minuscule qu'on employa après le milieu
« du neuvième siècle, et en s' approchant du commencement du dixième.
" On voit aussi dans cette écriture quelque rapport avec la minuscule franco-
« galliqueh. » Cette description ne s'accorde pas en tous points avec l'âge que
l'auteur attribue au manuscrit et qu'il rabaisse, comme on vient de voir, au mi-
lieu du xie siècle. Mais on est convaincu, en lisant sa notice, qu'il s'est surtout
attaché pour résoudre cette question de paléographie à la date de quelques
actes, sans faire attention que ceux-ci étaient des additions postérieures,
telles qu'on en rencontre et de nombreuses dans le Polyptyque de Saint-
Germain. Nous pouvons d'ailleurs prouver directement que la rédaction du
Polyptyque de Saint-Remi, ou au moins celle du fisc d'Aguilcourt, qui est
le dix-septième, remonte au temps d'Hincmar. Nous n'avons besoin pour cela
que de comparer ensemble les §§ 1 2 5 et 127 de ce fiscc. Il résulte en effet
de cette comparaison que le scabin Geimfridus et le maire Adroinus, nom-
més § 127, dans un jugement rendu en la troisième année d'Hincmar,
figurent aussi § 12 5, et avec les mêmes titres, au nombre des témoins
ou jurés entendus pour la rédaction du fisc d'Aguilcourt. Je ne crois pas né-
cessaire d'insister davantage sur cette question; les raisons que j'ai exposées
1 Baluze, Capitul. II, 12^7 et 1273. Nouv. b Journal des Savants de 1770, p. ai"]-
tr. de Dipl. V, 44g et s. c Voy. p. 57.
b.
vin PRÉFACE.
ailleurs3 suffiraient seules, sans l'exemple que je viens de rapporter, pour la
décider péremptoirement. Suivons donc avec confiance l'autorité de Baluze
et de dom Tassin, et fixons au commencement de l'épiscopat d'Hincmar le
temps de la rédaction originale du Polyptyque de Saint-Remi.
4. DESCRIPTION DU MANUSCRIT ORIGINAL.
Suivant un avertissement du copiste b, les deux premiers feuillets sont
d'une écriture beaucoup plus moderne que le corps du manuscrit; ils com-
mencent par ces mots : Item n sol. medio Augusto m solidos et v denarios, etc.c
C'est la continuation du compte des cens payés au monastère de Saint-Remi ;
et comme le commencement de ce compte ne se retrouve nulle part, nous
en devons conclure que le manuscrit est incomplet. Mais ce n'est pas seule-
ment la tète qui manque : la page 4 finit par une phrase inachevée, dont la
suite n'est donnée ni par la page 5 ni par aucune autre. Il y a donc encore
ici un ou plusieurs feuillets perdus qui contenaient la fin du fisc de Baconna.
Enfin il peut encore manquer quelque chose entre la page 28 et la page 29,
dans la plus ancienne notice des cens dus à l'abbaye; mais nonobstant ces
lacunes et d'autres s'il en existe, qu'il est impossible de constater, je suis
persuadé que nous possédons, à peu près, tout le texte primitif du Polyp-
tyque. La preuve s'en tire, i° de certains chiffres du manuscrit original, que
le copiste a reproduits à la marge de sa copie; 2° du chapitre XXV, qui
contient la récapitulation générale des fiscs.
Première preuve. Dans le manuscrit, page 29, le chiffre xm est placé au
commencement du fisc de Luperciacus, et, même page, un peu plus bas, le
chiffre xim au commencement du fisc de Villaris; puis, après une interrup-
tion de trois numéros, on trouve, à la page 5 2, le chiffre xvn devant le fisc
de Beconis Villa; et aux pages 55, 66, 67, 74 et 75, les chiffres xvm, xix,
xx, xxi et xxn devant les fiscs consécutifs de Vicus, de Gerso, de Salix Sancti
Remigii, de Vitlina et de Sanctus Hilarius. Ensuite on n'observe plus aucun
chiffre de ce genre, au moins dans la copie. Mais, immédiatement après le fisc
de Sanctus Hilarius, et sur la même page, vient la récapitulation générale
* Polypt. d'Irm. I, 92Z1. c Voy. le chap. XXIX.
b Voy. p. 108, note a.
PRÉFACE. ix
des fiscs du Polyptyque. Or, si cette récapitulation a été placée à la Un,
comme cela est vraisemblable , nous sommes en droit d'en conclure que le
lise de Sanctus Hilarius est le dernier, et que, par conséquent, le corps du
Polyptyque se composait, au moins primitivement, de 22 fiscs.
Il s'agit maintenant de vérifier si nous retrouvons ce nombre dans le ma-
nuscrit tel qu'il nous est parvenu. Le texte entier, d'après la division que
nous en avons faite, contient 29 chapitres, ce qui donnerait 29 fiscs, si
chaque chapitre répondait à un fisc; mais cela n'est pas, plusieurs de nos
chapitres étant composés d'une manière différente. Arrêtons-nous, pour le
moment, au lise de Sanctus Hilarius. S'il a reçu de nous le n° xxiv, tandis
qu'il porte, comme on vient de le dire, le n° xxn, c'est que nous avons
formé deux chapitres de plus que dans le manuscrit, savoir : les chapitres X
et XIII, qui probablement y figurent sans numéros particuliers, le premier
à la suite et sous le numéro du fisc de Gothi, et le dernier à la suite et
sous le numéro du fisc de Tasiacus. Je dis qu'ils ne doivent pas avoir eu de
numéro , parce que le manuscrit en marque seulement à la tète des fiscs ,
comme nous l'observons pour les huit numéros restants , et que nos chapitres X
et XIII ne sont pas des fiscs : la seconde partie du chapitre X, qui en a la forme,
n'est qu'un appendice des dîmes affectées à l'hospice du monastère de Saint-
Remi. J'ajoute qu'ils doivent être tous deux d'une écriture moins ancienne.
D'abord, le copiste nous avertit, dans une note, que les pages 21 à 28, et
les premières lignes de la page 29 jusqu'au fisc de Luperciacus , sont d'une
autre main : or, cette partie se compose entièrement de notre chapitre XIII.
Ensuite, dans le chapitre X, il est fait mention de l'église de Saint-Côme et
Saint-Damien comme dépendant du monastère de Saint-Remi : or, cette église
ne fut cédée à Saint-Remi que par l'archevêque Adalberon , à la fin du Xe siècle8;
donc la rédaction de ce chapitre X ne remonte pas plus haut qu'à cette époque,
donc il nous est permis d'avancer que nos deux chapitres n'appartiennent pas
à la rédaction originale, et qu'ils sont des additions faites après coup au ma-
nuscrit. Elles n'ont rien d'ailleurs qui puissent nous étonner, le Polyptyque
d'Irminon présente des additions de ce genre dans les intervalles laissés
primitivement en blanc, et sans doute avec intention, entre les chapitres.
' Charte de Gervais , du cartulaire de Saint- 177°> P- 4*6); et bulle de Jean XIII, du
Rémi, citée par D.Vincent (Journ. des Savants, 24 avril 972, dans Bouq. IX, 24o d.
x PREFACE.
Il suffirait, par conséquent, de supprimer les deux numéros que nous
avons introduits dans le texte pour retrouver le chiffre 22, et pour que les
divisions fussent en même nombre dans notre édition que dans le manus-
crit. Nous en conclurons que le nombre des fiscs est aussi le même des deux
côtés, et qu'alors nous possédons, soit entièrement, soit partiellement, tous
les fiscs primitifs du Polyptyque de Saint-Remi jusqu'au dernier, qui est celui
de Saint-Hilaire.
Seconde preuve. Un autre procédé nous conduit encore à la même conclu-
sion. Dans le chapitre XXV, qui contient, ainsi qu'on l'a dit, le résumé de
tous les fiscs, le nombre total des manses seigneuriaux est fixé à 18, celui
des manses ingénuiles à 32 4 i, celui des manses serviles à 190 \, et celui
des accolœ à 19. Or, comme le nombre des manses et celui des accolœ sont
marqués dans la description particulière de chaque fisc, nous pouvons en
faire le compte, et vérifier si la somme que nous trouverons est égale au
total porté au chapitre XXV, et, si elle en diffère en moins ou en plus, appré-
cier les pertes ou les accroissements éprouvés par le Polyptyque.
Le calcul effectué sur nos 22 fiscs produit 2 1\ manses seigneuriaux, 4.3 o
manses ingénuiles environ, 176 manses serviles et 1 10 accolœ, tandis que,
dans le chapitre XXV, il est fait état de 1 8 manses domaniaux ,324- manses
ingénuiles et demi, 190 manses serviles et demi et 19 accolœ, ce qui ne
donnerait en tout, suivant le texte, que 526 manses, à la vérité, non com-
pris les églises, les accolœ et les moulins. Le total calculé par nous surpasse
donc le total marqué dans le manuscrit de 6 manses domaniaux, 1 06 manses
ingénuiles environ, et 91 accolœ. A la vérité, il lui est inférieur en manses
serviles; mais cette différence en moins, qui n'est que de i4, provient, sans
aucun doute, de ce que des manses serviles ont été relégués parmi les accolœ.
Maintenant, si l'on confond tous les manses sans distinction des espèces,
on trouve, par le calcul, 63o manses environ, c'est-à-dire environ iol\.
de plus que le nombre annoncé dans le résumé. Il s'ensuit que, bien loin
d'accuser un déficit, le manuscrit présente un excédant considérable, qui
s'explique par les additions successives qu'il a reçues, même dans les fiscs
primitifs.
Nous pourrions poursuivre la même vérification sur les chiffres des rede-
vances, et nous obtiendrions un résultat analogue. Ainsi, par exemple, en
PREFACE. xi
comptant les poulets dus, nous en trouverions plus de 2,100, tandis que la
récapitulation en marque seulement 1,7 4 5 7; de même, le nombre des œufs,
qui dépasse 9,000 dans les dénombrements partiels, ne s'élève, dans la réca-
pitulation, qu'à 7,6^2 7. De là, il est permis de conclure que les additions
s'élèvent à un cinquième au moins des nombres primitifs.
Nous sommes donc en droit de dire, quelque nombreux qu'on suppose
les articles ajoutés après coup, que nous avons perdu peu de chose du texte
original, et seulement peut-être le fisc de Baconna, dont nous ne possédons
que le commencement.
Il est vrai que le Polyptyque ne se compose pas uniquement de 22 fiscs
primitifs, et qu'il contient encore d'autres matières.
Après le fisc de Saint-Hilaire , nous ne trouvons plus de chiffres indica-
teurs; mais, en examinant attentivement le commencement et la fin des
pages suivantes du manuscrit, on reconnaît avec satisfaction qu'elles se
suivent toutes sans lacune, et que le texte est complet jusqu'à la page 89, au
bas de laquelle est écrit le mot finit. Toutefois, ce n'est pas la fin; deux pages
d'additions succèdent encore , mais ce sont vraisemblablement les dernières
du volume , attendu que la page suivante , qui est au verso de la précédente ,
est restée en blanc.
Ainsi, en résumé, plus heureux ici que pour le Polyptyque de Saint-Ger-
main , nous n'avons presque rien à regretter du Polyptyque de Saint-Remi.
Quant aux premières pages du volume, qui nous manquent aussi, elles
étaient, comme on l'a vu, d'une écriture beaucoup plus moderne, et contenaient
les premiers articles d'un compte dont nous avons les derniers, et qui fut,
sans aucun doute, rédigé longtemps après Hincmar.
Nous avons, à l'exemple du copiste, rejeté à la fin de l'ouvrage, d'abord
les trois pages qu'occupent ces derniers articles, puis trois paragraphes écrits
par la même maina, qui paraissent en être la continuation, et qui se trouvent
au bas de la page 20 du manuscrit original. Nous aurions voulu pouvoir
conserver à leurs places les huit numéros que celui-ci nous fournit pour les
chapitres ; mais la division qu'il présente , étant très-défectueuse et n'ayant
peut-être jamais été complète, nous avons jugé à propos d'en établir une
' Cette identité d'écriture est encore attestée dans une note du copiste. Voy. p. 1 10 note d.
xii PREFACE.
nouvelle , qui produit 2 g chapitres en tout , et qui nous paraît favorable à la
distinction des matières a.
5. DIVISION DU TEXTE.
Le texte peut se décomposer en cinq parties, savoir :
i° Description des fiscs et de leurs dépendances, pages 1-17, 19-2 k-,
32-90 et 98-107 de notre édition;
20 Noms des lieux payant la dîme à l'abbaye, pages 18, 1 9 et 20 ;
3° Notice des cens dus à l'abbaye, pages 2 5-3 1 ; plus, les deux premiers
feuillets du manuscrit transportés par nous à la fin, p. 108-1 10 ;
k° Récapitulation générale des fiscs, pages 91 et 92 :
5° Description des bénéfices, pages 93-97.
Dans la première partie, les fiscs primitifs s'arrêtent à la page 90, les
autres sont des additions. La description du fisc de Condatas, C on dé sur-
Marne, est donnée deux fois, la première en détail, pages 99-1 01 , et la se-
conde en abrégé et avec des différences essentielles, pages 106 et 107. Le
fisc de Luperciacus est décrit en trois endroits, savoir, pages 32, 104-107;
la troisième description (p. 107, § 73) est un abrégé de la seconde avec des
changements.
Les dîmes qui composent la seconde partie sont les dîmes payées par l'ab-
baye de Saint-Timothée à l'hospice du monastère de Saint-Remi , et les dîmes
payées à la porte du même monastère.
La troisième partie contient deux états des cens dus à Saint-Remi. Ils
paraissent avoir été dressés à deux époques différentes et sont tous deux in-
complets ; il manque la fin du premier et le commencement du second.
La récapitulation générale, qui forme la quatrième partie, est répétée
deux fois de suite, avec peu de différence dans la rédaction.
La cinquième partie, qui est celle des bénéfices, embrasse, selon toute
apparence , tous les bénéfices dépendant du monastère de Saint-Remi ; il est
évident qu'ils ne composaient qu'une petite portion des possessions de ce
monastère.
3 Nous avons compris tous les bénéfices dans tous. De même, nous avons formé un chapitre
un seul chapitre (c. XXVI), parce que le ré- unique des colonicœ (c. XXVIII), parce qu'il
sumé qui les termine (p. 97, § A3) les comprend n'y a pour toutes qu'un manse seigneurial.
PREFACE. xm
6. DES FISCS.
Les fiscs sont au nombre de vingt-quatre , y compris celui de Insula super
jluvio Suppia; c'est un de moins que ceux qui nous restent du Polyptyque
d'Irminon. Chacun est composé d'un manse seigneurial et des manses tribu-
taires et autres biens qui dépendent du manse seigneurial. La composition de
celui-ci est donnée, mais celle des manses tributaires est généralement omise.
On marque seulement les redevances et les services de ces derniers, avec
les noms des tenanciers, suivis quelquefois de ceux de leurs femmes et de
leurs enfants. Plus ordinairement les noms de leurs femmes sont ou passés
sous silence, ou rapportés de suite à la fin des fiscs avec le nombre, rare-
ment avec les noms de leurs enfants. Le Polyptyque de Saint-Germain, au
contraire, fournit presque toujours ces différents détails.
La description des manses tributaires et des accolœ est souvent suivie de
la liste des habitants du fisc et des étrangers, qui devaient faire gratis un
certain nombre de journées ou payer une certaine somme d'argent.
Vers la fin du fisc de Curlis Agutior, on trouve la liste des femmes qui
avaient obtenu l'ingénuité par charte a, et un peu plus bas celle des serfs nou-
vellement repris, servi et ancillœ novitcr rcpressih.
On trouve aussi dans plusieurs fiscs l'inventaire des vases, livres et orne-
ments des églises situées dans ces fiscs c, et, dans deux autres, l'inventaire
du bétail nourri dans le manse seigneurial ou par le fisc d. Ces états rap-
pellent ceux du Breviarium de Charlemagne e.
La formule Testes prœscriptœ rei se lit à la fin d'un fiscf, et celle-ci : Isli
juraverunt, à la fin de deux autres s ; chacune de ces formules est suivie des
noms des personnes dont le témoignage ou la déposition a servi à rédiger
le dénombrement de la terre. Ce qui prouve de nouveau que la rédaction des
polyptyques se faisait, au moins en partie, après la solennité de plusieurs
enquêtes.
a xvii, 10. d xii, i ; xxvn, 6.
b xvii, 12. ' Polypt. d'Irm. t. II, p. 296 et ss.
c VI, 17 ; XV, l5; XVII , l/t; XVIII, 1 1 : XX, ' XVII, 16.
12; xxii, 27. g ix, i3; xxviii, 54-
xiv PREFACE.
Les inanses sont ingénuiles ou serviles; on n'en trouve pas de lidiles. Il
n'y a pas non plus d'hospices, mais ils sont remplacés par des accolœ qui
paraissent, comme nous en avons fait la remarque1, avoir tenu le milieu
entre les manses et les hospices b, ou qui même se confondent avec ceux-ci.
On observe, en outre, des tenures appelées sessas, composées d'un lot de
terre c et quelquefois de bâtiments d.
Les manses sont distingués en vestitie et en absi£, autrement nudi%; il est
aussi question d'accolœ apsœ h.
On remarque, de même que dans le Polyptyque de Saint-Germain, que
la condition des manses est souvent en opposition avec celle des personnes,
c'est-à-dire que des manses ingénuiles sont souvent tenus par des serfs, et
des manses serviles par des ingénus.
Les terres consistent en terres labourables ou champs, en vignes, prés,
pâquis ou pacages (pasc/ualia, pascua) , en marais (marisci), en chenevières
(caneverillœ j , en bois [silvœ, saltus), en buissons (buscalia) et épines (spi-
nulœ). Il est question d'un bois de bouleau (silva beduUina) et d'un bois de
coudriers et d'épines (silva colrina cum spinulis1).
Il est fait mention d'un certain nombre de moulins et de quelques brasse-
ries, cambœ ou cammœ. Un moulin, molendinus, est dit hibernaticus , parce
qu'il ne travaillait que l'hiver, n'ayant probablement pas assez d'eau en été i.
7. DES PERSONNES.
La condition des tenanciers du monastère est marquée généralement,
ainsi que celle des autres personnes chargées envers lui de redevances ou
de services. Les deux classes principales sont celles des ingenui et des servi
ou mancipia. Les premiers répondent exactement, je crois, aux coloni du
Polyptyque de Saint-Germain, et n'en diffèrent que de nom. Ici donc ïin-
genuus n'est pas autre que le colonus. On observe toutefois, clans un chapitre,
" Polypt. d'Irm. t. I, p. 63o. e xm , i3, 22, 35.
b Accola est pris dans deux sens différents: ' vi, 26; xxvm, b'].
il signifie tantôt la tenure dont nous venons de s xm, 5 , i3 , 22 , 35.
parler, tantôt l'habitant d'une terre. h ix, 11.
c xiv, 6 ; xv, 1 7 ; xxvi ,16,18,19,31. ' 1,1,
d m, 6. ' xix, 1.
PRÉFACE. xv
le XXVIIIe, que la qualification d'ingcnuus est partout remplacée par celle de
colonus; mais cette différence dans les termes ne doit en faire supposer au-
cune dans les conditions. Seulement, dans le chapitre dont il s'agit, les
terres de l'abbaye portant le titre de colonica, on aura préféré le titre
de coloni à celui à'ingcnai, pour marquer la condition des personnes ingé-
nuiles qui les occupaient. Toutefois, dans la colonia Cirsinniaca , du fisc
de Beconis Villa , les tenanciers ingénuiles sont appelés ingenui et non
coloni a.
Les autres classes sont composées d'hommes libres ou francs , franci b, et
d'affranchis, Uberli c, distingués en chartularii d ou affranchis par charte,
c'est-à-dire par acte authentique, et en epistolarii0 ou affranchis par lettre,
c'est-à-dire par acte privé.
Il est aussi fait mention de vicarali et de vicaratœ \ dont il ne me parait
pas facile de déterminer la condition. Nous ne connaissons, en effet, que
cinq classes de personnes, savoir : les libres, les affranchis, les colons ou
ingénus, les lides et les serfs, et il ne nous est pas possible d'en nommer
une autre qui ne rentre dans celles-ci. Il resterait donc à savoir à laquelle des
cinq les vicarati appartiennent, si toutefois cette qualification désigne une
condition sociale, comme on doit le supposer, puisqu'elle n'est accompagnée
d'aucune autre &; mais nous n'avons pour résoudre cette question qu'une
donnée, celle même du nom, et ce nom, inconnu d'ailleurs à Ducange, a
une signification fort obscure. Quoiqu'il offre la forme d'un participe passé,
on ne voit pas de verbe qui lui réponde. On ne saurait non plus le rapporter
au mot vicarius, dont le dérivé ferait vicariatus et non vicaratas. Bref, étant
réduit ici à des conjectures hasardées, j'aime mieux les taire, et attendre,
pour la décision de ce point, la découverte de nouveaux documents.
Si, de la condition des personnes, nous passons à leur position domaniale ,
nous distinguerons des hospitesh ou hôtes, des accolœ ou étrangers habitants
xix, g-n. - ' xxii, 3, 5, 7, 19, 20.
xxviii, 56. " A la vérité, on trouve un Vulferus, mul-
vi, 11, 12. narias, vicaratus (xxn, 7); mais l'adjectif m id-
1, i3; xv, 1 1 ; xvin, 1 1 ; xx, 5. 10; xxn, narius , meunier, indique la profession et non
3. etc. la condition de l'individu.
xv, 3, 1 1 ; xx, 3,4, io, 1 1 ; xxn, 3,5, h Voyez ces mots et les suivants à la table
générale.
c
xvi PREFACE.
et non hommes de la terre, des foreuses , foranei ou foraslici , c'est-à-dire des
hommes d'une terre habitant au dehors, et des extranei, c'est-à-dire des
étrangers à la seigneurie de Saint-Remi , mais habitant sur ses domaines.
On trouve aussi la mention de quelques oblati ou de personnes qui s'étaient
données au monastère. Les mapatici ou mappagii et les tcrracii sont peut-être
les tenanciers de mappœ et de terrœ étrangères aux manses; à moins qu'on
ne fasse de ces noms, qui ne sont employés qu'à l'ablatif pluriel, des neutres
mapatica, mappagia, lerracia, auquel cas ils serviraient à désigner non des
personnes, mais des redevances payées pour la possession des espèces de
terres indiquées.
Quant aux professions, celles de vigneron, vinitor; de cuisinier, coquus;
de pêcheur, piscator, sont à peu près les seules qui soient marquées. Les
naves, dont il est question en deux endroits a, pouvaient servir à la naviga-
tion sur la Marne ainsi qu'à la pêche.
D'autres qualifications ont rapport aux redevances et aux services, telles
sont celles de capitalicii, payant la capitation; de cerarii, devant une certaine
quantité de cire; de diurnarii ou jornarii, faisant un certain nombre de jour-
nées pour la terre seigneuriale b. Le nom d'operarii désigne des hommes qui
travaillent à la tâche ou à la journée.
Les principaux officiers institués dans les fiscs sont le maire, major; le
doyen, decanus; le cellerier, cellerarius ; le forestier, silvarius ou forestarius.
Un tenancier a le double titre de silvarius et mcllarius , parce qu'il était chargé
de recueillir le miel dans les bois dont il avait en même temps la garde c. On
peut ranger aussi bien parmi les offices que parmi les professions l'emploi
de meunier, mulnarius, et celui de bouvier, bovarias, dont il est fait mention
quelquefois. A la fin du fisc de Gothid, les noms de plusieurs personnes sont
inscrits sous le titre : De ministerio ; c'étaient, à ce qu'il paraît, des ministe-
riales, c'est-à-dire des hommes et des femmes préposés à des services parti-
culiers ou exerçant différents arts et métiers au profit du monastère et sou-
vent dans le manse seigneurial.
Le magister ou les magistri , nommés dans le fisc de Curlis Agutiore,
' xxvm, 57 et 58. ' 1, 12.
b Ces mots sont mal interprétés dans Du- d ix, i/j.
cange par jours ou journées de travail. " xvn , 1.
PREFACE. xvii
étaient vraisemblablement ou le prévôt ou les dignitaires de l'abbaye. Ces
derniers sont, je crois, désignés aussi sous le nom de seniores, dans le
même fisc3 et dans ceux de Bainah, de Beconis Villa0 et de Salix Sancti
Remigii d.
Quant aux offices de cancellarius , â'advocatas et de scabinus, dont il est
aussi question , ils ne peuvent être considérés comme propres et particuliers
aux fiscs.
8. DES REDEVANCES.
Les redevances et les services sont généralement les mêmes que dans le
Polyptyque d'Irminon; c'est pourquoi je me dispenserai d'en faire de nou-
veau la description ; il me suffira d'indiquer les différences qu'on observe
dans les détails.
L'hostilitiam y est appelé hostelitia , et se paye presque toujours en argent,
depuis 5 denierse jusqu'à 3o deniersf par manse. Les taxes intermédiaires
sont: 6e, 8 h, io', î î J , i4\ 161, 2 0m et 25" deniers. Dans un fisc, cette rede-
vance consiste en une brebis avec son agneau0, hlwstclitia n'est pas imposée
à tous les fiscs; mais, lorsqu'elle est exigée, la plupart des manses serviles
n'en sont pas exempts.
Le carnaticum, Yherbaticum, Yaugustaticum ne sont pas mentionnés. La ligna-
ritia ne l'est pas non plus, mais c'est le nom seul qui manque; car la rede-
vance d'une ou de plusieurs voitures de bois est due généralement par les
manses, même par beaucoup de manses serviles; seulement elle se payait en
nature et n'était que très-rarement convertie en deniers. Elle est rappelée
dans la récapitulation générale sous le titre de lignaria?.
Le droit de paisson est désigné tantôt sous le nom de pastio , tantôt sous
* XVII, 10.
b xvm, 4;-
c xix, 17.
d XX, 2/1.
e xxn, 9 et 26; xxvi, 1 1.
' xxviii, 2 et 6g.
" xx, 16.
'' vi , 2 et 23; xvii, 2 et 22.
' xv, 2 ; xx, 2 ; xxn, 2 et 8; xxvi, 10.
1 xxvi ,12.
1 xn, 3.
1 vu, 2 ; ix, k et 5.
"' 1 , 2 ; xi , 2 .
u XII, 2.
° xxi, 2.
p xxv, i.
xvm PREFACE.
celui de pastus; il est acquitté par les manses serviles aussi bien que par les
ingénuiles : il consiste souvent en un muid de vin a, quelquefois en deux muids
de vinb, ou en un muidc d'épeautre ou de fromentd, fréquemment en une
voiture de bois fournie d'ordinaire au commandement de la seigneurie e. Les
manses serviles ne sont assujettis qu'à la moitié de cette dernière prestation^
D'autres fois il est exigé soit un mouton d'un an chaque années, soit un mou-
ton de cet âge tous les trois ans, avec un muid d'orge tous les ansh. Dans le
fisc de Vicus, outre la redevance en bois imposée pour droit de paisson, pro
pastione, à raison d'une voiture pour chaque manse ingénuile, et d'une demi-
voiture pour chaque manse servile l, il est encore fait mention, au résumé J,
de 288 jeunes porcs dus tous les trois ans pour pastus, par les 288 posses-
seurs de manses, tant habitants de la terre qu'étrangers : c'est du moins de
cette manière que j'entends le texte assez corrompu dans cet endroit. Je
ferai aussi observer qu'il est parlé dans le fisc de Beconis Villa de deux pais-
sons, sans aucune explicationk : je ne sais si, pour rendre raison de cette
expression, pro duabus paslionibus , on doit distinguer soit la paisson du gland
de celle de la faîne, soit le panage du pâturage.
La capitation est appelée capitalicium , et ceux qui la doivent capitaliciV .
Souvent l'obliagtion de payer cette redevance est exprimée par ces mots :
solvit ou dat pro capite suom; elle est d'ordinaire acquittée en argent", et alors
la taxe parait être de l\ deniers0, comme dans le Polyptyque de Saint-Ger-
main. D'autres fois elle consiste dans la prestation d'un muidP ou d'un muid
et demi d'orge °i ; elle est imposée à des ingénusr et à des accolœ dont la con-
dition n'est pas indiquée^ mais il y a des redevances non qualifiées, qui
peuvent être considérées comme une espèce de capitation. Ainsi des tenan-
12
ix, 2 , k. 5; xv, 12 ,
iA;
XIX,
2, 7,
8
• 9-
k xix, 2,7,8,9.
XV, 2.
' Voy. Y Index.
x, 6.
'" VII, 2; IX, 12; XVII, 2.
XV, 10.
" Voy. les passages indiqués dans la table ,
1,2; XX, 2 ; XXII , 2 :
XXV, 1
; XXVI
,
10,
aux mots Capitalicii et Capitalicium.
i5.
° xxvi, 19; xxviii, 73.
xxii, 8, i5.
p VII, 2; XVII, 2, 28.
XXVIII, 2.
1 IX, 12.
XXVIII, 22.
' VII, 2; IX, 12 ; XVII, 2, 28.
XX, 2, ÎO.
s xxviii, 73.
xx, 76.
PREFACE. xix
ciers, hommes ou femmes, habitants ou forains, ingénus ou serfs, payent
tous les ans L\ , 8 , 12 deniers3 ; d'autres font neuf jours de travail ou payent
4 deniersb; d'autres huit jours ou l\ deniers0; d'autres seulement trois jours
ou 1 denier 1/2 d; d'autres font quatre ou trois jourse.
Le mot census a la signification que je lui ai assignée dans le Polyptyque
de Saint-Germain f; toutefois, il est assez souvent employé pour désigner la
rente assise sur la terre censuelle, c'est-à-dire le prix du loyer de la tenure,
distingué du prix du loyer d'une terre domaniale. Ainsi, par exemple, le vin
récolté dans les vignes du domaine, vineœ dominicœ, était dit vinum de collée-
tione, par opposition au vin de cens provenant des vignes des manses ou
des autres terres censuelless. Beaucoup de vignes domaniales se faisaient en
effet au tiers, ad tertium, c'est-à-dire que le vigneron ou colon qui les culti-
vait avait pour lui le tiers de la récolte. L'expression facit vineam de suo domi-
nicain ad tcrtiumh et d'autres analogues1 ne doivent pas s'entendre autrement,
comme on le voit par plusieurs passages, où le produit de quelques vignes
du domaine est évalué à tant de muids, déduction faite du tiers : Habet idem
in cadem villa vineam 1, ubi possunt colligi vini modii xvm absque tertio! : ce
qui prouve que le domaine se réservait les deux tiers des fruits.
Quelquefois le cens est distingué des droits de guerre, de paisson et
autres k; plus souvent il s'entend de la généralité des prestations et des ser-
vices imposés aux tenures l. Le cens général d'un manse sans qualification est
fixé à 4 sousm, celui d'un manse ingénuile à 5 sousa, celui de 1 o manses non
qualifiés à 9 sous chacun, non compris les poulets et les charrois0. Un mou-
lin est acensé 37 sousP. Les brasseries, cambœ, étaient aussi données à cens1!.
' xvii, 60-110, n4-n8; xvm, 15-17; j xxvi, ki.
xxvni, 53-6 1. k ix, 2; xv, 2 ; xix, 2, 7-9; XXIX, 1 1.
xv, 27. ' x, 5; xiii, 1 ; xvii, 20, 124; xvin, 9; xix,
xvm, 1 i-i4- 18; xx, 9, 10; xxii, 7, i4; xxvm, 5 , 6, 9 .
d xxii, 35-43. 10, 11, 18, 3o, 33, 35. 36. 37. 70; xxix .
c xvii, m-ii3; xxi, 6; xxii, 3i-34- 2 et ss.
' T. I, p. 696. m x,5.
s Comparez 1, 1, 2, avec 1, 16; iv, 1, avec n xxvm, 70.
iv, 4- Voyez aussi ix , 8 ; xix , 9 , 1 9 ; xxv, 1,2; ° xm , 1 .
xxvi, 26;xxvn,4- p xm, 1.
'' IV, 2. * XI, 1.
1 m, 3; vu, 5; ix, 10; xxiii, 2.
XX'
PREFACE.
Les cens étaient payés en argent3, en bléb, en vinc, en boisd, en poulets
et'*œufse.
Les prestations à titre de cens étaient de même distinguées des presta-
tions à titre de ban; celles-ci étaient générales, ou du moins collectives, et
acquittées à l'ordre du seigneur ou de son représentant : ainsi les tenanciers
d'Aguiicourt rendaient 1 o/i voitures de bois de cens, de censu, et 76 de ban,
de bannoK Dans le résumé général des redevances du Polyptyque, il est fait
état de 866 voitures et demie de bois, savoir : 655 de cens, et 2 1 1 et de-
mie de ban pour droit de paissons. Les redevances banales dont il est parlé
consistaient presque toutes en voitures de bois, amenées la plupart au
manse seigneurial, quelques-unes à l'abbaye de Saint-Remih. Les tenanciers
devaient aussi conduire par ban des voitures de foin au monastère1, et des
voitures de merrain à l'écurie domaniale J. Mais le bois et le foin, quelque
part qu'ils fussent conduits, provenaient, selon toute apparence, des terres
du domaine et non des terres tributaires; de sorte qu'il s'agit ici, je crois,
non de prestations réelles et en nature, mais de simples charrois, qui se
faisaient en vertu d'un commandement général adressé à toutes les personnes
obligées; c'est pourquoi cette espèce de ban est appelé bannas generalisk.
J'aurais donc pu renvoyer à l'article des services ce que je viens de dire de
ces charrois; mais j'ai préféré en parler ici pour ne pas revenir sur la diffé-
rence à établir entre le censas et le bannum. Lorsque les redevances banales
sont mentionnées à côté d'autres dont le titre n'est pas indiqué , il faut gé-
néralement entendre par ces dernières des redevances censuelles1.
La redevance appelée araticum ne paraît pas être autre que Vagrarium du
Polyptyque d'Irminonm, ïagraticum du Code théodosien et même Yaraticum
de la loi des Allemands, quoique j'aie distingué cet araticum de Vagrarium,
' VI, 1 3, 2 2 , 2Ô, 29; IX, 11 ; XIII, 19, 32, h XVI, 2.
40-/12 ; xxv, 1,2; xxviii, /j6, A7; XXIX, 11. ' xv, 2; XVI, 2.
'" vu, 4; ix, 2; xxv, 1,2. J Voy. xix, 2, 9, 19. Voy. aussi xxn , 2,
vu, 6, 8; ix, 1 1 ; xiii, 19, 21, 26; xxn, 8, 9 , 45; xxvi , 10, i5.
k"j- k XVI, 10.
^ xx, 2. i Voy. 1, 2; vi, 2; xv, 2 ; xvi, 2 , 10: xviii,
° vi, 9; m, 8; xxviii, 72. 2, 21; xx, 2; xxn, 2, 8, 9, i5; xxvi, 10, 12,
' xxn, 45. i5; xxviii, 2, 22, 69, 72.
5 xxv, 1. m Pol. Irm. I, 680.
PRÉFACE. xxi
en m'autorisant de l'opinion de Lindenbrog contre celle de Ducangea. Ces
trois termes signifient également ce qu'on entendait par agrier, champart,
ferrage, dans nos anciennes coutumes.
V araticum était payé par le tenancier en fruits de différentes espèces, nés
de la terre qu'il cultivait : Donat araticum de omni conlaboratu h ; donat arati-
cum de suo conlaboratu extra avergariamc. Il était aussi payé en blé et en orge
seulement11. Pour des manses ingénuiles, au nombre de six, Yareaticum ou
araticum était fixe et consistait en un muid, vraisemblablement de vine. Dans
les autres cas où il est fait mention de cette redevance, la quantité ou la
quotité des fruits à rendre n'est pas marquée : était-elle fixée à la moitié,
comme dans plusieurs terres de la centaine de Corbonf? au tiers, comme
nous l'avons vu précédemment pour les vignes du domaine cultivées par les
tenanciers? au dixième seulement, comme dans la loi des Bavarois s? C'est
ce qui n'est pas exprimé. Toutefois, je ferai observer, i°que , dans le résumé
d'Aguilcourt, Y araticum est joint à la dîme des brebis de cette manière :
omnia mansa donant araticum et decimam de vervecibush; 2° que, dans les colo-
nies de Condé-sur-Marne et de Louvercy, où il n'est pas question de Y ara-
ticum, la dîme est levée sur tous les produits, à l'exception, pour un certain
nombre de tenanciers , des produits des chenevières et des prés : Donant
decimam de omni conlaboratu , prœter caneverillam et pratum1; donant in censum
denarios xn et decimam de omni conlaboratu); qu'ainsi ces deux dernières
clauses ressemblent aux deux premières que j'ai rapportées, et dans les-
quelles décima est remplacé par araticum; enfin que, plus loin, les mots de
omni conlaboratu sont remplacés par de annona , de la manière suivante : Do-
nat decimam de annonak. De là je suis induit à supposer, ou au moins à soup-
çonner que les termes araticum et décima ont ici la même signification, et
que par conséquent Y araticum ne comprenait que le dixième des fruits.
Uavergaria, ou terre close d'un palis ou d'une haie morte, est quelque-
fois exemptée de Y araticum, ainsi que les prés1. Dans un endroit la terra
' Ibid.682. » Voy. ibid. 681.
'' xiv, 3. h xvii, 126.
XV, 2. i XXVIII, 2.
1 xvn, 2. ] xxviii, 46, à-]-
XII, 2. k XXVIII, 69, 70, 72.
Pol. Irm. I, 682. ' xv, 2, et xvi, 10.
i
xxii PREFACE.
forastica, ou terre située hors de la seigneurie, y est seule soumisea. Au reste,
les tenanciers qui le payaient étaient, de plus, obligés généralement à
d'autres redevances et à des services divers.
Le vinaticumh est, je crois, le vinage de nos vieilles coutumes, c'est-à-
dire le cens ou le vin que les tenanciers rendaient pour leurs vignes, et qui
est aussi appelé census vini, ou plutôt vinam censasc. Quant aux expressions de
vinaticis et de vinatiis, qui se rencontrent dans la Notice des censd, on peut
les entendre, comme nous l'avons dit plus haut, soit de personnes qui
tiennent des vignes, de même que terracii et mapatici ou mappagiie seraient
des personnes qui tiennent des terres ou des mappœ; soit de redevances
payées pour des vignes, en supposant que les ablatifs vinaticis et vinatiis ré-
pondent aux nominatifs pluriels vinatica et vinatia; alors, dans cette dernière
supposition , on devrait aussi , par analogie , admettre au lieu des masculins
terracii et mapatici, les neutres terracia et mapatica ou mappagia, qui signi-
fieraient ainsi des redevances payées pour des terres et pour des mappœ pla-
cées vraisemblablement hors des manses. Ces doubles interprétations, qui,
en définitive, conduisent au même sens, me paraissent également plausibles.
La dîme, décima, dont il n'est pas parlé dans le Polyptyque de Saint-
Germain, se confondait peut-être quelquefois avec ïaraticam, ainsi qu'il est
permis de le conjecturer d'après nos observations précédentes; mais d'ordi-
naire, et dans la signification propre du mot, c'était une redevance qui con-
sistait dans le dixième de tous ou de certains produits naturels, industriels
ou autres. Dans notre Polyptyque, les dîmes dues à l'hospice ou à la porte
de Saint-Remi par plus de deux cents lieux ou bénéfices , paraissent en général
avoir compris le dixième de tout le revenu. Cependant, comme au sujet
de la terre appelée Abriniaca Curtis il n'est fait mention que de la dîme des
animaux et du vinf, nous devons croire que cette terre ne payait pas d'autre
dîme. Ce dixième des revenus de plus de deux cents terres était, je pense,
payé par les intendants ou receveurs de l'abbaye , et non directement par les
tenanciers. Mais outre ces redevances collectives, il y avait des manses et des
accolœ, qui devaient particulièrement la dîme des brebis tous les deux
° xxvi, 22. J xni, ig, 21, 26, 27.
h ix, 2, li, 5. " Voir ces mots à la table.
c xin, 21, 26. ' X, II.
PREFACE. xxm
ans11, et plus communément tous les trois ansL. D'autres, comme on l'a vu,
devaient la dîme des blés, de annona, ordinairement avec celle des brebisc, et
même la dîme de tous leurs produits, de omni conlaboraiuà, à l'exception,
pour plusieurs, du chanvre et du foine.
Le nom d'oblationes est donné à une espèce de redevance, payée ordinai-
rement le jour de Noël, à titre d'hommage ou en signe de soumission et de
respect, par le tenancier au maître du fonds. Lorsque le maître ou prévôt,
magisler, et sans doute aussi le senior allaient visiter les moulins d'Aguilcourt,
on devait se porter à leur rencontre et leur offrir ce qu'on avait de mieux f.
Aux fêtes de Noël et de Pâques, le maire, le curé, le doyen et le cellerier de la
même terre, les maires et les curés de Beine et de Bouconville, étaient tenus,
d'après un ancien usage, de se transporter au monastère, et d'offrir respec-
tueusement aux seigneurs ou dignitaires, seniorcs, en signe de vénération,
des bouteilles de vin et de miel, des gâteaux, des poulets, et quelques-uns
une oie s. Aux mêmes fêtes, le maire et le curé de Saulx-Saint-Remi offraient
chacun, à la vénération des seigneurs, quatre gâteaux, quatre poulets, une
oie, une bouteille de miel et une bouteille de vin. Le doyen et les deux
meuniers de la même terre devaient chacun la moitié de cette offrande b;
enfin, aux mêmes époques, le maire d'Aigny, s'il possédait un manse entier,
devait faire sa cour aux maîtres, c'est-à-dire aux dignitaires de l'abbaye, en
leur offrant trois gâteaux, quatre poulets et deux bouteilles de vin1.
Dans le compte des cens de l'abbaye, rédigé, comme on l'a vu, à une
époque moins ancienne, les oblationes sont encore dues par plusieurs officiers
des domaines, savoir : par des maires et par des forestiers, soit pour leur
propre compte, soit à raison des moulins situés dans leurs ressorts J ; plus sou-
vent elles sont mises à la charge des terres, sans indication des personnes1.
Une brasserie, camma, en est aussi chargée h Dans tous les cas, elles n'étaient
plus exigées qu'une seide fois par an, à la Saint-Remi m ou plutôt à Noël".
' xvn, 7, 126. XXII, 44-
'' xi, 2; xv, 2 , 58. ; 1, 1 5.
: xxviii, 69, 70, 72 J xxix, 7, 8, 17.
1 xxviii, 46, k"- k xxix, 1, 2 , 3, 6, 7, 8, 9, 10, 17, 18, 19.
' XXVIII, 2. L XXIX, 6.
' XVII, 1 . m XXIX, 1.
~ xvn, 122 , xviii, 20; xix, 18. ° xxix, 2 , 3 , 6 , 7, 8 , 9 , 1 o , 1 7, 1 8.
J.
xxiv PREFACE.
Elles consistaient en une somme d'argent, qui varie de 3 sous à 38 sous,
en froment, avoine, vin, chapons, poulets et œufs a. Le même droit fi-
gure aussi dans des actes de l'Appendice du Polyptyque d'Irminon , sous
les noms d'oblaliones et d'oblies b ; c'est le droit d'oublié ou d'oubliage de nos
anciennes coutumes.
Les tenanciers du fisc de Nanteuil devaient donner, au temps de la fau-
chaison, une faux chacun ou plutôt fournir chacun un faucheur c. Ceux du
lise de Beine, au lieu de cette prestation, payaient 2 deniers*1.
Ducange , en rapportant les deux passages du Polyptyque de Saint-Remi ,
dans lesquels le terme salneritia est employé, pense qu'il signifie le temps
où l'on coupe les saules e; c'est une erreur évidente que n'aurait pas com-
mise un génie ordinairement si pénétrant et si exact, s'il avait pu garder
mémoire et se rendre compte, à chaque mot, de ses lectures précédentes. Il
se serait rappelé, en effet, certaines redevances mentionnées dans le même
manuscrit, qui lui auraient expliqué le véritable sens de salneritia ; je veux
parler des redevances de sel qui sont exigées des manses ingénuiles de plu-
sieurs fiscs. Ainsi, les tenanciers de la terre de Nanteuil devaient rendre
deux muids de sel f ; ceux de la terre de Yinsala Catzeia un tertiolas ou tiers
de muid S- ceux des colonies de Condé-sur- Marne, Isse et autres, un quar-
taut h. Toutefois , plusieurs manses et demi-manses sont exempts de cette
prestation1; elle est convertie en argent dans les fiscs de Villiers et d'Aguil-
court, où elle consiste, d'une part, en 2 deniers par manse ingénuile J, et,
d'autre part, en 10 sous pour environ 90 manses ingénuiles, ce qui fait à
peu près un denier et un tiers pour chacun k.
D'après cela, il n'est pas douteux que les 3 deniers payés in salneritia
par les manses ingénuiles de Beine et de Saulx-Saint-Remi1 ne soient une
redevance pour le sel : c'est d'ailleurs l'interprétation naturelle du mot sal-
neritia.
Une autre redevance plus difficile à expliquer, bien que très-commune,
' Voir les citations précédentes.
B XVI, 2 , ÎO.
b N°s xvii et xli, t. II, p. 35 1 et 388.
h xxvin, 2 , 6g.
c XI , 2 .
1 Ibid., 4, 29, 33, 34, ko-
d XVIII, 2.
1 XV, 2.
0 Gloss. au mot Salneritia.
k XVII ,21.
' XI, 2.
1 xvin, 2 ; xxii, 2.
PREFACE. xxv
est celle qui, fixée généralement à un denier, est presque toujours marquée
de cette manière : Pro bove aquensi denarium i a. Ducange en rapporte quel-
ques exemples, tirés de notre manuscrit, sans ajouter aucune explication L.
D'après D. Carpentier, plus hardi et souvent moins bien inspiré, le bos
aquensis serait peut-être le bœuf employé à faire tourner la roue d'un mou-
lin. Mais sa conjecture ne me paraît pas heureuse, et je ne vois pas comment
il y aura été conduit, autrement que par deux ou trois suppositions très-peu
admissibles, savoir : qu'il y avait des moulins mus par des bœufs; que l'ad-
jectif aquensis avait le même sens que l'adjectif ac/uarius; qu'enfin le bos
aquensis était ainsi appelé parce qu'il faisait l'office de l'eau par rapport à
la roue d'un moulin. Mais toutes ces hypothèses, que rien ne justifie, sont
en outre dénuées de toute vraisemblance : il faut donc les abandonner et
chercher une autre explication ; voyons s'il n'est pas possible de la trouver
dans le texte même du Polyptyque.
D'abord, nous devons admettre que l'adjectif aqaensis se rapporte à un
nom de lieu et non pas au substantif commun aqua. La preuve en est que
dans aucun texte du moyen âge, comme de l'antiquité, on ne le trouve
employé avec ce dernier sens , c'est-à-dire avec le sens d'aquarius, tandis
que, dans tous les temps, il fut en usage comme adjectif géographique,
dérivé du nom de lieu Aqaœ. Pour en citer un exemple, appartenant à
l'époque même de la rédaction du Polyptyque, je trouve, dans les Annales
d'Hincmar, sous l'an 870, le district d'Aix-la-Chapelle, appelé districtum
Aqueuse0. Le même adjectif se montre très-fréquemment avec les mots pala-
tium, aala, regia, basilica, sedes, pour désigner le palais, la cour, l'église, le
siège de cette principale résidence de Charlemagne d. Loup , abbé de Fer-
rières, parle d'un prœdium Aqueuse6, qui est Aix-en-Othe (à cinq lieues sud-
ouest de Troyes). Bref, il est hors de doute que l'adjectif aquensis se
rapporte uniquement à un nom de lieu, appelé Aqaœ, et qui se traduit gé-
néralement en français par Aix. Alors, 605 aquensis signifiera un bœuf ou
le bœuf d'Aix, sans rapport avec de l'eau ni avec des moulins; mais cette
1 V. pour les passages, la table au mot Bos. d Voy. les tables de D. Bouq. t. V, VI,
b Gloss. au mot Bos. VII, etc.
c Baluze, Capitul. tom.II, 228 ;D. Bouq. VII, ° Epist. 12b, et dans D. Bouq. tom. VII,
109 c; Pertz, 55. 1, 488, et LL. 1, 517. 5i 7 d.
xxvi PREFACE.
signification est bien vague, et la redevance d'un denier pour un bœuf d'Aix
a besoin d'être expliquée d'une manière plus précise.
Pour cela, je reviens au Polyptyque, où j'observe que, outre les char-
rois généraux indéterminés et accidentels, qu'on appelait ordinairement car-
roperœ, et auxquels la plupart des manses étaient astreints, il était encore
exigé d'eux des charrois réguliers et périodiques pour les vins, le bois, le
foin, le blé et autres produits. Les charrois de cette dernière espèce, dont
on s'exemptait d'ailleurs à prix d'argent , se faisaient quelquefois au loin. Dans
plusieurs fiscs, la longueur du charriage est fixée à trente lieues (gauloises)3.
Ainsi, les habitants de Taizy, village tout proche et au sud de Château-Porcien,
étaient tenus de faire des charrois à Châlons, c'est-à-dire à plus de 80 kilo-
mètres de distance b, et les habitants de Saulx-Saint-Remi et de Condé-sur-
Marne, à Saint-Quentin c, c'est-à-dire à 70 et 1 1 o kilomètres de leurs villages.
Il ne faudrait même pas s'étonner, d'après ce que nous avons rapporté ail-
leurs*1, que des tenanciers eussent été obligés à de plus grands déplacements.
J'observe ensuite que les animaux employés le plus communément au
charriage étaient les bœufs, comme on le voit dans le Polyptyque d'Irminon6
et dans celui de Saint-Remif. Or, puisque l'obligation de fournir des bœufs
était commune, et qu'elle était rachetée par une somme d'argent, il est na
turel de croire que la redevance payée pro bove Aquensi n'avait pas d'autre
raison que l'exemption de fournir un bœuf pour les charrois d'Aix. Mais
de quel Aix s'agit-il ici, car il y a plusieurs lieux de ce nom? Serait-ce
Aix, près de Bricy (Moselle); Aix, non loin de Douai (Nord); Aix, dans
l'arrondissement de Péronne (Somme); Aix-en-Ergny, ou Aix-en-Issart,
dans l'arrondissement de Montreuil (Pas-de-Calais); Aix-en-Gohelle , dans
l'arrondissement de Béthune [ibid.); Aix-lès-Fampaux, dans l'arrondisse-
ment d'Arras {ibid.); enfin Aix-en-Othe, dont il a été question? Tous ces
lieux sont des villages situés de 100 à 200 kilomètres de Reims, et je
n'en vois pas de ce nom qui en soient plus rapprochés. Mais aucun d'eux
ne paraît avoir appartenu à l'abbaye de Saint-Remi , ni même avoir été en
relation avec elle; aucun d'eux n'est près d'un fleuve ou d'une grande rivière ,
* vi, 2; vu, 2; ix, 2, 4, 5; xxvm, 2. d Polypt. d'Irm. S Ai 2, t. I, p. 779, et ss.
b xii, 2. ' Voy. ibid. p. 780, 781, 78.3, 791 et 792,
c xin, 18, 22. ' xni, 1, 3, 5, 9, 11, 32; xxn, 2.
PREFACE. vxMi
ni dans une situation à pouvoir être un marché ou le centre d'un commerce
de quelque importance; nous ne pouvons donc supposer qu'aucun d'eux ait été
le terme des charrois dont nous cherchons la direction. Tous ces lieux étant
mis à l'écart, comme il est impossible de songer à des villages plus éloignés,
encore moins à la ville d'Aix en Provence, il ne reste plus à notre disposi-
tion que la ville d'Aix-la-Chapelle. Et en effet, non-seulement nous n'avons
pas à élever contre elle lesmèmes objections, mais de plus nous trouvons de?
motifs légitimes de l'adopter, d'abord dans la célébrité dont elle jouissait et
dans l'avantage qu'elle avait d'être regardée comme le centre, et, si je puis
m'exprimer ainsi, comme le sanctuaire de l'empire carlovingien; ensuite dans
son voisinage du Rhin et dans le débouché quelle offrait au monastère de
Saint-Remi pour les produits de ses domaines. Ajoutons que ce monastère
avait des possessions très-nombreuses dans le diocèse de Mayence et dans
celui de Liège, où était située Aix-la-Chapelle. Ainsi, d'après son propre Po-
lyptyque, il percevait des cens considérables dans les lieux nommés Schi-
morta, Squina, Litta, Retinœ, Angledura* et autres qui dépendaient du dio-
cèse de Liège, suivant la bulle d'Eugène III , du i k décembre i 1 45 ; et dans
les lieux nommés Cosla et Marsna, que la même bulle place dans l'évèché
de Mayence b. Il en percevait même de l'autre côté du Pihin, trans Rhenum0.
Enfin, quoique, placé au centre de ses possessions, il ne fût éloigné d'Aix-la-
Chapelle que de 2/1.0 kilomètres au plus, rien n'oblige à supposer que les
boves Aqueuses devaient accomplir tout le voyage; il suffit, pour expliquer
cette expression, qu'ils aient été employés à ce grand convoi pour une partie
seulement du chemin. Et c'est ainsi qu'on doit l'entendre, car autrement le
prix d'un denier, fixé pour le rachat , n'aurait pas été en proportion avec la
valeur du service.
S'il est établi que les tenanciers de Saint-Remi de Reims faisaient des
charrois pour Aix-la-Chapelle, il ne sera pas surprenant que les tenanciers
de Saint-Germain-des-Prés en aient fait pour Wicus, Quentowic ou Etaples,
comme je l'ai avancé dans le Polyptyque d'Irminon, en expliquant la signifi-
cation du mot wichariscad. Cette explication se trouve encore confirmée en
quelque sorte par d'autres passages du Polyptyque de Saint-Remi. En effet,
J Voy. à la table. c xxix, 18.
b Voy. à la suite du Polyptyque. p. 112. d §§ /»i4-4i7, t. I, p. 78A-790
xxviii PREFACE.
nous lisons, au fisc de Taizy, que 32 manses ingénuiles payaient chacun,
outre deux deniers pour le bœuf d'Aix, propter bovem (sous-entendu Aquen-
sem), deux autres deniers pour les charrois de Châlons, pro caropera Cavalo-
nensea; et au fisc de Villiers, que chaque manse ingénuile payait in Cavilonia
dinarios nh. Or, le sens de cette dernière expression est évidemment le même
que celui de la première , et nous ne pouvons douter que Cavilonia ne signi-
fie ici, non le Châlonnais, mais le charriage fait à Châlons. Ainsi, pour dési-
gner cette espèce de service, on invente un substantif qu'on dérive du nom
du lieu de la destination; de même dans le Polyptyque de Saint-Germain, vou-
lant désigner les charrois pour Quentowic, on aura forgé le nom de Wicha-
risca, qui contient celui de Wicas et celui de Wicharia, ce dernier étant
dérivé du premier, comme Wicarii, qui signifie les habitants de Wicusc. Seu-
lement on aura ajouté une terminaison destinée à exprimer l'idée d'un ser-
vice, ce qui aura formé le substantif Wicharisca. A la vérité, l'analogie eût
été plus complète entre les deux termes employés à désigner le charriage
de Quentowic et celui de Châlons, si celui-là eût été appelé Wicharia, ou
celui-ci Cavilonisca. Mais cette différence de terminaison n'implique pas une
différence de service, et la Cavilonia de Saint-Remi répond, selon toute appa-
rence, à la Wicharisca de Saint-Germain. J'ajoute que, dans un passage du
Polyptyque de Métloc, il est parlé d'un charriage, angaria, fait à Trêves, à
Metz ou à Wich par trois manses réunis d. Il résulte de là que l'interprétation
du mot Wicharisca, donnée par nous comme une conjecture, acquiert main-
tenant une grande probabilité.
L'obligation de fournir un bœuf pour les charrois d'Aix-la-Chapelle est
appelée dans un endroit servitium Aquensee, et dans un autre servitium pro bove
Aquensi{\ et c'est encore de ce service qu'il s'agit en d'autres passages, où
nous lisons : pro bove denarium /?; pro bove denarium i et dimidiumh; propter
bovem denarios ir1 : l'adjectif Aquensis y est sous-entendu.
xii, 2. Saint-Germain : c'est plutôt Wyck , en face de
h xv, 2. Maëstricht.
c Polyptyque d'Irminon, tom. I, p. 786 et ' xvn, 22.
787. f xix, 9.
d Voyez Appendice iv, p. 122. Mais je ne e vm, a; ix, 2, k-
puis affirmer que le Wich dont il est ici ques- L ix, 5.
tion soit le même que celui du Polyptyque de ' xii, 2.
PREFACE. xxix
11 est aussi question, dans la Notice des cens, de charrois ou plutôt de
transports pour Saint-Quentin; mais ceux-ci étaient faits par des ânes, et
rachetables au prix de i o ou de 1 2 deniers : Duos asinos in Vcromandense
aul xii denarios"; duos asinos mitlendos in Vcromandense aui x denariosh. Ail-
leurs, 3i manses 1/2 sont taxés ensemble à 21 sous pro via Veromandensi0,
ce qui revient, à 8 deniers pour chacun. On remarquera encore ici les expres-
sions in Vcromandense et pro via Veromandensi , employées pour désigner la
destination des convois.
Parmi les autres redevances du Polyptyque, je puis mentionner celle
d'une demi-voiture de bois, au profit de l'intendant, judex, du village de
Gueuxd; celle de 5 perches propres à faire des cercles, laquelle est convertie
en un denier d'argent0; celle d'un demi-muid de vin payé in circadio,
c'est-à-dire, je crois, à titre de cens sur le produit de la tenure, par oppo-
sition au produit des vignes seigneuriales, appelé collectio{; et celle d'un
demi-denier payé tous les deux ans pour le fer, pro ferro, que devait rendre
chaque manse ingénuile du fisc de Beine , ce qui faisait un total de 1 3 de-
niers 1/2 s. Mais je dois m'arrêter un moment sur une redevance particulière
désignée sous le nom de vermicuîum.
Elle est d'abord exigée en nature, et à la quantité de 2 onces pesant, des
femmes serves des manses serviles, dans le fisc de Saulx-Saint-Remih. Elle
est ensuite imposée, dans le fisc de Condé-sur-Marne, à un manse ingé-
nuile tenu par deux colons, dont l'un a pour femme une serve; mais au lieu
d'être payée en nature , elle est convertie en une redevance de 4 deniers l.
On ne peut toutefois supposer qu'elle fût exclusivemant servile, attendu,
d'après le résumé du chapitre J, qu'elle est exigée de 33 manses ingénuiles,
que la plupart des tenanciers de ces manses sont colons, et qu'il y a peu de
femmes serves. Dans le résumé général du Polyptyque, il est encore question
qui sont soumises chacune à cette redevance ;
toutefois , le résumé du fisc marque seulement
2 onces (xxn, 45). Mais, ou il faut lire 1 2 onces
au lieu de 2 , ou ce chiffre 2 est celui de la re-
devance individuelle, et non celui de la rede-
vance générale.
' xxviii, 2.
1 xxviii, 69.
e
' XIII, l4-
b XIII, 22.
° XIII, 18.
* IX, 2.
' IX, 2, 4,
5.
f XXIII , 2 ,
4.
8 XVIII , 2 ,
31.
Voy. aussi xxv, 1,2.
h xxii , 1 5 ,
17,
20, 24, 2 5. Il y a six femmes
xxx PRÉFACE.
de vermiculam; mais cette substance n'y figure que pour un poids de douze
onces, ce qui est évidemment la redevance du fisc de Saulx-Saint-Remi a.
Quant à la redevance de 4. deniers dont il vient d'être parlé, elle appartient
à un chapitre qui ne fut rédigé qu'après le résumé général, où par consé-
quent, elle n'a pu être reproduite.
Il reste à savoir quelle substance est désignée sous le nom de vermiculum.
Observons, premièrement, que la quantité exigée était fort petite, puis-
qu'il est question seulement d'un poids de 2 onces pour la redevance par-
tielle, et de 12 onces pour la redevance générale; secondement, qu'il s'agit
d'une substance d'un prix assez élevé , puisque la valeur de l'apport indivi-
duel est fixé à quatre deniers; car, bien que nous n'ayons pas la preuve que
les 2 onces de vermiculam dues par une serve d'un manse servile de Saulx-
Saint-Remi soient la quantité imposée à chaque manse ingénuile de Condé-
sur-Marne , et qu'ainsi nous ne soyons pas autorisé à conclure que 2 onces
de cette substance aient été évaluées l\ deniers (environ 9 francs), nous
devons néanmoins croire que la différence des taxes n'était pas très-grande ,
et que, par conséquent, le vermiculum devait être une substance assez chère.
Que ce fût une matière colorante, les autorités citées par Ducange ne
laissent aucun doute sur ce point. Le P. Egée , sous-prieur de Saint-Remi ,
suppose, dans sa lettre à M. Tranchant b, que c'était du vermillon dont on se
servait pour la transcription des manuscrits. Mais le vermillon naturel n'existe
pas en France , et le vermillon artificiel est un produit chimique dont la fa-
brication pouvait d'autant moins être faite par des serfs, quelle exige des
matières premières qui ne se trouvaient pas non plus chez eux. Il est donc
difficile de supposer que la redevance qui leur était demandée sous le nom de
vermiculum ait été du vermillon. Il paraît d'ailleurs hors de doute que c'était
la matière colorante toute préparée , et non la matière première seulement ,
qui faisait l'objet de la redevance; car, autrement, la quantité exigée eût
été plus grande. Il n'est pas possible non plus de songer au kermès, qui n'a
jamais pu être recueilli en Champagne, ni à la garance, qui, dans les textes,
est distinguée du vermiculum0. S'agirait-il ici d'une couleur rouge extraite
" xxv, 1, 2. c Linum, lanam, waisdo, vermiculo, wa-
h Varin, Arch. adm. de Reims, t. I, part. 1, rentia (Capitul. de Villis, c. 43; dans Pertz,
p. 335. LL. 1, i84).
PREFACE. xxxi
de végétaux indigènes, tels que la renouée traînasse (polygonum aviculare de
Linnée), la renouée bistorte [polygonum bislorla, L.), ou la plante appelée en
allemand Johanncsblut? les racines de cette plante se garnissent, vers la Saint-
Jean, de vésicules renfermant un insecte qui rend une espèce de suc rouge
lorsqu'on l'écrase. J. L. Frisch lui donne le nom de polygonum minus ou coc-
ciferum a. Il y a aussi des lichens avec lesquels on prépare une couleur ou
teinture rouge, comme la parelle ou orseille d'Auvergne, qui pourraient
avoir fourni le vermiculum. Mais, au lieu de continuer mes conjectures, je
ferai mieux d'abandonner cette question aux naturalistes.
D'autres redevances consistaient en une ou deux brebis mères avec leurs
a.gne&WL,fœtœcumagnis, appelées germgiee dans le Polyptyque d'Irminon; en
un ou deux agneaux d'un an, anniculi, anniculœh, appelés arietes dans la Notice
des cens0. Ce qui prouve que le mot anniculus a la signification que nous
venons de lui donner, c'est l'expression agnum anniculum que nous trouvons
dans un endroit du fisc de Yinsula Calzeiaà. Néanmoins, au fisc de Longue-
ville, les anniculœ étant inscrites avec les bœufs, les vaches et les taureaux,
et non avec les brebis, les agneaux et les moutonse, il semblerait que, dans
cet endroit, le mot annicula aurait été employé pour désigner une génisse
d'un an, genicula etjunicula, dans le Polyptyque d'Irminonf.
Enfin des tenanciers rendaient tous les ans une voiture d'épines pour haies
ou clôtures S; une ou deux voitures de pieux ou de lattes, materiamen, pour
la clôture des cours, la couverture des écuries ou pour la vigne h; une voiture
de paille ou de chaume, stramen1, pour couvrir les écuries J ; des rais ou
rayons, radones, au nombre de cinq, de même pour la réparation des écu-
riesk ; une demi-voiture ou une voiture entière d'échalas , scaritio ou scari-
tiones x : le prix de la voiture est fixé à un denier m.
" Teutsch-lateinisches Wôrtei'-Buch, Berlin, g xvu, 22, 126.
1741, in-4°. h Voy. Materiamen , à la table.
b Voy. ces mots à la table. ' xi, 2 ; xix, i3.
c Voy. ce mot à la table, ' xvm, 9; xxn, i5.
d xvi, 5. k x, 6.
' xxvii, 6. l 1, 2; ix, 2,4. Voy. aussi xxv, 1, a; xxvi,
1 T. II, p. 191 et 196. Au lieu de vinicula 4i, et le Polypt. d'Irmin. § 91, t. I, p. 190
(p. 191), on doit lire junicula, comme il est et 191.
dit au tome I, p. 703, note 2. m ix, 5. Voy. ix, 2, 4-
XXXII
PREFACE.
9. DES SERVICES.
Je passe maintenant aux services : ils diffèrent peu en général de ceux qui
sont marqués dans le Polyptyque d'Irminon. Les principaux consistent en
labourages; ceux-ci sont de deux espèces, comme dans les terres de Saint-
Germain. D'abord les tenanciers devaient labourer tous les ans une quantité
déterminée de terre seigneuriale, ordinairement deux mappœ, l'une pour les
blés d'hiver, ad hibernaticam sationem; et l'autre pour ceux d'été, ad œstivaticam
sationem*; de plus ils devaient faire des labours ou des journées de labour,
conrogatœ, autrement curvadœ, dont le nombre varie de un à neufb. Ces
deux espèces de labourages répondaient, le premier au travail exécuté par
riga, et le second à celui des corvées, tels qu'ils sont expliqués dans le Po-
lyptyque d'Irminon c. Nous lisons au fisc de Nanteuil que les manses serviles
qui possédaient des bœufs étaient obligés de faire deux corvées chacund, ce
qui prouve de nouveau que les labours, au moins ceux qu'on désigne
sous les noms de conrogatœ ou curvadœ étaient faits par des bœufs. Quant à
la synonymie de ces deux mots, il suffit, pour s'en convaincre, de remar-
quer d'abord que toutes les fois que des conrogatœ sont exigées, il n'est pas
question de curvadœ, et réciproquement; ensuite, que ces expressions se
présentent alternativement dans des circonstances tellement semblables, qu'il
serait impossible d'attribuer à l'une un sens qui ne convînt pas en même
temps à l'autre.
Les charrois ou charriages, carroperœ, étaient de plusieurs espèces :
outre ceux d'Aix-la-Chapelle, de Châlons et de Saint-Quentin, dont nous
avons déjà parlé, et qui se rachetaient pour une somme d'argent, la Notice
des cens en prescrit de généraux pour le transport des vins , ad vini conduc-
tum, ductum, ou conductioneme ; ad vinum dacendum ou condacendum{; conductu
vini%, ou simplement in condactuh. Dans un endroit, les charrois du moût,
a i , 2 ; il , 2 ; v, 2 ; x , 6 ; xi , 2 , 8 ; Xiv, 3 ; c §§ 34g et 35o , t. I , p. 644-648.
xv, 2; xvi, 2; XVII , 2, 22; xvm, 2; XIX, 2, d xi, 8.
1 1 ; xx , 2 , 1 6 ; xxi , 2 ; xxn , 2 ; xxvi ,2,4,6, e xm , 1 , 3 , 5 , g .
22. r xm, 18, 26, 3o.
b Voy. la table aux mots Conrogatœ et Car- s xxix, 6.
vadœ. '' xxix, 18.
PRÉFACE. xxxni
muslum, sont distingués de ceux du vin l'ait, [vinum] vêtus*. La même Notice
prescrit aux tenanciers de conduire du blé, des cercles et des planches au
monastère de Saint-Remib. C'étaient encore les bœufs qu'on employait à tous
ces charrois0 : il en était fourni trois ou quatre par mansed; mais on pou-
vait s'exempter dans certaines terres de cette obligation en payant pour
chaque bœuf à deniers0.
Dans plusieurs fiscs, chaque manse devait faire un charroi à trente lieues
[gauloises] de distance ou payer 4 ou 5 deniers f; dans une autre terre,
4 manses se réunissaient pour ce même service &. Un assez grand nombre
étaient tenus de conduire des foins au monastère1'; d'autres charriaient la
vendange, en fournissant une voiture à deux, ou payaient, pour s'en exemp-
ter, tantôt 6 deniers \ tantôt i 2 J.
Quoiqu'il soit déjà exigé des charrois spéciaux pour le bois à brûler ou
pour le caplim, pour les cercles, les pieux, les lattes ou les planches, pour
de la litière, substratum k, pour le fumier1 et pour les autres objets dont il a
été question, l'obligation de faire les charrois de toute espèce, carroperœm,
n'en est pas moins imposée en termes généraux à presque tous les manses :
carroperas et manoperas, quandocunque et ubicunque necesse faerit". Toutefois,
il paraît que, sous ce nom général de carroperœ, on doit surtout entendre les
charrois pour le transport des blés et des vins : caroperas ad vinum seu anno-
nam, quocumque necesse fuerit deducendum ° '. Dans un endroit, nous lisons que
les manses devaient conduire ces denrées à la distance de 1 1 lieues [gau-
loises] ou payer 12 deniers!1; dans un autre, qu'ils devaient ou payer la
même somme ou mener à Reims 2 5 muids de blé ^; dans un troisième, que
les tenanciers de Curtis Ausorum r charriaient au monastère 2 muids de fro-
ment ou d'avoine, mais qu'il leur suffisait, pour les charrois ordinaires, de
" XIII, 11. ' XXI, 2 , 7.
b XIII, 9, 32. l XXI, 2, 7.
c xiii , 1 , 3 , 5 , 9 , 1 1 . ' xxviii , 2 .
d xiii ,1,5,9,11. "' Voyez à la table.
' XIII, 32. ° XXII, 2.
' VI, 2 ; VII, 2 ; IX, 2 , k, 5. ° XVII, 2.
s XXVIII, 2. p XI, 2.
h XV, 2; XVI, 2; XXVIII, 2. q VII, 2.
' V, 2 ; XXVI, 2. ' XIII, 32.
xxxiv PREFACE.
fournir un bœuf, sans qu'ils fussent obligés de faire des charrois entiers.
Des manses serviles, tenus par des ingénus, payaient 6 deniers pour le char-
riage, pro carropera a.
J'ajouterai peu de chose à ce que j'ai dit dans le Polyptyque d'Irminon b,
au sujet des mains-d'œuvre, manoperœ, dont la prescription accompagne
toujours celle des carroperœ, mais qui sont aussi exigées pour des tenures
auxquelles il n'est pas demandé de charrois; par exemple, pour de petites
possessions, telles que certaines accolœ0. Dans le fisc d'Aguilcourt , les mano-
perœ semblent consister en travaux manuels exécutés au monastère ou ailleurs,
pour les constructions, ad macerias d; cette dernière expression y paraît même
employée à la place de manoperase. Il est question, dans le fisc de Vitlina,
de mains-d'œuvre à faire dans les prés , dans les blés et partout où il en sera
besoin f.
La prescription des mains-d'œuvre en général n'empêche pas que plusieurs
espèces de travaux qui s'y rattachent ne soient encore prescrits d'une manière
expresse. Ainsi, des manses, auxquels les manoperœ sont imposées, sont en
outre soumis à l'obligation de couvrir en chaume les écuries s et les granges h,
de travailler aux plessis ou haies1 élevées autour des cours, des écuries et
des jardins J, ou de faire une certaine quantité de peditura, de couverture ou
de clôture pour les diverses dépendances du manse seigneurial k. Le battage
des blés du domaine, annona dominica, est mis à la charge particulière de
quelques manses serviles1, ainsi que la préparation du malt, braziam, pour
la fabrication de la bière m.
Les coupes de bois sont, exigées de la manière qu'il a déjà été dit dans le
Polyptyque d'Irminon". Toutefois, au lieu des quinze jours dus ordinaire-
ment tous les ans ou tous les trois ans pour ce genre de travail, il n'en est
demandé que trois dans un fisc0, et que sept dans un autre, et, dans ce
a xx, 16. ' Voy. Polypt. d'Irm. I, 766.
h I, 748. j XI, 2; XVII, 2,22; XVIII, 2; xx, 2; XXII, 2;
0 XVI, 5 ; XXIII , 2 ; XXIV, l; XXVII, 2. XXVI, 2.
d XVII, 2. k V, 2; VII, 2 ; X, 6; XXVIII, 2, 69, 72.
e X, 6; XVII, 22. ' XVII, 22.
1 xxiii, 2. '" xiv, 3; xxii, i5; xxvin, 3i.
g xvm, 2,9; xxn, i5. " I, 770.
11 xxvm, 2. ° v, 2.
PRÉFACE. xxxv
dernier, seulement tous les trois ansa, et à la place de 5o bardeaux et de
5o voliges, payables les uns tous les deux ans, les autres tous les trois
ans. De même, les quinze jours de caplim avec le charroi du bois coupé
n'étaient ailleurs exigés qu'en remplacement de la prestation de 1 oo bardeaux
et de 5o voliges b, ou de celle de 1 oo bardeaux par an et de 1 oo voliges tous
les trois ans c, ou encore de celle de 5o bardeaux par an et de 100 voliges
tous les trois ansd.
Les veilles, vigiliœ, et le guet, wactœ, vagtœ, waitœ, étaient imposés exclu-
sivement à des manses serviles, la plupart tenus par des serfs, d'autres par
des ingénus ou colons6.
Deux genres de services dont il n'est parlé que rarement dans le Polyp-
tyque de Saint-Remi sont la caballeritia et Yambasciatara. Le premier est
exigé d'un manse ingénuile tenu par un ingénu, c'est la chevauchée f; le
second est imposé à deux demi-accolœ ingénuiles, tenues l'une par un colon
et l'autre par une colone s. Le mot ambasciatura n'a pas été relevé dans
Ducange , mais c'est une des formes du mot ambascia qui s'y trouve, et qui
signifie message, commission; de sorte que l'obligation de vaderc in ambas-
ciaturam ou de facere ambasciaturam n'est autre que celle d'aller en commis-
sion ou de faire des commissions pour le service du manse seigneurial ou
des officiers du monastère.
Quant aux journées de travail, aies, exigées des tenanciers, le nombre en
est réglé à tant par semaine, par mois , par saison, par année, ou à tant pour
différents genres d'ouvrages désignés. Ainsi, des manses serviles, tenus par
des serfs, qui ne payaient d'autres redevances que des poulets et des œufs,
faisaient, pour tout service, les uns quatre jours de travail, probablement
par semaine et pendant la plus grande partie de l'année h ; les autres quatre
jours de travail par semaine, avec deux ouvriers, depuis la Saint-Jean jusqu'à
la Saint-Remi; mais ils payaient, en outre, un denier chacun pour le bœuf
d'Aix. Parmi ces tenanciers on trouve quelques ingénus 1. Un tenancier
a xxn, 26. d XXII, 9.
b XVII, 2. ° VIII, 2; XIV, 3; XVII, 22; XXVIII, 01.
c xxn, 2. Ducange a mis 10 bardeaux , sein- l xxn, 7.
dulas x : c'est une faute que nous avons repro- b- xxvm, 48.
duite, d'après lui, dans Ylrminon, I, 770 et 771, '' vi, 9.
note 9. ; vin, 2, 3,
XXXVI
PREFACE.
â'accola, qui ne devait même que des poulets et des œufs, faisait deux jours
par semaine, sans autre limitation de temps3. Dans les parties les moins an-
ciennes du Polyptyque, des manses sont obligés à faire vingt-quatre journées
en février et vingt-quatre en maib, et d'autres manses tous les mois, ou quatre
journées de labour aux champs ou douze journées de travail dans la cour
seigneuriale c. Les hommes du fisc de Villaris, tant ceux de la terre, accolœ,
que les étrangers ou aubains, foreuses, et presque tous ingénus, faisaient
neuf jours [par an] ou payaient k deniers d; trois serfs payaient chacun
12 deniers6. Les hommes de Beine faisaient pareillement neuf journées ou
payaient l\ deniers f. Dans le fisc d'Aguilcourt, des femmes, auxquelles l'in-
génuité avait été conférée par charte, devaient quatre journées par anS; et,
d'après le résumé du même fisc, tous les manses étaient astreints à fournir,
tous les neuf mois, trente ouvriers pendant trente jours11. Les aubains de la
terre de Gerson, les habitants et les aubains de Saulx-Saint-Remi , devaient
chacun trois jours [par an]1; mais les aubains de ce dernier fisc pouvaient se
racheter de cette obligation en payant i denier \ chacun J . Des manses, tant
ingénuiles que serviles, occupés, soit par des ingénus, soit par des serfs, fai-
saient quinze jours à la vendange k ou payaient 2 deniers '; d'autres faisaient
deux jours dans les prés ou payaient de même 2 deniers111; d'autres travail-
laient dix jours dans les bois, et devaient, en outre, deux jours pour les
charrois ". Les tenanciers pauvres du fisc de Nanteuil et peut-être d'autres
fiscs encore étaient déchargés de toutes redevances et de tous services en
faisant trois journées à la moisson ou en payant 1 denier \ °.
10. DES MESURES.
Nous n'avons pas à revenir ici sur les monnaies , elles sont les mêmes que
xv, 17.
b XIII, 9.
xxix, 17.
d xv, 27-31, 33-57.
- XV, 32.
f XVIII, 1 1.
s xvii, 1 1 1-1 13.
'' xvii, 126.
'' xxi, 6; xxii, 3i, 35.
3 xxii, 35, 46. Le résumé marque 63 fo-
reuses, mais il n'y en a que 47 d'inscrits dans
le fisc.
v x, 6, 7; xiii, 16; xiv, 1. xvii, 2, 22;
xvm, 2
1
XIV, 2.
"' XXVI , 2 .
" xxix, 18.
0 XI , 2.
PREFACE. xxxvii
dans Je Polyptyque d'Irminon ; et, si l'on veut les convertir en valeurs ac-
luelles, on pourra se servir de la table de réduction que nous avons dressée
pour les temps postérieurs à l'an 800 a. La minuta dont il est fait mention
dans la Notice des censb est la maille, qui valait un demi-denier.
Nous ne recommencerons pas non plus notre travail sur les mesures,
tout imparfait qu'il est, ne trouvant pas dans le Polyptyque de Saint-Remi
de nouvelles données propres à l'améliorer; nous y ferons seulement
quelques corrections relativement à la mappa, que nous sommes mieux en
état de connaître depuis que nous possédons le texte entier de ce Polyp-
tyque.
C'est à tort que nous avons conclu des extraits rapportés par Ducange
que la mappa était égale à l'ausange, et qu'elle avait l\o perches de long sur
f\ perches de large c. Des passages lui donnent , à la vérité , cette mesure d ;
mais d'autres, plus nombreux, la font généralement plus grande. Ainsi, tantôt
la longueur étant la même, la largeur est de 5 e, de 6 f ou de 7 perches £;
au contraire, elle n'est que de 3 perches dans un fisc b. Tantôt la longueur
est de 5o perches et la largeur de 5 * ou de 6 J ; tantôt la longueur est fixée
à 60 perches et la largeur à 4k, à 4 v1 ou à 6; cette dernière mesure est
même très-fréquente m. Tantôt la mappa, ayant 100 perches de long, en a
très-souvent 4", rarement 5 de large0. Enfin elle a, dans un fisc, jusqu'à
1 10 perches de long sur une largeur de l\ p. En supposant, ce qui n'est pas
du tout certain, que la perche fût partout de la même grandeur, la plus
grande mappa (celle qui a 100 perches de long et 5 de large) contenait
5oo perches carrées, tandis que la plus petite (celle de l[0 perches de long
sur 3 de large) n'avait que 1 20 perches carrées de superficie. La moyenne,
prise sur tous les fiscs, donnerait environ 290 perches carrées, mesure que
Polypt. d'Irm. t. I, p. i58. { xx, 2.
b xiii, 2, 7, 9, 17. ' vu, 2.
: Polypt. d'Irm. I, 170, 177 et 64i- k x, 6.
d 1, 2 ; 11, 2 ; m, 3, 5; vin , 2 ; ix, 2 , 4; ' xxn, 26.
xvi , 2. "' xi , 2 , 8 ; xxi , 2 ; xxvi ,2,4; xxvm , 69.
* xix, 2, 1 1, 12 ; xx, 16. " vi, 2; xiv, 3; xv, 2; xvu, 2; xviu, 2 :
' XXVIII ,2,46,49,52. XXVI ,22.
XIX, 9. ° XXII , 2.
XXVII, 2. p V, 2.
/
XXXVIII
PREFACE.
l'on obtient ou dont on approche beaucoup en faisant la mappa, ou de 4.0
perches sur 7, ou de 5o sur 6, ou de 60 sur 5, ou de 100 sur 3.
On observera que les dimensions de la mappa ne sont marquées dans le
Polyptyque de Saint-Remi , que quand il s'agit de déterminer la quantité de
labourage exigée de chaque tenure ; car la grandeur des mappœ employées à
la mesure des champs du domaine n'est déterminée que par l'indication de
la quantité de semence qu'elles pouvaient recevoir. Nous voyons, en effet,
qu'on semait, dans cinq fiscs, un muid ou environ de froment ou de seigle
par mappa'*; dans deux autres, à peu près tantôt les trois quarts d'un
muidb, tantôt un muid et demic; dans un fisc, environ un demi-muidd; et
dans un autre, environ deux muidse. Cette différence peut provenir d'une
différence, non-seulement dans la qualité des terres, mais encore dans la
grandeur soit de la mappa, soit du muid. Si l'on supposait toutes les con-
ditions égales, on trouverait que la moyenne de la quantité de blé nécessaire
pour ensemencer une mappa était d'un muid et -^ environ f; et comme il
* 11, 1; m, 1; vu, 1; xix, 1; xxvi, 27
' VIII, l; IX, 1.
' xvn, 28; XXVIII, 1.
d VI, I.
e x, 5, 8. Dans un lise, il fallait 200 muids
d'épeautre pour ensemencer 33 mappœ et demie
( v, 1 ) ; ce qui fait presque 6 muids par mappa.
Dans un autre fisc, au contraire, i36 muids
d'épeautre. suffisaient pour l'ensemencement de
34 mappœ ( xxvi , 21, 26) ; ce qui ne donne que
4 muids par mappa. Mais, comme il y avait
deux espèces de muids, le petit et le grand,
on peut supposer qu'il s'agit de la petite me-
sure dans le premier cas , et de la grande dans
le second. On trouve aussi qu'on employait en
semence, pour 100 mappœ, ik muids de fro-
ment, 3o muids \ de seigle et 85 muids
d'épeautre (1, 1), et, pour 45 mappœ, 8 muids
de froment, 8 de seigle et 56 d'épeautre
( xxiii, 1 ) : or, en comptant 1 muid de froment
ou de seigle par mappa , on aura , d'une part ,
85 muids d'épeautre pour 45 mappœ et demie,
et, d'autre part, 56 muids d'épeautre pour
29 mappœ; ce qui ne donnera plus que 2 muids
environ pour l'ensemencement d'une mappa.
C'est aussi la quantité qui est marquée pour
l'avoine, puisque nous lisons qu'on semait
4o muids d'avoine dans it\ mappœ (xx, i5).
Si, des terres labourables, nous passons aux
prés, nous observons que, dans un fisc,
8 mappœ de pré produisaient 3o voitures de
foin ( xxiv, 1 ) , ce qui fait 3 voitures | par
mappa; tandis que, dans un autre fisc, on ne
récoltait, dans une mappa, qu'une voiture de
foin (xxvi, 28, 3o). Enfin le produit d'une
demi-mappa de vigne est évalué à un demi-
muid de vin (xxvi, 28).
f Le passage relatif à la mappa ou mapada
du Polyptique de Saint-Remi, rapporté par
Ducange, et que j'ai reproduit d'après lui
(Polypt. d'Irm. I, 169), est incomplet. 11 sup-
poserait que 46 champs, contenant ensemble
100 mappœ, s'ensemençaient avec 34 muids de
froment seulement ; tandis que , pour les ense-
mencer, on employait, outre ces 34 muids, la
quantité de 3o muids } de seigle et de 85 muids
PREFACE. xxxix
fallait l\ inuids pour ensemencer un bonniera, on en conclurait que la mappu
moyenne était un peu plus du quart de cette dernière mesure, c'est-à-dire
qu'elle valait environ 3 k ares et qu'elle était égale au journal. D'un autre
côté, si elle contenait 290 perches carrées, comme on l'a vu un peu plus
haut, il en résulterait que la perche carrée équivaudrait à 1 1 centiares-^,
et la perche simple à un peu plus de 10 pieds (3m,42).
La mappa servait à mesurer toute espèce de terre : les bois, les pâtis, les marais
aussi bien que les champs, les vignes et les prés. On faisait aussi usage, mais
pour la mesure des terres labourables seulement, du journal, diurnale , jorna-
lisb, dont la grandeur ne devait pas s'éloigner beaucoup de celle de la mappa.
Les mesures de capacité sont le corbus, le modius, le tertiolus, le sextarius,
le quartalis et la mina.
Le corbus servait pour l'épeautre et contenait vraisemblablement 1 2 muids,
comme dans les statuts d'Adalardc. Ces mots : solvit in corbo de spelia modios
xnà ou Xe, signifient que les manses payaient 12 ou 10 muids d'épeautre
mesurés au corbus , ou si l'on veut à la corbeille , c'est-à-dire que les grains
d'épeautre étaient mesurés sans avoir été dépouillés de leurs balles.
Il y avait deux espèces de muids, le grand et le petit : modius ad mino-
rent mensuram , et modius mensurœ majores f. Un grand muid valait un petit
muid et j. C'est en effet ce qui résulte, je crois, d'un compte du résumé
général du Polyptyque, ainsi établi : Summa collectionis vini, simul cum tertio
modio , 1U12; summa census vini majoris mensurœ modii 320 \-, minoris autem
â2â y- Sunt ergo simul, absque tertio, mensur a majore, modii i567ë. L'abbaye
avait donc un revenu en vin qui montait à 1 067 muids de la grande mesure,
défalcation faite du tiers de la récolte des vignes domaniales, lequel appar-
tenait aux vignerons. Ce revenu se décomposait en deux parts : la première,
d'épeautre : c'est en effet ce qui résulte de la ' Voyez le Polyptyque d'Irminon, t. I, 169.
lecture du passage entier, tiré du fisc à'Ade- S 83.
itaius (Polypt. de S.-Remi, 1, 1). La citation b Voyez ces mots à la table.
tronquée de Ducange m'a conduit nécessaire- Voy. Polypt. d'Irm. t. I, p. 966.
ment à des calculs erronés. Heureusement d vi, 23; XI, 2.
qu'ils m'ont paru si peu sûrs que je les ai re- ' vu, 2.
jetés sans hésitation, bien qu'il me fût impos- ' 1, 2, 16; 11, 2; xxv, 1 ; xxvi, ki ; xxvm,
sible alors de rendre compte de l'erreur {Po- 2 , 68.
lypt. d'Irm. I, 170 et i83). ; xxv, 1.
XL
PRÉFACE.
provenant de celte récolte et s' élevant à 1^72 muids, y compris le tiers des
vignerons, mais qui sera réduite à 981 muids après qu'on en aura retran-
ché ce tiers, c'est-à-dire A91 muids; la seconde, provenant des cens et com-
posée, i° de 820 muids \ à la grande mesure; 20 de 4 2 k muids 7 à la
petite mesure. Or, comme ces trois quantités doivent faire un total de
1567 grands muids, et que les deux premières, ajoutées ensemble, donnent
pour somme i3oi grands muids-, il faudra retrancher cette somme du
chiffre total 1 567 pour avoir le nombre des grands muids répondant au
nombre connu des petits muids. Retranchant donc i3oi y de 1667, nous
aurons pour reste 2 65 grands muids \\ et ce reste représentera la valeur de
!\ik petits muids j. D'où nous conclurons que 5 grands muids en valaient
8 petits, c'est-à-dire qu'un grand m nid en valait un petit et T. A la vérité,
nous avons supposé dans notre calcul que les 981 muids de vin récoltés
dans le domaine , et dont l'espèce n'est pas indiquée , étaient de la grande
mesure; mais cette supposition, quoique dépourvue de preuve directe, est
la plus vraisemblable; car, s'il s'agissait de petits muids, on arriverait, en re-
prenant l'opération, à ce résultat, que les grands muids ne surpasseraient les
petits que d'environ y ; or, bien qu'une si faible différence suffise à la rigueur
pour caractériser deux espèces de mesures du même nom et d'un usage
simultané, on croira néanmoins plus facilement aune différence plus carac-
téristique , et l'on préférera celle de y que nous avons d'abord déterminée.
Le maldrus, dont il n'est fait usage que dans les additions du Polyptyque3,
ne paraît pas avoir été d'une grandeur fort différente de celle du modius. Le
maldre ou malter est encore aujourd'hui une mesure dont on se sert en plu-
sieurs parties de l'Allemagne.
Le terliolus, tercel ou terceau, à en juger d'après le nom, devait être le
tiers du modius. On l'employait à mesurer le selb, de même que le quartal ou
quartaut, quartalisc, qui était à ce qu'il paraît non pas le quart, mais le quart
du quart ou le seizième du petit muidd, et qui devait, par conséquent, se
rapprocher beaucoup du setier.
Quant au setier, sestarius ou sextariuse, nous renvoyons à ce qui a été dit
1 xxix, 6-10, 17. d xxvni, 2.
h xvi, 2,10. " Voy. Sexlurius, à la table.
' xxvin, 6g.
PREFACE.
XLX
de cette mesure dans le Polyptyque d'Irminon8; mais si nous pouvons suppo-
ser que le setier de Saint-Remi était de la même grandeur que celui de
Saint-Germain, c'est-à-dire le — du modius , nous devons croire que la mine,
mina, qui figure dans un chapitre ajouté au manuscritb, était alors plus grande
que la moitié du setier, attendu qu'il n'est exigé de chaque maison qu'une
mine d'avoine , et que cette redevance eût été insignifiante s'il ne s'était agi
que d'un demi-setier.
Parmi les autres mesures , nous n'avons à mentionner que la voiture ou
charretée, carrum, employée pour mesurer le bois et le foin, et dont la di-
mension ou la longueur est fixée dans un endroit à 7 pieds manuels, vu pedes
ad maniim0; la saama ou charge, qui était aussi en usage pour le boisd, et qui
paraît répondre au poids qu'une bête de somme ou peut-être un homme pou-
vait porter; la pensa e et le manipulas^, servant à mesurer le lin et à désigner,
le premier, peut-être une poignée de lin en fil ou en filasse ; et le second ,
peut-être une botte de lin en tige et non préparée. Ces trois dernières me-
sures ne sont données que par les additions du Polyptyque.
Dans un endroit, la mesure d'un bûcher ou tas de bois, lignarium, est
égalée à un cube de 5 pieds manuels de côté : lignarium 1, habentem circum-
quaque pedes v ad manums. Ces pieds manuels, dont il a déjà été question
plus haut, doivent s'entendre, je crois, ou des pieds linéaires, opposés aux
pieds carrés et aux pieds cubes, ou des pieds employés aux mesures et plus
grands, peut-être d'une largeur de main, que le pied de l'homme : ils sont
appelés pieds-mains dans un acte de 1222 concernant l'église de ParisL.
11. PRIX ET VALEURS.
Le Polyptyque nous fait connaître les prix de la journée de travail et ceux
que les tenanciers payaient pour se racheter de plusieurs genres de services
ou de redevances. Nous allons les réunir ici et essayer de les convertir en
valeurs actuelles.
T. I, p. i85, et Éclairciss. L, p. 960.
" xiii, i5.
c XVII, 2.
d XIII, 22 , 2 0.
' xm, 5, 9.
1 xxix, 8.
g xx , 2 .
h Cartal. de N.-D. t. I,p. 125.
XLII
PREFACE.
Dans plusieurs endroits, k deniers représentent le prix de 9 journées de
travail a, ce qui fait pour une journée j de denier, ou, en monnaie de nos
jours, environ 1 fr. 5 cent., le denier du ixe siècle valant 2 fr. 35 cent. b.
Ailleurs, 3 journées de travail sont évaluées un denier jc, et par conséquent
le prix de la journée est d'un demi-denier, ou de 1 fr. 1 7 cent. Dans le
temps de la vendange, i5 journées étant payées 2 deniers d, la journée
n'est que de ~ de denier ou 3 1 centimes; mais il est vraisemblable que l'ou-
vrier était nourri : cette condition est même exprimée pour les 3 journées
dues pendant la -moisson, et rachetables pour la somme d'un denier et demie,
ce qui donne, comme plus haut, pour la journée, un demi-denier, ou
1 fr. 17 cent. La journée d'un faucheur, avec la nourriture, est taxée à un
denier f, ou à 2 fr. 35 cent. Quinze journées de travail dans les bois valaient
4. deniers s, ainsi que nous l'avons déjà dit ailleurs1', ce qui met la journée à
63 centimes environ. D'après les additions du Polyptyque, des manses de-
vaient ou fournir un ouvrier pendant la vendange, ou payer 4 deniers1; et
comme les travaux de la vendange duraient probablement quinze jours, d'a-
près ce que nous avons rapporté plus haut, la journée était encore d'environ
-~ de denier, ce qui serait le double du prix indiqué ci-dessus, si le denier
n'avait rien perdu de sa valeur. Quatre journées de labourage sont égalées à
douze journées de travail dans la cour J.
Le prix d'un charroi avec une voiture, probablement attelée de deux,
peut-être de quatre bœufs k, fait à la distance de 3o leagœ, ou 67 kilomètres
environ, était de /j. deniers ou 9 fr. ko cent.1, ou de ô deniers, c'est-à-dire
de 1 1 fr. 73 cent.'". 11 en coûtait de même 5 deniers pour charrier de Lurba
ou la Lobbe à Reims 2 5 muids de blé, ce qui faisait 17 hectolitres, pesant
1275 kilogrammes" : la distance est d'environ 48 kilomètres. L'obligation
de faire les charrois d'usage à 1 2 leugœ ou 2 7 kilomètres était rachetable au
" xv, 27, 33; xviii ,11.
b Voy. le Polypt. d'Irm. I, 1 53 , 761.
xxii, 35, 46.
d xiv, 3.
' xi , 2.
' XI , 2 ; XXVI . 2.
5 xr, 2.
h Polypt. d'Irm. I , i4o,-
; xiii, 3a.
1 xxix, 1 7.
k Voy. xxii, 2.
' vi, 2 ; ix, 2 , 4, 5.
'" vu, 2.
" Voy. Polypt. d'Irm. I, 961.
PREFACE. vini
prix de j 2 deniers ou 28 francs"; mais le nombre de ces charrois n'est pas
indiqué. Celle de fournir un bœuf pour les charrois se rachetait, plus tard,
au prix de [\ deniers1'. Quant au prix du bœuf pour le voyage d'Aix, il était
d'un ou de deux deniers, ainsi qu'on l'a vu précédemment0. Les manses du
fisc de Baconne devaient chacun une demi-voiture ou la moitié des charrois
pour les vins, dont ils pouvaient s'exempter en payant 6 deniers*1, ce qui fait
12 deniers ou 28 francs pour une voiture entière. Les manses de Gerson
payaient le double pour être exemptés de la même charge e. A une époque
postérieure, le prix d'une voiture ou d'un charroi pour le vin est marqué
eniers
f
20 d
Dans un même fisc, la valeur d'une voiture de bois, après avoir été portée
à li deniers, est abaissée à 3, peut-être après déduction faite des droits de
perceptions. Les additions du Polyptyque donnent 2 sous pour la valeur de
quatre voitures de bois1', et 1 6 deniers pour celle d'une pensa de lin1. Un
poulet y est fait l'équivalent de 1 2 œufs'.
Si nous passons au produit des terres, nous trouverons les différents prix
d'acensement suivants :
Pour un manse, l\. sousk; pour un manse ingénuile, l\o deniers1; pour
trois manses apsi, 2 sous chacun™; pour un demi-manse servile comprenant
8 journaux de champ, et une vigne dans laquelle on pouvait récolter 20 muids
de vin, 1 6 deniers"; pour un manse, dans une addition du manuscrit, 5 sous°.
Pour l\ accolœ, t\ deniers chacuneP; pour une accola, 6 deniers1!; pour
7 accolœ, contenant 5i mappœ de terre labourable et de pré, 4 sous l\. de-
niers, ce qui fait pour chacune 7 deniers ~T; pour une accola, 8 denierss;
pour 5 accolœ, un sou chacune'; et pour une autre, un mouton"; pour une
"xi, 2. Voyez
le Polyptyque d'Irminon,
k
x, 5.
, i53.
1
vi, 29.
b XIII, 32.
vi, 26.
c P. XXIX.
■
xxvi, 38.
J V, 2.
0
XIII, 1 1.
e XXI, 2, 7.
y
vi, i3; ix, 1 1.
f xiii, 36.
•î
IX, 11.
s xiv, 3, 5.
r
XXIV, 1.
* XIII, là.
s
vi, 29.
' xiii, 5.
'
IX, il ; XVII, il
1 xxix, 17.
u
XVII, 28.
XLIV
PREFACE.
accola, 1 4 deniers1; pour 2 autres, 1 6 deniers chacune b; pour une, 18 de-
niers0; pour 4, 2/4 deniers chacune*1; pour 2, 2 sous 6 deniers chacunee;
pour une, k sousf; pour une autre, [\. sous 6 deniers^; pour une autre,
à sous 1 o deniers"1.
Ainsi les accolœ, dont la composition et la contenance étaient d'ailleurs
fort diverses, rendaient en cens depuis k deniers ou 9 fr. L\o cent. , jusqu'à
4. sous 10 deniers ou plus de 1 35 francs. Cette dernière somme est plus
forte que le prix d'acensement de beaucoup de manses. Effectivement , bien
que , dans la règle , un manse fût plus grand qu'une accola , les plus grandes
accolœ l'emportaient toutefois sur les plus petits manses.
Un bénéfice, composé d'un manse ingénuile et demi, d'un manse servile
et d'un champ dans lequel on pouvait semer 4 muids de seigle, rendait, en
principal, 10 sous ou 280 francs, et devait diverses espèces de petits ser-
vices ou prestations non déterminées \
12. OBSERVATIONS.
La comparaison du Polyptyque de Saint-Remi avec celui de Saint-Germain
peut servir à constater plusieurs changements survenus à l'état social dans
l'intervalle qui sépare la rédaction de ces deux documents.
On observera d'abord que la classe des lides a entièrement disparu, et
quelle a dû se fondre dans celle des serfs, par la raison que les enfants issus
de mariages mixtes suivaient la pire condition de leurs parents. En effet, les
enfants d'un colon et d'une serve naissaient serfs J, de même que ceux d'un
serf et d'une colone k. La condition des enfants se réglait autrement dans le
Polyptyque de Saint-Germain, où il paraît qu'elle dépendait principalement
de celle de la mère '.
Il n'y avait donc plus, dans les terres de Saint-Remi, que des ingénus ou
colons et des serfs au-dessous des hommes libres. Le nombre des classes de
' vi, 26.
b VI, 22 ; XXVI, 42.
c vi, 29.
d vi, 27; ix, 8, 9, 10.
' vi, 22; VIII, à-
1 vi, 29.
» VI, 20.
h vi, 29.
1 xvi, 62.
J XXVIII, 2, U.
'" xxvm, 8, 20, 38.
1 Polypt. d'Irm. I, 4i6, ss.
PRÉFACE. xlv
personnes tendait donc à se réduire, en même temps que toutes les lois
nationales tendaient à se confondre dans une seule, la loi féodale.
On remarquera ensuite que le droit appelé hostilitia, c'est-à-dire la presta-
tion de guerre, n'est pas exigée de tous les fiscs, et qu'il y en a plusieurs,
composés même en grande partie de manses ingénuiles, qui n'y sont pas
soumis"; enfin, que dans les fiscs qui la payent elle est moins forte que
dans le Polyptyque de Saint-Germain, puisqu'elle ne s'élève jamais au-dessus
de 3o deniers et qu'elle descend quelquefois jusqu'à 5, comme on l'a vu
précédemment11, tandis que, dans le Polyptyque de Saint-Germain, elle est
assez souvent de t\ sous et ne s'abaisse pas au-dessous de 12 deniers0.
Cette espèce d'impôt, qui se levait sous Charlemagne ou du temps d'Irmi-
non pour subvenir à des guerres nationales , tombait en décadence dès
le temps d'Hincmar, au milieu des guerres civiles ou des guerres des sei-
gneurs.
Une autre prestation importante , à laquelle un assez grand nombre de
manses sont assujettis dans le Polyptyque de Saint-Germain , et qui devait
avoir été imposée pareillement, dans le même temps, à beaucoup de manses
dépendant des autres monastères , paraît supprimée , sous Hincmar, dans les
terres de Saint-Remi , puisque le Polyptyque de cette abbaye n'en fait aucune
mention, je veux parler de la redevance des paraveredi. Cette abolition prouve
que les dernières traces du cursus publicus avaient entièrement disparu après
la moitié du IXe siècle, au moins dans la partie de la France où l'abbaye de
Saint-Remi avait ses biens : c'est ainsi que les institutions romaines ont suc-
combé les unes après les autres, avec le gouvernement central, à l'approche
du régime de la féodalité. Lorsque le royaume fut morcelé en une multi-
tude de seigneuries rivales, souvent ennemies, toujours barricadées les unes
contre les autres, les voyages et les communications devinrent extrêmement
difficiles; les voies romaines et les autres grandes routes, s'il y en avait,
furent non-seulement mal entretenues, mais coupées ou détruites, et les an-
ciens établissements qui s'y rattachaient furent généralement abolis. D'Irminon
* Par exemple, ceux de Mulatio (n), de c Voyez le Polyptyque d'Irminon,t 1,672,
Baconna (v), d'insula Catzeia (xvi), de Baina ss. Une seule fois la taxe est de 6 deniers,
(xvm), de Beconis Villa (xix). mais c'est dans un article d'une date posté-
P. xx.
neure.
xlvi PRÉFACE.
à Hincmar, la décadence est très-sensible en ce qui touche aux institutions
générales.
13. ÉVALUATION DES BIENS DE L'ABBAYE DE SAINT-REMI.
Pour avoir le compte général des biens et des revenus de l'abbaye de Saint-
Remi, décrits dans le Polyptyque, il nous suffira d'ajouter ensemble : i° le
résumé des premiers fiscs qui nous est donné ; 2° celui des additions faites
à ces fiscs, dont nous devrons faire le calcul; 3° celui des fiscs ajoutés aux
premiers. Les fiscs ajoutés occupent les chapitres XXVI, XXVII et XXVIII
en grande partie, et comprennent les bénéfices, la terre de Longueville et
les colonies; mais nous devons négliger les §§ 46 et suivants du cha-
pitre XXVIII, qui paraissent former double emploi, soit avec le commence-
ment de ce chapitre, soit avec le chapitre XIV.
Je me dispenserai d'entrer ici dans les détails du calcul : j'avertis seule-
ment que j'ai pris le résumé des premiers fiscs, tel qu'il est rapporté dans le
chapitre XXV; que je l'ai augmenté d'un cinquième, qui représente à peu
près le montant des additions faites aux premiers fiscs a, et que j'ai ajouté au
tout le relevé des fiscs dénombrés et transcrits après les autres.
Cette opération donne à peu près le résultat suivant :
26 manses domaniaux, 497 manses ingénuiles, 196 manses serviles,
123 accoles, 1 1 églises et demie, 1 1 moulins et demi.
Les 2 6 manses domaniaux contenaient des champs dans lesquels on semait
1 56 muids de froment, 94.0 muids de seigle, 3oo muids de méteil et
9290 muids d'épeautreb; des prés, qui produisaient 437 voitures de foin0;
des vignes, dans lesquelles on pouvait récolter 2o33 grands muids devin;
des bois où 1670 porcs pouvaient être engraissés*1.
" On a vu en effet plus haut (p. xivetxv) 7112 muids d'épeautre, et, en outre, 6 muids
que les nombres des manses, des accolée, des d'orge, 48 muids d'avoine et 2 muids de lé-
poulets et des œufs ajoutés s'élevaient à plus gumes.
d'un cinquième des nombres primitifs. c Le produit des prés domaniaux n'étant pas
1 Au lieu de prendre le résumé du ch. XXV, marqué au résumé du ch. XXV, nous l'avons
si l'on relevait les chiffres marqués à chaque calculé d'après les données particulières des
article contenant la description d'un mansus fiscs.
dominicatus , on obtiendrait des nombres dif- d II est, déplus, fait mention dans les fiscs
férents, savoir : 1 56 muids de froment, d'environ 6 bois, 6 pâtis et 3 pâturages, qui
5g4 muids \ de seigle, 19.38 muids de méteil, ne sont pas rappelés dans le résumé.
PRÉFACE. xuu
Les ^97 manses ingénuiles, les 196 manses serviles et les 123 accoles
rendaient ensemble 127 muids de froment, 390 muids de méteil, 1723
muids d'épeautre, 344 d'orge, 4 | d'avoine, 2 7 de légumes et 4 de houblon ;
Plus, 702 grands muids de vin;
Plus, 32 4 voitures de foin;
Plus, 1188 voitures de bois, 121 voitures de merrain, materiamen ,
63 voitures de perches ou baguettes pour treillage, clausarœ , 57 voitures
d'échalas , scaritiones ;
Plus, 1 172 torches, faculœ , 188 perches à faire des cercles, 39,794
bardeaux, scindulœ, et 1 4,437 voliges, axiles;
Plus, i3o brebis mères, fœtœ , i44 jeunes agneaux, 54 agneaux d'un
an, 4o moutons et 2 i3 porcs, tant suales que b ev raies ;
Plus, 1 16 poules grasses, paslcc, 2296 poulets, 10,012 œufs et 19 oies;
Plus, 6 muids de sel, 19 setiers de miel et 12 onces de vermiculam;
Enfin, 47 livres d'argent.
L'état général des cens, qui compose le chapitre XIII, conduit à des résul-
tats différents. En effet, si l'on additionne toutes les redevances de même
espèce, on trouve pour total :
Environ 87 muids de blé, 454 muids de vin, 1 22 voitures de bois, 5ooo
voliges, ascilli , 76 brebis, 4o agneaux, 59 porcs, 718 poulets, 3o25 œufs
et 1 45 livres d'argent.
J'avertis, toutefois, que les nombres précédents ne sont qu'approximatifs
à cause des omissions et des incertitudes qui se présentent fréquemment
dans le texte.
Les données relatives au nombre des personnes habitant sur les terres de
l'abbaye de Saint-Remi sont encore plus imparfaites, et je n'ai pu m'en servir
pour évaluer avec confiance la population générale; il est même difficile
d'évaluer celle de quelques fiscs en particulier. Dans le fisc de Vicus, on
compte 1200 âmes au moins pour 33 manses ingénuiles \ et 37 manses
serviles, en tout 70 manses y. Il y aurait donc eu environ 1 7 personnes par
manse , si l'on suppose que toutes les personnes mentionnées appartenaient
au fisc, et en outre qu'elles n'avaient pas d'autre habitation que dans les
manses, ce qui n'était pas. Le fisc de Bouconville donne 1 2 5 hommes,
femmes ou enfants pour 32 manses tributaires, ce qui fait par manse près
9-
xlviii PREFACE.
de quatre personnes seulement; mais on ne peut rien conclure de ces nombres
relativement à la population de tous les fiscs.
Le monastère de Saint-Remi de Reims, ne possédant que 693 manses
tributaires avec 123 accoles, était donc beaucoup moins riche que celui de
Saint-Germain-des-Prés, qui comptait, dans sa dépendance, plus de 16^6
manses tributaires avec plus de 71 hospices3: encore ne doit-on pas oublier
que le Polyptyque de Saint-Remi est à peu près complet, tandis que celui
de Saint-Germain, ne nous ayant été conservé qu'en partie, est loin de com-
prendre toutes les possessions de ce dernier monastère.
L 'Appendix que je publie à la suite du Polyptyque de Saint-Remi se compose
de quatre documents qu'il m'a paru utile de mettre sous les yeux du lecteur.
Les deux premiers sont des bulles qui servent principalement à la topo-
graphie du Polyptyque.
Le troisième est un Polyptyque inédit de l'abbaye de Saint-Vanne de
Verdun, rédigé peut-être au xe siècle; il est extrait du cartulaire de cette
abbaye, dont la Bibliothèque Nationale possède quatre exemplaires, ainsi
cotés : ancien fonds latin, 52 1 4 et 5435 ; collection Dapuy, il\k, et Bouhier,
69 bis. Le deuxième et le troisième sont du xvie siècle, et semblent avoir été
écrits par la même main; le premier est une copie assez peu correcte du
deuxième, exécutée au xvne siècle ; le quatrième a été copié par le président
Bouhier, en 1721, d'après un ancien manuscrit, codex antiquus, probable-
ment l'original : c'est le manuscrit de Bouhier qui m'a servi de base pour
mon édition , parce que je le crois le plus exact. J'ai rapporté les variantes
des autres, à l'exception du manuscrit 52 1 4 qui ne mérite aucune attention.
Le quatrième document consiste dans deux fragments du Polyptyque du
monastère de Metloch, situé à environ quatre lieues ouest de Coblentz, dans
le diocèse de Trêves : ils contiennent des renseignements curieux sur les
travaux des champs et sur d'autres services imposés aux tenanciers, dans
le xe ou le xie siècle ; ils sont un extrait du Polyptyque de Metloch , publié par
M. L.-F. Hoefer, dans son recueil intitulé : Z eitschrift fur Archivkunde , Diplo-
matik und Geschichte, t. II.
" Voy. Polypt. d'Irm. I, 897 et 900.
POLYPTYCHUM
SAINCTI REMIGII REMENSIS
INDEX CAPITUM.
Pages.
I. Adenaius i
II. Mulatio 3
III . Floreius à
IV. Albiliacus 5
V. Baconna 6
VI. Vicus Sancli Remigii 7
VII. Lurba ii
VIII. Trielongus 1 3
IX. Gothi î k
Claricellus Ibid.
Corcheracus Ibid.
X. Décima? de abbatia Sancti Timothei 18
Insula super Suppia 19
Loca ad portam monasterii Sancti Remigii deputata 20
XI. Nantoilus 21
XII. Tasiacus ik
XIII. Notitia census debiti villarum Sancti Remigii 2 5
XIV. Luperciacus 32
XV. Viliaris 33
XVI. Insula Catzeia ko
XVII. Curlis Agutior 42
XVIII. Baina 59
XIX. Beconis villa 63
XX. Vicus 66
XXI. Gerso 79
XXII. Salix Sancli Remigii 81
XXIII. Vidina * 89
XXIV. Sanctus Hilarius 90
XXV- Somma generalis 91
XXVI. Bénéficia 93
A. Beneficium Haganonis Ibid.
B. Beneficium Ebroini g/t
C. Beneficium Gauzfridi g5
D. Beneficium Gifardi 96
E. Beneficium Gerlaii Ibid.
INDEX CAPITUM.
XXVII. Longa Villa 98
XXVIII. Colonicae 99
A. Colonica de Condato super Materna Ibid.
B. Colonica in Catellione 101
C. Colonica de Escia 102
D. Colonica de Morizello Ibid.
E. Colonica de Lupertiaco io4
F. Colonica de Condato 106
XXIX. Census ,* 1 08
POLYPTYCHUM
SANCTI REMIGII,
SIVE
LIBER CENSUUM
MONASTERII SANCTI REMIGII REMENSIS.
[Numeri arabici iuler lineas spcctaal ad sigla annotalionesc|ue tabula1 litbograpbica\
I. [ADENAIUS.]
r. i.
i . In Adenaio est mansus dominica-
tus , cum œdificiis et torculari , curte et
scuriis et horto. Sunt ibi aspicientes, in-
ter majores et minores, campi xlvi, con-
tinentes mappas c , ubi possunt seminari
de frumento modii xxim , de sigilo modii
xxx etdimidius1, de spelta modii lxxxv.
Prata n, ubi possunt coliigide foeno carra
un; pasquales2 ir, continentes mappas m;
vineas vrai, ubi possunt coliigi de vino
modii lxi. Silva bedullina, mappas xxx;
colvina, cum spinulis, mappas n.
2. Hrotmannusingenuus3 tenet man-
sum ingenuilem4 i. Arat ad hibernati-
cam sationem mappam i, continentem
in longitudine perticas xl , in latitudine
perticas mi ; ad estivaticam similiter. Facit
corrogatas5 vim. Donat annis singulis in
hostelitia denarios xx , in censo de vino ,
ad minorem mensuram, modios rai.
Pullos in , ova xx. Nativitate Domini ,
ligni6 carrum i, in banno i, pro pasto.
Scaritiones dimidium carrum; circulos,
perticas x, in aitero anno mense maio
scindulas c; caroperas et manoperas.
3. Odelherus ingenuuss et Madeluui-
nus ingenuus, uxor ejus Deodata inge-
nua , cum infantibus ni , tenent mansum
i. Similiter.
k. Harigisus et Wansgisus, fratres ,
ingenui, tenent mansum i. Similiter.
POLYPTYCHUM
5. Nodelbertus et Autradus, ingenui.
Similiter.
nu. Odowidis ingenua
tibus ii.
cum infan-
6. Audulfus, major, ingenuus, tenet
mansum i. Similiter.
7. Haildulfus ingenuus et Odelsadus
tenent mansum ingenuilem i. Donant de
vino modios n ; cetera 7 donant et fa-
ciunt simiiiter.
8. Berigardus ingenuus tenet man-
sum i. Similiter.
9. Adelhardus ingenuus tenet man-
sum 1. Donat de ligno carrum 1; pro
altéra facit vineam ; cetera donat et facit
similiter.
10. Dodo ingenuus. Similiter.
1 1 . Hadebertus ingenuus, Geroardus
ingenuus. Similiter.
1 2 . Hrodo , silvarius et messarius , te-
net propter hoc de terra dominica con-
tra dimidium mansum.
FAMILIA INTRA VILLAM.
i3. Warna ingenua, cum infan tibus
m, débet denarios un. Hildegardis in-
genua. Huniardis cardularia8, cum infan-
tibus 11. Doda ingenua, cum infantibus
m. Adalwidis ingenua, cum infantibus
* Sunt enim liomines, cum intra villam ma-
nentes tum forastici, numéro 23, qui singuli dena-
FORASTICI. p. 2.
1 k. Bertfridus débet denarios un.
Hildigardis ingenua. Ratbertus ingenuus.
Geila, soror, ingenua, cum infantibus n.
Ragnoagdis ingenua, cum infantibus v.
Ragenbertus ingenuus, cum infante 1.
Emmo ingenuus. Amalwidis ingenua,
cum infantibus v. Ransoidis ingenua,
cum infante i9. Alboidis ingenua, cum
infante 1. Berneagdis ingenua. Adelherus
ingenuus. Ratsinna ingenua, cum infan-
tibus in. Tancrada ingenua, cum infan-
tibus 1. Ailandus ingenuus. Audimgia,
soror, ingenua. Hrodinus ingenuus.
i5. Gerlaius, ingenuus, major ejus-
dem villae. Si mansum habet integrum,
nativitate Domini et Pascha, in venera-
tionibus magistrorum fogatias 10 m , pul-
los un ; butaculas, plenas vino, n.
1 6. Summa : de collectione vini mo-
dii lxi.
Mansi ingenuiles xi et dimidius donant
de argento solidos xviin et denarios 11;
de vino modios xxxm , ad minorem men-
suram; pullos xxxim et dimidium, ova
ccxxx: lignum carra xvm et dimidium,
scarritiones carra v et dimidium; circu-
los, perticascxv, scendolas DLXxv.De jor-
nariis solidos vu, denarios vma.
rios 4 solvunt; unde fiuntin summam denarii 92 , id
est solidi 7, denarii 8.
SANCTI REMIGII.
II. [MUTAT10.]
i . In Mutationis est mansus domini-
catus , cum redificiis et torculari , curte et
scuriis. Sunt ibi aspicientes de terra
arabili campi xi , continentes mappas xxi,
ubi possunt seminari de sigilo modii
xxi ; vineae vu, ubi possunt colligi de
vino modii lxx.
2. Ricoinus tenet mansum ingenui-
lem i. Arat ad bibernaticam sationem
mappam i , in longitudine perticas xl ,
in latitudine mi ; ad estivaticam sationem
similiter. Facit in anno corrogatas ton.
Donat annis singulis de sigilo mo-
dium i, de avena modium i, de vino
inodium i, omniabaec ad minorem men-
suram; anniculum i.pullos ni, ova xv;
iigni carrum i , scendolas in altero anno
l; caroperas et manoperas.
3. Simeon tenet mansum i. Similiter.
Dodo similiter.
Ingius" similiter.
Hrotlindis similiter.
Vualtsadus similiter.
Fercintus similiter.
Baldaingus , cum infante i , tenet man-
sum dimidium ad dimidium censum.
FORASTICI HOMINES.
k. Odelgildis ingenua débet denarios
mi. Doda, soror, ingenua, cum infan-
tibus un.
5. Summa : mansi ingenuiles vu et
dimidius; homines forastici n. Donant
de sigilo modios vu et dimidium ; avena
modios vu et dimidium; vini modios vu p. 3.
et dimidiumb ; anniculos vu, agnum i,
pullos xxn et dimidium , ova cxxn et di-
midium , scendolas clxxxviii , de argento
denarios vm, de vino modios vu et di-
midium.
Fort. leg. Ingvis.
Hxc vinaria prœstatio iterum recensetur in fine paragraphe
POLYPTYCHUM
III. [FLOREIUS.]
i . In Floreio est mansus domini-
catus, cum sedificiis et torculari, curte
et scuriis et horto , cum viridiario. Sunt
ibi aspicientes , inter Floreium et Curte
Otmunde, et Sarmedi et Euuila et Mo-
riniago , de terra arabili campi xvn , con-
tinentes mappas lviii , ubi possunt semi-
nari de frumento modii xxviii, de sigilo
modii xxx ; pratum i, ubi possunt col-
ligi de foeno carra x; vineae v, ubi pos-
sunt colligi de vino modii lxx; silvam
Houtter nutritam , ubi supra v annos va-
lebant saginari porci l.
2. Vuandefridus tenet mansum ser-
vilem i. Pro omni aratura et servitio
prœvidet silvam vel nutrit11.
3. Hunoldus ingenuus tenet mansum
i servilem. Facit in anno mappam i , in
longitudine perticas xl, in latitudine un,
et corrogatas ni. Facit vineam domini-
cain ad tertium. Donat pullos m, ova xv,
et facit omne servitium sibi injunctum.
k- Leudoinus servus tenet mansum i
servilem. Similiter.
5. In Euuila, Ailoldus tenet mansum
ingenuilemi. Facit in anno mappas n,
babens unaquaeque in longitudine per-
ticas xl, in latitudine mi, et corrogatas
m. Donat pullos ni, ova XV; lignum
carra ni. Caroperas et manoperas.
Gerboldus tenet mansum i. Similiter.
6. In Muriniaco habet sessum i, cum
edificiis, curte et scuriis. Soient esse ibi
boves domini, quia ibi prope sunt terra
supra scriptas3.
y. Servi vel anciilae forasticae de Flo-
reio : Adelsinda ancilla, cum infantibus
vi ; Hartrudis ancilla , cum infantibus un ;
Laulindis ancilla, cum infantibus ir; Si-
gedrudis ancilla, cum infantibus m; Ra-
gnoardus servus; Gerardus, frater, servus;
Halda, soror, ancilla, cum infantibus n.
In curte Lonceia, soror i, ancilla. Unus-
quisque débet denarios vin.
Austremonia12 ingenua, cum infanti-
bus vi. Vuitlindis ingenua, cum infanti- p. 4
bus un. Débet unaquçque denarios nu.
8. Summa : in collectione de vino
modii lxx, de foeno carra x; de censo
pulli xn , ova lxxv ; lignum , carra vi ; de
ancillis et servis solidi v , denarii un ; de
ingenuis denarii vin.
a Sic.
SANCTI REMIGII.
IV. [ALBILIACUS.
i . In Aibiliaco est mansus i cum edi-
ficiis et torculari. Sunt ibi vineae n domi-
nicatœ , ubi possunt colligi de vino mo-
dii l ; pratum i , ubi possunt colligi de
l'oeno carra x. Habet ibi buscalia, map-
pam i.
2. Cristiommus ingenuus tenet de
terra arabili mappas m -, vineam , ubi
possunt colligi de vino modii xx; dabi-
turque ei de foeno dimidium carrum.
Donat de vino modium i. Facit vineam
de suo dominicain ad tertium , et dedn-
cit ipsum ad monasterium.
3. Hildierus habet similiter et facit
similiter.
k. Summa : de vino in collectione
modii l, de censo modii ir. De donatione
Bernardi etHartrudis est inMutalionibus
mansus i, cum edificiis ethorto, habens
de terra arabili mappas vr, vineam i, ubi
possunt colligi de vino modii lx.
POLYPTYCHUM
V.- [BACONNA.]
i . In Baconna est mansus dominica-
tus, cum aedificiis. Sunt ibi avergariç m,
ubi possunt seminari de sigilo modii v ; de
terra forastica mappœ xxxm et dimidia ,
ubi possunt seminari de spelta modii ce.
2 . Beletramnus, extraneus, tenetman-
sum ingenuilem i. Arat ad hibernaticam
sationem mappam i, in longitudine
perticas ex, in latitudine un; ad estiva-
a Je croy qu'il y a icy quelque feuille perdue ou
transposée, puisque cette page finit icy, et l'autre
ticam sationem similiter. Facit in anno
corrogatas v. Donat annis singuiis dena-
rios vin, pullos in, ova xv. Donat uno
anno foetas n cum agnis n , altero anno
anniculos n. Facit adpratum dies m, ca-
plim 13 dies in , ipsumque deducit. Facit
vineritiam dimidium carrum aut donat
denarios vi. De scuria facit plenam perti-
cam, et omni tempore ipsam mensuram 14
restaurât ; de annona parata ad mo. . . a.
commence comme il suit. Nota in apographi corpore
inserta.
SANCTI REMIGII.
VI. [VICUS SANCTI REMIGII.]
i . In vico Sancti Remigii est ecclesia
in honore sancti Timothei dedicata. Ha-
bet mansum dominicatum , casam cum
laubia et cellario et caminata , et quoqui-
nam. Habet ibi de terra arabili mappas
ccxxmi. Possunt ibi seminari, inter am-
bas sationes, de annona modii c. Habet
ibi mulinnm i. Solvit de annona mo-
diosxxx; saginat porcos n.
2. Mansum ingenuilem tenet Teut-
lagius ingenuus. Solvit in hostelicia de-
narios vm, pro bove aquensi denarium i;
de ligno carra m , in bannum carrum i et
dimidium ; pullos m, ova xv. Facitvehi-
turam in legas xxx, aut se redimit de-
nariis mi. Facit mappas n, per perticas
nu in latus et c in longum. Facit in anno
corvadas vim, caplim 15 dies xv, caro-
peras et manoperas.
3 . Mansum ingenuilem i habet Trloi-
nusa, presbyter, in beneficio. Débet si-
militer.
4. Mansum ingenuilem habet Nodel-
bertus, coquus, in beneficio. Débet si-
militer.
5 . Mansum ingenuilem tenet Tetma-
rus ingenuus; iL\or ejus Ermengardis an-
* Sic; Fort. leg. Erloinus.
cilla; infantes eorum Teudrada, Erm-
hildis, Ingeida , Tethildis , Tetlindis .
Ermherus.
6. Mansum ingenuilem tenet Vulfar-
dus ingenuus; uxor ejus Ermenrada in-
genua. Débet similiter.
y. Mansum ingenuilem tenet Flodul-
l'us servus. Débet similiter.
8. Mansum ingenuilem tenet Fulcui-
nusb servus; uxor ejus Flotgildis ancilla;
infans eorum Gislefredus.
9. Mansum servi! em tenet Trisboldus
servus. Solvit in censum pullos ni, ova
xv. Facit dies un.
10. Mansum servilem tenet Hilduinus
ingenuus. Débet similiter.
1 j . Mansum servilem tenet Hildie-
rus libertus ; uxor ejus Floduidis inge-
nua; infantes eorum Doda, Aifredus,
Tetberga, Euridis, Geruidis. Debent si-
militer.
1 2 . Mansum servilem tenet Flotgerus
libertus; infantes ejus Flotgildis, Rothil-
dis. Débet similiter.
6 Fubcninus , in apographo.
P. 6.
8
1 3 . Accolam i tenet Righardus foras-
ticus 16. Solvit in censum denarios mi.
Accolam i tenet Madeluuinus inge-
nuus. Solvit in censum denarios ira.
Accolam i tenet Uulfleus ingenuus.
Solvit in censum denarios un.
Accolam i tenet Hrotberga ingenua;
infantes ejus Bernuinus , Teodoinus ,
Teudo, Uuineterus, Hrotsinda, Flotsinda,
Letsinna.
1 1\ . Mansum servilem tenet Custulfus
libertus. Débet sicut superius.
1 5 . Tempore Hervei archiepiscopi
quedam femina, nomineTeutberga, cum
infantibus suis, tradidit se ad sanctum
Timotheum, tali tenore, ut denarios m
dimidium 17 unusquisque ad ipsam pote-
statem persolveret ; et tune prsevidebat
Raimboldus ipsam potestatem, Tetgiso
sub ipso majore, et Magenero decano,
neenon et Hunoldo cellelrario*.
1 6. In Curcellas mansum servilem te-
net Maruinus servus; uxor ejus Elise-
doina ingenua. Débet similiter sicut su-
periores serviles.
Mansum servilem tenet Orgisus servus;
infans ejus Letgius. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Altbertus fo-
rasticus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Doda inge-
nua. Débet similiter.
' Hune paragraphum necesse est multum posl
alios exaratum fuisse, quamvis nulla in apographo
nota nos admoneat de recentiori ejus scriptura.
POLYPTYCHUM
Mansum servilem tenet Gunhildis an-
cilla; infantes ejus Elierus, Adalsadus,
Gundulfus, Celinia. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Hilmuidis;
infantes ejus Hilmuinus, Erleverius. Dé-
bet similiter.
Mansum servilem tenet Uualtelmus
ingenuus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Erlehardus
ingenuus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Tetlannus in-
genuus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Tedradus in-
genuus; uxor ejus b; infantes eorum
Norboldus, Tedrada, Teudranus, Blot-
herus0.
17. In Risleio est ecclesia in honore
sancti Remigii dedicata. Habet man-
sum 1. . .d; vineas, ubi possunt colligi de
vino modii xxv, pratum, ubi possunt
colligi feni carra 11 ; mancipia 11 , et hçc
sunt nomina eorum : Adalmannus, Ra-
genardus. Crucem stagno coopertam 1;
missalem Gregorii volumen 1; lectiona-
rium volumen 1 ; martirologii volumen 1;
psalterium 1 ; calicem cum patena sta-
gneum 1 ; collectaneum volumen 1 ; an-
tiphonarium, gradalem ac nocturnalem,
volumen 1 ; vestimentum sacerdotale 1 ,
albas 11 ; planetam de cindado nigro 1 ,
castaneam 1; stolas 11, fanones18 11, cor-
poralia 11, linteos m, turibulum de au-
ricalco 1 , lampadam stagneam 1.
b Lacuna nominis.
c Boltherus, in margine.
1 Lacuna vocis unius vel aiterius.
1 8. In Risleio mansum servilem tenet
Benehardus servus. Débet similiter sicut
superiores.
Mansum servilem tenet Gerhildis in-
genua; infantes ejus Gunhardus, Rage-
<•■ 7- nulfus, Gerbaudus,Teduaidis,Gertrudis.
Debent similiter.
Mansum servilem tenet Adeltrudis
ancilla; infantes ejus Ermhardus, Ber-
taldus, IIrotmarus,Walthildis, Rolrudis.
ig. Habetur ibi vinea dominica, ubi
possunt colligi de vino modii XL.
20. In curte Monasteriali19, mansum
ingenuilem tenet Witlagius ingenuus.
Débet sicut ceteri superiores ingenuiles.
2 î . Mansum ingenuilem tenet Nor-
lindis ingenua; infantes ejus Aletrudis,
Berta, Hrodila, Hrotlindis, Perpétua ,
Godrada, Gisloldus. Solvit per annel-
lum20 denarios *; ceterum, excepto
hostelitia, débet similiter.
2 2 . Accolam i tenet Norlinus inge-
nuus. Solvit in censum denarios x\x.
Accolam i tenet Angleherus ingéniais.
Solvit in censum denarios xxx.
Accolam i tenet Hrodowardus. Solvit
inde denarios xvi.
2 3. In Curticulas, mansum ingenui-
lem tenet Berlannus forasticus. Solvit in
corbo de spelta modios xn , in hostelitia
" Lacuna vocis unius.
b Fort, pro agneUum,\e] anitcculum pro anniculum.
SANCTI REMIGII. 9
denarios vin; uno anno fetam cum
agno, alio anno annellumb i; sal, quar-
tam partem modii. Aliud servi lium sicut
ceteri superiores ingenuiles.
2/1. Mansum ingenuilem dimidium
tenet Dommelina ingenua; infans ejus
Ilelena.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Odelbaidis ingenua ; infantes Ermenber-
tus, Ermenricus. Débet similiter.
Mansi ingenuilis'21 tertiam partem te-
net Damianus forasticus c.
Mansi ingenuilis tertiam partem tenet
Fanoildis ingenua; infantes ejus Odel-
grimmus, Heirbertus, Sadira, Erloildis.
Débet similiter.
Mansum ingenuilem tenet Ursinianus
forasticus. Débet similiter.
2 5. In curte Hrodoldi, accolam 1 te-
net Warenherus forasticus. Solvit in cen-
sum solidos 11. Facit mappas 11.
26. InBuriniaco, habet mansos inge-
nuiles apsos m. Solvit unusquisque soli-
dos ir.
Accolam 1 tenet Guntio forasticus.
Solvit inde denarios xim.
27. In Colomella, habet accolam 1.
quam tenet Berherus forasticus. Solvit
inde denarios xxim.
28. In Pitmella, habet accolam 1,
* Locus vocis unius vacuus.
10
quam tenet Bavo forasticus. Solvit in
censum solides nu et dimidium.
29. In curte Alamannorum , mansum
ingenuilem tenet Warmerdis ingenua;
p. s. infans ejus Gisiardus. Solvit in censum
denarios xl.
Habet ibi accolam 1 , quam tenent
Odelveus et frater ejus Nodelveus. Sol-
vunt in censum denarios vin.
Remis habet accolam 1 , quam tenent
POLYPTYCHUM
Fulcherus ingenuus et nepos ejus Te-
doldus ingenuus. Solvunt inde solidosnu
et denarios x.
Hatto tenet accolam 1. Solvit inde de-
narios XVIII.
3o. Habet ibi Teutlagius major vi-
neolam , ubi possunt colligi de vino mo-
dii un.
Accolam 1 tenet Lethramnus fora-
sticus. Solvit inde solidos mi.
SANCTI REMIGIl
11
VII. [LURBA.]
i . In Lurba , habet mansum domi-
nicatum , casam, horreum , puteum, de
terra arabili mappas cvm. Possunt ibi
seminari, inter ambas sationes, de an-
nona modii cxx.
2 . Mansum ingenuilem tenet Hilme-
gaudus ingenuus. Solvit in hostelitia de-
narios xvi; uno anno fetam cum agno,
alio anno anniculos n. Facit vehituram
in leugas xxx , aut se redimit denariis v.
De spelta solvit in corbo modios x; pul-
los v, ova xxv. Dueit Remis de annona
modios xxv, aut se redimit denariis xn.
Facit pedituram in tecto perticas n, in
sepe perticas n, ad curtem claudendam
perticas n -, in sepe facit mappas mi , per
perticas vi in latus, et l inlongum; cor-
vadas vi. Solvit pro capite suo de ordeo
modium i.
3 . Mansum ingenuilem dimidium te-
net Dohadus ingenuus.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Ragembertus ingenuus; uxor ejus Me-
rengenta ingenua; infantes ejus Letveus,
Amalricus , Helmegaugius , Righardus.
Débet similiter.
Mansum ingenuilem dimidiiun tenet
Tedardus ingenuus.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Haidulfus ingenuus. Débet similiter.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Godeltrudis ingenua-, infantes ejus Veu-
sadns,Hilmegaudus, Celsegardis. Débet
similiter.
Mansum ingenuilem tenet Agius fo-
rasticus. Débet similiter.
k. Accolam i tenet Hilmegaudus in-
genuus. Solvit in censum de spelta mo-
dios v. Facit in anno mappas n. Pul-
lum i, ova v. Ducit Remis verveces,
portât pullos.
Mansum ingenuilem tenet Isembardus
ingenuus. Solvit in censum de vino mo-
dios n.
5. Habetur ibi vinea dominica, que
facit ad tertium , ubi possunt colligi , in
duas partes , de vino modii xvi.
Mansum ingenuilem tenet Ermenerus
ingenuus. Solvit in censum de vino mo-
dios n. Facit vineam ad tertium, ubi
possunt colligi, in duas partes, de vino
modii x.
12
POLYPTYCHUM
Mansum ingenuilem tenet Wida in-
p- 9- genua. Solvit in censum de vino modios
ii. Infantes ejus Warentrudis, Ermena,
Hildigildis, filia ejus Warentrudis.
6. Habetur ibi vinea, ubi possunt col-
ligi de vino, in duas partes, modii xvm.
Mansum ingenuilem tenet Gisoforasti-
cus. Solvit in censum de vino modios n.
7. Habet ibi vineam, ubi possunt
colligi de vino modii vin in duas partes.
8. In Gotbis, mansum ingenuilem te-
net Walherus forasticus. Solvit in cen-
sum de vino modios 11.
Habet ibi vineam, ubi possunt col-
ligi, in duas partes, de vino modii xx.
SANCTI REMIGII.
13
VIII. [TRIELONGUS.
i. In Triclongum, habet mansum
dominicatum , casam cum solario et cel-
Jario et caminata, laubia, horrea n , quo-
quina, stabula n , bortum ac gardinium,
torcular i. Habet ibi de terra arabili
mappas lxx. Possunt ibi seminari, inter
ambas sationes, de annona modii l; vi-
neas , ubi possunt coiligi de vino mo-
dii c ; pratinn , ubi possunt coiligi de
feno carra xxx. Habet de concide , ubi
potest coiligi clausura.
2. Mansum servilem tenet Tetbertus
servus. Facit in anno mappas n , per un
perticas in latus etxL in longum. Facit in
anno corvadas vin. Facit in unaquaque
septimana dies un , a missa sancti Johan-
nis usque ad missam sancti Remigii , cum
operariis u. Pullos in, ova xv. Facit
wactas. Pro bove denarium i.
Mansum servilem tenet Heiruinus ser-
vus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Odelmarus
servus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Haldricus ser-
vus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Adeunardusa
servus; uxor ejus Ingrada ancilla; infan-
tes eorum Ermenrada, Hrotradis, Hro
therus. Debent similiter.
Mansum servilem tenet Constabulus
servus; uxor ejus Odelbaidis ingenua;
infantes eorum Constigerdis, Erloldus.
Debent similiter.
Mansum servilem tenet Gislemarus
servus; uxor ejus Otgerdis ancilla; in-
fantes ejus Hrotlindis, Ermbildis, Adel
trudis. Debent similiter.
3. Mansum servilem tenet Flodoma- P10,
rus servus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Gunherus ser-
vus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Gislemarus
ingenuus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Flodegarius
servus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Bertoldus ser-
vus. Débet similiter.
Mansum servilem tenet Erchanfridus,
faber, in beneficium. Débet similiter.
/i . Accolam i habet in Paviliaco, quam
tenet Sigebertus. Solvit in anno solidos n
et dimidium. Pro ipsa accola dédit de
terra sua propria jornalem i in ipso fine.
Fort. leg. Adcuuardus.
14
POLYPTYCHUM
IX. [GOTHI.]
i. In Gothis, habet mansum domi-
nicatum, casam, horreum i, torcular i;
de terra arabili mappas lxxviii. Possunt
ibi seminari, inter ambas sationes, mo-
dii l. Vineœ , ubi possunt colligi de vino
modii lx.
servus; infantes ejus Ermentrudis, He-
ligendis , Winandus. Solvit de sigilo mo-
dium i, de ordeo modios n ; cetera sicut
superiores.
Mansum ingenuilem tenent Reulfus
et Cristoforus. Debent similiter.
2 . Mansum ingenuilem tenet Farnui-
i'us ingenuus. In vinaticum de vino mo-
dium i , in pastionem modium i. Solvit in
censum de sigilo modium i, de ordeo
modium i; anniculum i. Caplim dies
xv. Ligni , carra in ; de scaritione car-
rum i. Ad opus judici de ligno carrum
dimidium. Facit mappas n , per mi per-
ticas in latus et xl in longum; in anno
corvadas vin. Pullos m, ova xv. Solvit
perticas v ad circulos; pro bove dena-
rium i. Facit vebituram in leugas xxx ,
aut se redimit denariis un; caroperas et
manoperas.
3. Mansum ingenuilem tenet Erloi-
nus, presbyter, in beneficium. Débet si-
militer.
Mansum ingenuilem tenet Baldricus
forasticus. Débet similiter.
Mansum ingenuilem tenet Remuinus
forasticus. Solvit de sigilo modios n , de
ordeo modios ni. Cetera débet sicut
ceteri in beneficium.
Mansum ingenuilem tenet Gunhodus
lx- In Glaricello, mansum ingenuilem
tenet Vulfradus ingenuus. Solvit in ho-
stelitia denarios xvr, de vino in vinaticum
modium i ; in pastionem modium i ; an-
niculum i; pullos ni ; ova xv. Caplim,
diebus xv. Facit vehituram in leugas xxx ,
aut se redimit denariis mi, pro bove de-
narium i ; pro circulis denarium i. Facit
mappam i et dimidiam, per perticas mi
in latus et xl in longum. De scaritione
carrum i. Caroperas et manoperas.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Vulfingus ingenuus.
Mansum ingenuilem dimidium tenet p. n.
Odelherus ingenuus. Débet similiter.
5. In Corcheraco , mansum ingenui-
lem tenet Absildis oblata22; infantes ejus
Anselomus , Airicus , Hadericus. Solvit in
hostelitia denarios xvi; in vinaticum de
vino modium i ; in pastionem modium
î ; anniculum i -, caplim dies xv ; pro bove
denarium i et dimidium; pro circulis de-
narium i; pro scaritione denarium i. Fa-
cit mappam i et dimidiam , corvadas vmi.
SANCT1
Pullos m, ova xv. Facit vehituram in
leugas xxx , aut se redimit denariis mi ;
caroperas , manoperas.
6. Mansum ingenuilem tenet Nodel-
bertus, cocus, in beneficium. Débet si-
militer.
Mansum ingenuilem tenet Herimarus
servus. Débet similiter.
Mansum ingenuilem tenet Tetradus
ingenuus. Débet similiter.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Odelfridus ingenuus ; infantes ejus Osan-
na, Ermena, Artemedica, Gunbildis.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Johannes ingenuus; infantes ejus Eu-
rinus, Ragenlindis, Dominicus. Débet
similiter.
REMIG1I. 15
dii x. Solvit in censum de vino modios n
et dimidium.
Mansum ingenuilem tenet Adelgerus
oblatus; uxor ejus Elisaidis ingenua; in-
fantes ejus Hrotbertus, Ragembertus ,
Gerbildis, Jobannes.
Accolam i tenent Vulferus, Hildebol
dus, Eronus et Genbertus. Solvunt so
lidos n.
9. In Colomna, habet accolam 1. Te-
net Sicherus forasticus. Solvit inde soli-
dos n.
10. In Moncello,. babet accolam 1.
Tenet Adelberus ingenuus. Solvit inde
solidos n. Facit Aaneam ad tertium , ubi
possunt colligi de vino modii xx.
7. In Viriniaco, mansum ingenuilem
tenet Ermenardus; infantes ejus Erme-
naidis , Ermenteus. Solvit solidum 1 ,
pullos quantum ceteri'-3. Cetera débet
similiter.
Mansum ingenuilem tenet Nodelber-
tus, coquus, in beneficium. Débet simi-
liter.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Adelardus ingenuus; uxor ejus Bova ob-
lata; infantes ejus Adelbertus, Boso.
Mansum ingenuilem dimidium tenet
Ermhardus oblatus. Débet similiter.
Mansum ingenuilem tenet Hrothadus
oblatus. Débet similiter.
8. Habet in prestariam Hrothadus vi-
neam , ubi possunt colligi de vino mo-
11. In Ulmis habet accolam 1 , quam
tenet Vulferus ingenuus. Solvit inde de-
narios vi.
Accolam 1 tenent Adclgrimmus et Er-
liaudus ingenui. Solvunt in censum so-
lidum 1.
Accolam 1 tenet Vulfaidis ingenua.
Solvit in censum solidum 1.
Accolam 1 tenet Vulfardus forasticus.
Solvit in censum de vino modios nu et 1 . 12.
sesterios xn et denarios xm.
Accolam 1 tenet Hieronimus ingenuus.
Solvit inde solidum 1.
Accolam 1 tenet Madelgisus forasticus.
Solvit denarios un.
Accolam 1 tenet Berlindis ingenua;
infantes ejus Bernehaidis, Berhaidis,
Ansuardus , Alexandria , Vulfierus.
16
POLYPTYCHUM
Accolae n apsse ad indominicatum24;
habet ibi de terra arabili mappas xv.
FORENSES.
12. Nadelivia ingenua; infantes ejus
Bertricus , Hildefredus , Sideramnus ,
Ederna, Ragenisa. Solvit pullum i , ovav.
Facit dies ni.
AHo ingenuus solvit, pro capite suo,
de ordeo modium i et dimidium.
1 3. Ragentrudis ingenua.
Petronia ingenua.
Ansoaia ingenua-, infantes ejus Ragen-
trudis, Gerlindis.
Hrodemia ingenua; frater ejus Ber-
nehardus ingenuus.
Lisinia ingenua.
1 1\. Odelhildis ingenua.
Blittrannus ingenuus.
Odelgisus ingenuus.
Geroildis ingenua; infantes ejusDom-
trannus , Hildigildis.
Vuinidulfus libertus.
i5. Neringerdis ancilla.
Tetherus servus.
Otgerdis ancilla; infans ejus Flotge-
rus.
Odelhildis ancilla; infans ejus Wane-
dus servus.
î 6. Teutiagius servus.
Tetradus ingenuus.
Goda ancilla.
Agenildis ancilla; infantes ejus Re-
in egia, Agedildis.
Gertrada ingenua; infantes ejus Vul-
lierus, Erleherus, Agenildis, Tetsinda,
Tetlindis , Berlindis.
Agenildis ingenua; infantes ejus Er-
noldus, Berherus, Hrodina.
17. Suadimia ingenua; infans ejus
Erlegildis.
Erlebaidis ingenua; infans ejus Hrot-
hildis.
Remegildis ingenua ; infantes ejus Are-
gildis , Vualtaidis , Remegildis , Gislegen-
dis, Nodelivia.
Erloldus ingenuus; uxor ejus Aut-
lindis; infantes ejus Godelindis, Rigber-
tus.
Vulfierdis ingenua.
18. Odelhildis ingenua; infantes ejus
Madelhildis, Adelmarus , Odelhaidis.
Gislemundus ingenuus.
Grimildis ingenua ; infantes ejus Gis-
lindis, Vuerentrudis.
Berhaidis ingenua ; infantes ejus Vui-
foldus, Hieronima, Bernardus.
1 9. Isti juraverunt : Tetlagius, œajora;
Farnulfus,Tetbertus, Hilmegaugius, Hil- p. 13.
duinus, Roderadus, Heirvinus, Dotha-
dus, Isembardus.
In fisco vici Sancti Remigii. Vid. supra, p. 10, S 3o.
SANCTI REMIGII. 17
20. De ministerio : Rodowinus. Offi- Ërlaudus et soror ejus, Petrus, David;
cia : Tetsenna et soror ejus, una super Gisliedis, Altisma, sorores Constaboli,
Supiam; Constantius, Gerhardus, Ste- in Colunna; Ratbertus et sorores ejus,
phanus; Heribertus et fratres ejus, apud Dominicus de Vegneo, Olburgis et Er-
Sanctum Steplianum ; soror Landrici , mina.
18
POLYPTYCHUM
X. DECIMA DE ABBATIA SANCTÏ TIMOTHEI
AD HOSPITIUM SANCTI REMIGII.
In pago Remensi decimae haec sunt :
De Scoilo,
De Merdoit,
De Pido,
De Tramo3,
De villa de Hun-
rezeio,
De Tendecaudis,
De Sancto Mauri-
tio,
De Spantenaco,
De Gulleio,
De Galmisciaco ,
De Golomna,
De Alemannorum De Alnido,
De Nantoilo,
De Gersoilo,
De Remiliaca Cor-
te,
De Vendora ,
De Todiniaco ,
De Pratellis,
De Sparnaco ,
De Burgerti Corte,
De Uno Carro, cum
apenditiis,
De Villari Asino-
rum,
De Ursiniaco Corte,
De Crusneio,
De Atseio ,
De Alto Villari ,
De Tancorno,
Gorte,
De Villa Domine ,
De Anesla,
De Porceto,
De Villa Merla,
De Hildrisei Villa , De Floreio ,
De Rodenaio, De Gurba Villa.
De Sedoilo,
2. In pago Laudunensi :
De Pertis25,
De Ponte Fabrica-
to ,
De Avennaco,
De Broilo cum a-
penditiis ,
De Goceio,
De Burdenaio,
De Vencena27,
De Noiternaco28,
De Baireio,
De Bisennis29,
De Isla ,
De Cuise,
De Colomella,
De Condato,
De Audani Gorte, p. 14.
De Alabeio,
De Medarco.
De Savercei Corte ,
De Ventoilo ,
De Romana cum
apenditiis ,
De Puteolis,
De Sala \
De Cambreceio ,
De Ventelaio,
De Arillis26,
De Tribus Puteis ,
De Warmerii Villa,
Item decimae de eadem re :
DeNanguliacacCor- De Briodro,
te , De Dullo.
De Corchereio,
3. In pago Tardinensi :
De Ponte Salcidi , De niior Campis ,
De Sugeio , De S. Martino su-
De Abuncurte, per Pit,
De Pavilleo, De Awenneio,
De Monte Sancte De Pars,
Mariaa , De Torsill. ,
De Vunco, De Vill. super Ro-
De Aviola super tundam,
Mosam ,
De Antenaio ,
De Monte Sancti
Martini,
De Lagereio ,
De Proviliaco ,
De Gravieio,
De Cazonia,
° Fort. leg. de Tramis vel de Cramo.
b Fort. leg. de Salo vel de Salis.
Fort. leg. Vangultaca vel Vanguliaca.
SANCTI REMIGII.
19
De Baill. , De Curmizell. ,
De Causa Heribol- De Culmedis,
di, De Bulentione,
De Dresg. , De Adseduil. ,
De Cainiaco, De Villeta.
U. In pago Porcensi :
De Gardeneio , De Savineio cum
De Crepeio , apenditiis ,
De Missonia, De Masceio ,
De Castello, De Dalaincurte,
De Beteneio, DeLuniaco,
De AdsummaTur- DeSanctoFergillo,
ba, De Chesonn. ,
De Surneio , De Veleina ,
De Vendera30, De Juviniaco,
De Chav. , De Sanclo Simon ,
De Adloisda , De Aviella ,
DeCatin., De campis fiscali-
De Godulfi Mon- nibus,
te , De c.° circa Remis,
DeBalbeio, De Baioni Villa,
Ad Ulmos , De Ressonn . ,
De Caring. , De Aisella ,
De Sigeranno Cor- De Airolis,
te, De Abbonis Corte,
De Spann. , De Malino Wado ,
De Calon, De Summa Turba.
p. 15. 5. In atrio S. Remigii est ecclesia in
honore sanctorum martyrum Cosme et
Damiani sacrata. Respicit ad eandem ec-
clesiam mansus i in Magreio, cujus cen-
sus qxiondam fuit solidorum un. Habet
ipsum presbyter.
Est etiam de ratione ipsius ecclesie ad
obsequitim velsusceptionem pauperum,
in Insula super fluvio Suppia , mansus do-
minicatus i , cum œdificiis , orto et viri-
diario. Sunt ibi aspicientes campi xv,
continentes mappas xxvm, recipientes
sigili modios lviii.
6. Waltbertus ingenuus tenet man-
sum i. Arat , hibernatica satione , map-
pam i , in longum perticas lx , in latum
un. Facit corrogatas mi; estiva, simiii-
ter. Donat annis singulis in pastionem de
spelta modium i ; pullos n , ova xv ; ligni
carrum i; ad scuriam reficiendam, rado-
nés31 v, ad fenum vehendum quartam par
tem de carro; ad vineam similiter. Faeit
ad vindemiam dies xv sine pane, et post-
ea quantum opus est cum pane ; ad ma-
cerias dies xv, dabiturque ei panis de do-
minico. Donat in altero anno scendulas r..
7. Amilo tenet mansum 1. Similiter.
Widulfus 1. Similiter.
Odelhardus 1. Similiter.
Nivo 1. Similiter.
Hildoinus 1. Similiter.
Leuthardus 1. Similiter.
Gislehardus 1. Similiter.
Remegaudus 1. Similiter.
Grimoaldisingenua,cuminfantibusin.
Similiter.
Geroinus 1. Similiter.
Ingulfus ingenuus. Uxor ejus Hro-
thildis , ingenua , cum infantibus un. Si-
militer.
Bernico 1. Similiter.
Fort. Icg. de campis vel de campo.
20
POLYPTYCHUM
Vulfarius et frater ejus Teudericus
mansum i.
8. Super fluvio Rotonna sunt mansi
ii, habentes mappas xxvm, recipientes
semine" sigili modios lviii.
Super pontem sancti Remigii est man-
sus i, habens de terra mappas xx, reci-
pientes sigili modios xl.
9. In Satiaco sunt accola? 11. Donat
unaquçque annis singulis vini modios 11.
Est ibi avergaria 1 , ubi possunt seminari
frumenti modii 111 ; vinese vi , ubi possunt
colligi modii l.
p. le. 10. Ista sunt loca vel bénéficia que,
ad portam monasterii sancti Remigii , ad
décimas dandas, ex pluribus annis, sunt
deputata :
De Stirpeio , de Lupeio et Bermari
Curte et Burtchart Curte;
De Vitreio, de Ponto et Bettoni Curte ;
De Mertca , de Veira et Columbario ;
De Colla , de Altra , de Arna , de
Mauri Curte et Summamsibi;
De Cabuslo et Ursluo et Rancurte ;
1 1 . De Limozei Curte , de Villa et ad
Sartes sanctç Marias ;
De Abriniaca Curte , de omni ejus nu-
trimine et de vino.
Item ad Esciats32 sanctç Mariç, ad
Marizel, de beneficio Godae viduç quse
ubi vos
" Cod. Semin. ccmf. xiv, 2, et xxvi, i4
intégra legitur.
EXPLICIUNT DECIM/E.
fuit uxor Hildrici , de Monte Subfrantio
et ad Martionem ;
De Antra, de Cavera, de Hamiziaco
et Bolentione;
De Alciaco , de Anoilo et Pide ;
1 1. De beneficio quod fuit Sicberti,
in Burdenneio, et quod Gislemannus
habuit in ipsa villa ;
DeNovianto, deLivreio, dePutiolis, de
Malleio, de Curte Rodoldi, de Proviliaco
De Divisiaco, quod habuit Galindus
De Nivitiaco , quod habuit Siramnus
i3. De Ceresio, de Preuneio, de
Alsuntia, de Spida, de Ardennaio, de
Air, dePaulicurt;
De benefitio Ottradi ad Suppiam , in
Uldrizei Villa;
De benefitio quod habuit Grivorius
in ipsa villa, et de beneficio Hugonis in
ipsa villa ;
De Bereniaca Curte , de beneficio Si-
drae super Suppiam, ad sanctum Mar-
tinum; de Gudiniaca Curte, de Prova-
sio, de Mediana Villa;
De Nantoilo , de Arceio , de Honerada
Villa;
\k. De Varao, de Trosleio, de Cu-
mis , de Igneio et Montes ;
De Longa Villa, de Saviniaco, de
Jureiob, de Latgereio, de Arceio, de Ca-
sellis, de Ascineio.
b Fort. leg. ïvreio.
SANCTI REMIGII.
21
XI. [NANTOILUS.]
p. n. i . In Nantoilo habetur mansus domi-
nicatus, cum çdificiis, viridiario, horto,
seu cum aliis adjacentiis sibi convenien-
tibus. Sunt ibi culturae m , ubi possunt
seminari , inter utramque sationem, si-
gili, frumenti, hordei modii cxvi. Est
ibi vinea, ubi possunt colligi de vino
modii x. Habetur ibi camba ad censum,
prout ratio temporis permiserit. Pratum
i, ubi possunt colligi de feno carra mi.
Est ibi alterum pratum aratorium , re-
cipiens sementem frmnenti modios vi.
Sunt ibi mansi ingenuiles xxvi.
2. Ariisus et Landoldus, fratres, in-
genui, tenent mansum ingenuilem i.
Arant annis singulis , ad hibernaticam sa-
tionem mappam i, habentem in longi-
tudine perticas lx , in latitudine perticas
vr. Aestivatica vero satione similiter fa-
ciunt ; et corrogatas n ; et ipsi colligunt
omnia hçc cum prebenda. Donat annis
singulis , missa sancti Remigii , in corbo
de spelta modios xn , aut inter frumen-
tum et sigilum modios vi , et debent
unum corbum inter se compartire; me-
dio maio in bostelitia denarios xx. Tertio
anno donant decimam de vervecibus;
pullos in cum ovis xv ; de ligno carra mi ;
scindulas c. Faciunt caplim diebus xv,
aut donant denarios nu. Faciunt et pec-
turam ad cortem perticas nu. Annis sin-
gulis, per successiones sibi convenientes ,
de sale modios n. Faciunt carroperas de
annona aut de vino33 in leugas xn , sin
autem dabit denarios xn. In pratericia
l'alcem i , cum sua prçbenda , aut dabit
denarium i. De stramine missa sancti
Remigii , carrum i , si babuerint ubi col-
ligant illud. Denicpie si fuerit aliquis
ingenuus qui propter paupertatem man-
sum vel partem quamlibet mansi tenere
nonpossit, débet boc probare a septem
suis paribus. Cum vero probatum boc
babuerit , facit suo seniori , tempore mes-
sis, dies m cum prebenda sibi data; sin p. is.
autem dabit, propter hoc, denarium i et
dimidium.
3. Erleveus et Vulfierus ingenui te-
nent mansum ingenuilem, similiter ut
supra.
Geroinus et Gerrannus ingenuiles 34
mansum i ingenuilem, similiter ut supra.
Leow ardus et Eligius ingenui mansum
ingenuilem i , similiter ut supra.
Hervinus et Heroardus ingenui man-
sum ingenuilem i , similiter ut supra.
Haldo et Giso ingenui mansum inge-
nuilem i, similiter ut supra.
l\. Amalbertus et Amalricus ingenui
9 9
POLYPTYCHUM
mansum ingenuilem i , similiter ut su-
pra.
Otgerus et Nodelmarus ingenui man-
sum ingenuilem i , similiter ut supra.
Hrodelenus et Flodoardus ingenui
mansum ingenuilem i, similiter ut supra.
Jozsenulfus et Waldulfus ingenui
mansum ingenuilem i , similiter ut supra.
Morlenus et Morizellus ingenui man-
sum ingenuilem i.
5. Aliisus et Alierus ingenui man-
sum i ingenuilem.
Harierus et Heldiardus ingenui man-
sum i ingenuilem.
Erembertus et Ermenricus ingenui
mansum i ingenuilem , ut supra.
Walculfus et Hrotbertus ingenui man-
sum i ingenuilem , similiter ut supra.
6. Nortveus et Jozpertus ingenui
mansum i ingenuilem, similiter ut supra.
Hardninus et Hardierus ingenui man-
sum i ingenuilem, similiter ut supra.
Leudoinus et Leudoerus ingenui
mansum i ingenuilem, similiter ut supra.
Joiramnus et Hrodowaldus ingenui
mansum ingenuilem i, similiter ut supra.
Adelgaudus et Samuinus ingenui man-
sum ingenuilem i , similiter ut supra .
y. Elioldus et Bermundus ingenui
mansum ingenuilem i , similiter ut supra.
Rotgrinnus et Adelardus ingenui man-
sum ingenuilem i , similiter ut supra.
Justadus et Hadeliomnus ingenui
mansum ingenuilem i , -similiter.
Ermuinus etSarzinus ingenui mansum
ingenuilem i, similiter ut supra.
Rafulfus et Erleboldus ingenui man-
sum ingenuilem i , similiter ut supra.
Trutbertus et Flodomarus ingenui
mansum ingenuilem i, similiter ut su-
pra.
8. Sunt ibi mansi serviles xxim.
Baldulfus servus tenet mansum servi-
lem i. Arat hibernatica satione annis sin-
gulis, mappam i, habentem longitudine
perticas lx, latitudine perticas vi; aesti-
vatica similiter. Facit conrogatas n, si
boves habuerit. Pull os m, cum ovis xv.
Facit omne servitium sibi injunctum, si p. 19.
praebendam habuerit.
9 . Letherus servus mansurn servilem i,
similiter ut supra.
Willomnus servus mansum servilem i,
similiter ut supra.
Riherus servus mansum servilem i ,
similiter ut supra.
Hervinus servus mansum servilem i ,
similiter ut supra.
Elioldus servus mansum servilem i,
similiter ut supra.
10. Heroaldus servus mansum servi-
lem i, similiter ut supra.
Guntrannus servus mansum servilem i ,
similiter ut supra.
Rainhardus servus mansum servilem i,
similiter ut supra.
Balhedus servus mansum servilem i ,
similiter ut supra.
SANCT1 BEMIGII. 23
Landulphus servus mansum servilem Ansiisus servus mansum servilem i,
i, similiter ut supra. similiter ut supra.
Amalhardus , Geroinus, Bertherus,
11. Gundulfus servus mansum ser- Barfridus, Gundoinus, Elotherus, Ber-
vilem i , similiter ut supra. noanus , Amelgerus, Hainricus , Teuthar-
Ausvoldus servus mansum servilem i, dus, servi, tenent unusquisque mansum
similiter ut supra. servilem, similiter ut supra.
24
POLYPTYCHUM
XII. [TASIACUS.]
DE TASIACO.
j . In Tasiaco habet mansum domi-
nicum cum ceteris aedificiis, hortum
cum arboretis, vivario; boves un, vac-
cas vin , vitulos v , verveces lxvii , agnos
xxxi, porcos xxxv, porcellos xx, asinum i,
pullos xim; tonnam i, cubas un. Habet
ibi seminatum, inter utramque sationem,
de annona modios dclii ; leguminum mo-
dios ii ; remanet ad aliam sationem , ubi
possunt seminari modii ccl. Pratum ubi
possunt colligi de feno carra vi ; vineas ,
ubi possunt colligi de vino modii c ; sil-
vam , ubi possunt saginari porci cl. Fa-
rinarii ni. Donat unusquisque de annona
modios c , et pascit porcum ; patellam
plumbeam i.
2 . Mansi ingenuiles xxxii. Donat unus-
quisque in hostelitia denarios xxv; pro
carropera Cavalonense, denarios n; et
propter bovem denarios n. Faciunt map-
p. 20. pas il, corvadas viiii inanno; ascilos c,
scindulas c. De spelta modios xii et di-
midium. vi ex ipsis donant de vino mo-
dium i , de areatico modium i et deci-
mam de vino -, ligni carra mi ; pullos nu
cum ovis. Garroperas et manoperas; in-
ter totos circulos l , et in tertio anno
decimam de vervecibus.
3. Sunt alia mansa ingenuilia ni. Do-
nat unusquisque in hostelitia denarios
xiin, spelta modios vi; cetera ut supra.
II. Servilia xxxim. Facit unusquisque
mappas u, corvadas viiii in anno; ligni
carrum i. xmi ex ipsis donant de vino
modium i , scindulas c , pullos u cum
ovis; carroperas et manoperas.
5 . Est ibi ecclesia i , cum dimidio
manso servili. Ancillae xlii. Donat una-
quçque denarios n. Sunthomines foren-
ses l. Débet unusquisque denarios un.
6. Adelricus et Francoaldus jurati
dixerunt.
SANCTI REMIGII.
25
psi. XIII. NOTITIA CENSUS DEBITI VILLARUM SANCTI REMIGII,
QUANTUM SOLVITUR AB IPSIS, QUIBUSVE TERMINIS.
1 . De Guseio , in festo sancti Remigii ,
octo solidos solvit; in natale Domini
quattuor solidos; in maio , sex solidos;
ad vini %conductum unum carrum. Est
ibi i molins", solvens de censu xvm so-
lidos, in festo sancti Remigii , et in maio
xviiii solidos.
Sunt ibi x mansi. Unusquisque débet
xi pullos, et très boves ad vinum condu-
cendum; et unus mansus borum et di-
midius xii sextarios frumenti et très car-
roslignorum; de capitaliciis vu solidos.
De b viiii solidi in maio habentur
de censu.
et viiii denarii : ad festum sancti Johannis
viiii porci grandes, et ad festum sancti
Remigii vu solidi de terraciis.
Habentur ibi viiii mansi, debentesxvi
denarios aut unam pensam lini, etxxvin
dies , et très boves unusquisque ad vini
conductum. Debent etiam singuli eorum
conducere n modios frumenti ad mo-
nasterium sancti Remigii et ce ascilos ,
sed et in natale Domini vi solidos. Et
ministri xxvn solidos.
Sunt etiam inibi inior mansi nudi et
dimidius; de terra vero altaris xv solidi
in festo sancti Martini , et vm denarii.
2 . De Genereio , in festo sancti Re-
migii viiii solidi et très minutae; et in
festo sancti Martini , v solidi et dimidius ;
et in natale Domini , un solidi et dimi-
dius; in maio x solidi et très minutœ;
de capitaliciis xn solidi.
3. De Ponte, xx solidi et xxvn boves
ad ductum vini.
l\. De Cerrone35, vu sobdi et octo de-
narii et minuta in festo sancti Remigii.
5. De Ponte Bairo, in maio vm solidi
' Sic.
6. De Elaviaco, in maio ni solidi et
viiii denarii , et in festo sancti Remigii m
solidi et viiii denarii.
7. De Terron super Vence, in maio
11 solidi et vu denarii et minuta; in
augusto30 similiter ; ad festum sancti Re-
migii très solidi.
8. De Chaineio, in festo sancti Re- p. 22.
migii vi solidi.
9. De Bairone, in maio xn solidi et
11 denarii et minuta.
h Lacuna vocis unius.
26
Sunt ibi vu mansi vestiti et dimidius
et dimidius quartarius ; et unusquisque
mansus i porcum débet, etimboves ad
conductionem vini, et unam pensamlini.
Ducit etiam unusquisque duo modios
frumenti aut l circulos et ce ascilae ad
locum dominicale monasterii. Debent
vero et in februario xxiiii dies, et in
maio similiter, et in festo sancti Remigii
de terraciis xx et n solidos; de terra al-
taris, in festo sancti Martini vu solidos et
vhii denarios, et de capitaliciis xn solidos.
Habentur inibi x mansi nudi.
10. De Gersonne, vi solidi et dimi-
dius in festo sancti Remigii , et in maio
ni oves.
Habentur illic vi mansi. Unusquisque
conducit duo modios frumenti ad locum
monasterii.
1 i . Gensus de Veio Sancti Remigii ,
in maio xx solidos et xx porcos.
Sunt ibi xx mansi ingenui , debentes
singuli modium et dimidium frumenti et
duas mensuras lignorum , et ce et dimi-
dium de ascillis , et n boves ad mustum
et ii ad vet.a conducendum. Débet ad-
huc unusquisque iiii™ modios frumenti
deducere ad locum monasterii, et i car-
rum foeni cum n bobus. In festo sancti
Martini vi denarios.
Mansus et in festo sancti Remigii , de
Tuniacob, quinque solidos.
° I. e. vêtus, voce vinum , vei subaudita , vel prœ-
termissa.
k Locus , ut videtur, paulum turbatus.
POLYPTYCHUM
i2. De Grandi Campo, vim solidos
in festo sancti Remigii.
î 3. De Erpeio, in maio x solidos, in
festo sancti Remigii decem ; de hospiti-
bus37 v solidos et unum denarium, et
de atrio quinque solidos sine tectis38; in
nativitate Domini in solidos et mi de-
narios.
Sunt ibi xi mansi nudi et quinque
vestiti. De Sancto Martino, solid.cin festo
sancti Remigii; molendin. vini modios
et ni solidos denarium39. De Sancto
Remigio, n solidos et dimidium, et mo-
lend.d mod. et in solidos.
il\. De Bainaincapo", v solidos. Sunt
ibi mansi xx, solventes singuli un carra p. 23.
lignorum aut n solidos , et n asinos in
Veromandense aut xn denarios. Solvit
iterum unusquisque vi sextarios de si-
gilo , et duodecim vindemiatores. Et in
festo sancti Remigii de Novo Mansionili x
solidos; in festo sancti Johannis vi soli-
dos et vin denarios; in maio x soli-
dos.
1 5. De Basilica Curte, in festo sancti
Remigii xxv solidos , in festo sancti Mar-
tini de lignis x solidos, in nativitate Do-
mini vi solidos, in Pascha vi solidos et in
maio xv solidos , et xn oves cum agnis ;
in festo sancti Johannis vin solidos, et
in tertio anno xv solidos pro ascillis. Et
c Aut numerus abest, aut subaudiendum unum.
a Locus numeri vacuus.
e Fort. leg. de Baina in campo [Remensi.]
SANCTI
in Fuscato Mercato m solidos et ira de-
narios , in auguste n solidos etxn modios
avene et dimidium , aut vi modios sigili
et rai sextarios; in festo sancti Martini
xxviii pullos cum clx ovis, in natale
Domini similiter, in Pasca similiter; et
de unaquaque domo 40 i minam avenç
et i denarium et i pullum. De capitali-
ciis l solidos.
16. De Isla xv mansi de terra de
sancto Chosma, solventes x solidos in
festo sancti Remigii, in Nativitate xv
pullos cum ovis, in Pasca similiter. In
vindemiis vero débet unusquisque man-
sus xv dies et post xv.
Habentur autem ibi mi mansi, sol-
ventes un solidos de lignis in festo sancti
Martini, et in Nativitate et in Pasca si-
militer, et in maio x solidos et vin oves
cum agnis , et in augusto vi denarios , et
in tertio anno mi solidos , et unoquoque
anno vin modios avenç aut un de si-
gilo.
1 7 . De Villa Warmerena , ad festum
sancti Remigii vi solidos et dimidium,
in festo sancti Martini xvm denarios et
minuta , et très pullos cum ovis.
18. De Salice Sancti Remigii , mansi
xxxi et dimidius , solventes in festo sancti
Remigii xxi solidos pro via Veroman-
densis ; in festo sancti Martini xn solidos
God. kabet capt. ; superius autem xui, 1, infe-
riusque S 21, de capitaliciis, nulla omissa littera. In
aliis locis intègre que-que scriptum est de capitalicio,
REMIGII.
27
et vmi denarios de lignis; in Nativitate
mansus 11 pullos, in Pasca 1; in maio xv
solidos et vim denarios et xu operarios. p. 24.
Mansus unusquisque duobus annis 1111
denarios , et tertio vi ; et x carros et di-
midium ad vinum ducendum.
Sunt xu mansi , quorum unusquisque
solvit xi sextarios de sigalo; et unus
mansus et dimidius solvit v solidos et
dimidium. De mapaticis vin modios de
sigalo et un sextarios, et de avena simi-
liter.
19. De Cravana, in festo sancti Jo-
hannis xx solidos, in festo sancti Remi-
gii m libras, in festo sancti Martini vint
solidos, in Nativitate m solidos de censu,
et xc modios vini ; de vinaticis xlvii mo-
dios, de capitaliciis" vi solidos.
20. De Busiaco, in maio xxx solidos,
in festo sancti Remigii xx solidos et
unum , in festo sancti Martini vini soli-
dos.
Habentur ibi v mansi et 1 quartarius.
solventes singuli modium 1 et dimidium,
et 11 de avena, in Pasca xv pullos, in
festo sancti Martini totidem.
2 1 . De Herimundi Villa , in festo
sancti Remigii , 1 anno xl solidos , et
altero anno xx et vm in eadem festivi-
tate ; in festo sancti Martini vi solidos ,
et in Pasca vi solidos. De capitaliciis xi
sicutinfra § 22, 26, 3i, etc. Alterum ad liomines,
alterum ad censum spectat.
28
POLYPTYCHUM
solidos ; de vino census xxxn modios ,
de vinatiis vu modios.
Remigii m libras et xn solidos et m de-
narios.
P. 25.
22. De Condeto, xx et vim solidos
in festo sancti Remigii, in festo sancti
Martini xx, et n saumas de lignis, et in
festo sancti Andrée, similiter, in Pasca
similiter; in maio xx solidos et dimi-
dium.
Sunt ibi xx mansi vestiti et n nudi ,
qui singuli habent solvere n asinos, mit-
tendos in Veromandense, aut x dena-
rios , et i carrum ad vinum ; et in aprili
i ovem cum agno aut n arietes, in nati-
vitate Domini n puilos, in Pasca n et
ova. De capitalicio xvm solidos.
2 3. De Villare in Silva , xxx solidos
in festo sancti Remigii ; in maio mior so-
lidos, in januario m solidos et vi dena-
rios, et m modios annone.
Solvunt in mansi xv saumas de lignis
in festis sancti Remigii et sancti Martini
et in Pasca.
2 k. De Saceio, xx solidos in festivitate
sancti Remigii , et quattuordecim solidos
in festo Omnium Sanctorum, et ni de-
narios in festo sancti Martini , xx solidos
in festo sancti Johannis, xvi solidos de
foeno, de capitalicio41 xx solidos; de
vino ccxxm modios, et cxl puilos cum
ovis, ad m terminos.
2 5. De Villa Aleranni , in augusto xm
solidos et v denarios , in festo sancti
26. Et de Floreio, vu solidos et di-
midium, de capitalicio xv solidos, in
Nativitate vi solidos. De Angult. vini
denarios , in festo sancti Pétri micr soli-
dos; et in festo S. Martini xx carros et
dimidium de lignis, et l modios vini
de censu; de vinatiis n modios et dimi-
dium , et m carros ad vinum conducen-
dum.
27. DeTanneio, xviiii solidos in festo
sancti Remigii , in Pasca 11 solidos , et 11
modios de vinatiis.
28. De Tassceio3, in festo sancti Re-
migii n libras , in festo sancti Martini mi
carros de lignis , et in Nativitate nuor, et
vin puilos, et in Pasca vin , in martio
n solidos, in maio 11 libras, in Fuscato
Mercato 11 solidos, et modium et di-
midium de sigalo , et in Pasca 1 carrum
de lignis , et in festo sancti Johannis n.
29. De Genuereo, in festo sancti Re-
migii xxx solidos.
30. De Crusneio, in festo sancti Re-
migii ni libras et vm solidos et di-
midium; in festo sancti Martini vu so-
lidos ad ligna, in Nativitate et in Pasca
similiter; in januario vu solidos, in maio
11 libras et 11 solidos, et xx arietes
et unum; in festo sancti Martini xx
Fort, idem locus qui nominaturTascherius et Taschereius, infra xxvm, 5i et 70.
SANCTI
pullos et unum; in Nativitate et in Pasca
similiter; ad vinum conducendum xi
carrt \
3 1 . De Columbis, xxv solidos , de ca-
pitalicio x solidos.
32. De Curte Ausorum, lxiiii mansi,
qui solvunt in aprili xlviii solidos , et in
maio lxiiii solidos ; in festo sancti Re-
migii aut un denarios aut i operarium
in vinea -, ad carrioperas aut i bovem aut
nu denarios; in festo sancti Basoli xxxu
solidos ad ligna. Unusquisque mansus
p. 26. conducit ad locum monasterii n modios
frumenti aut avenç; in nativitate Do-
mini i pullum cum xv ovis , et in Pasca
similiter.
Sunt vero4'2 ibi v mansi et dimidius,
et de sancto Juliano ni mansi ad ean-
dem consuetudinem , solventes de censu
hospitium ni solidos. De Bedelt. xx so-
lidos in festo sancti Remigii; de cava-
giis b ; de terraciis 43 x solidos , de
aruac xx solidos.
33. De Giselis Corte, vin solidos in
festo sancti Remigii.
34. De Vilero et Brs. in maio xv so-
lidos , et a tertio anno , in aprili mi so-
lidos de mansis; de cavagiis, in maio,
xn solidos -, intrante augusto , xvi solidos
de pratis.
Videtur legendum vel carrectas , vel carrelas,
nostratibus charrettes.
b Lacuna vocis unius.
REMIGII. 29
35. In campo Remensi vim solidos
et un denarios de mansis, et de capita-
licio xu solidos, in natale Domini vin
solidos.
De Asencella, n solidos et vnn de-
narios, in maio.
In campo Remensi n solidos et m de-
narios de mansis, et de capitalicio vu
solidos, de terris vu solidos et dimi-
dium, de atrio vu solidos; in augusto,
de pratis vu solidos; in natale Domini
v solidos et dimidium, de mansis et de
furno xviii denarios.
Sunt ibi xi mansi vestiti, nudi vi.
36. In Lupe Monte sunt mi mansi,
solventes aut carrum i ad vinum aut xx
denarios ; in natale Domini n solidos et
vin denarios, in festo sancti Remigii ni
solidos, in augusto m solidos et dimi-
dium, de hereditate et de pratis x so-
lidos.
In campo Remensi n solidos.
3 7. De Gurcellis, in maio vin solidos ;
in augusto , de foro xxx solidos ; in festo
sancti Remigii mi solidos, de molendino
et de ecclesia 11 solidos. De Domno Re-
migio44, lu solidos, x de hominibus in
maio. Sunt ibi pauperes xx. In natale
Domini et in capite Quadragesime xvn
solidos, in festo sancti Remigii vi soli-
dos de terris, in natale Domini xm.
' Vel de arva, vel etiam de quodam loco Arva
dicto.
30
POLYPTYCHUM
P. 27.
38. De Conda, in festo sancti Johan-
nis xxvi solidos et xvi denarios , in festo
sancti Remigii x solidos, in festo sancti
Martini xvi denarios, in Pasca xvi, in
natale Domini n solidos, de lignis vu
solidos , de hominibus in maio xxxii so-
lidos; de feminis in martio xmi solidos
et dimidium.
3g. DeDrulleio, in martio v solidos,
in maio v solidos, in festo sancti Remi-
gii v solidos , in natale Domini de eccle-
sia xn denarios, de molendino xn, in
Pasca xn denarios.
ko. De Anglaturaa exeunt, in festo
sancti Martini , de censu solidi mi et de-
narii mi et dimidius , in festo sancti An-
drée, xin solidi et denarii vi, in Pasca
vmi solidi, in medio julio ni solidi et
mi denarii et dimidius, in medio au-
gusto n solidi et ni denarii.
Sunt in summa xxxii solidi , denarii vi.
migii, de censu vi libree et vin solidi et
viiii denarii, in Pasca i libra et x dena-
rii, in medio augusto porci magni xlii.
Sunt in summa vu librœ , viiii solidi ,
denarii vu.
43. De Glumenad, in Pasca un librç
et xvi solidi; in medio maio arietes
lxxv, in festo sancti Lamberti nu libre
et xn solidi.
Sunt in summa viiii librç et nu so-
lidi.
kk. De Schina6, in Pasca i libra et
vin solidi, in medio maio xvn arietes,
in festo sancti Lamberti i libra et vi
solidi.
Sunt in summa n librç et xu solidi.
A5. De Scinmottera f, in Pasca i li-
bra g solidi et m denarii ; in medio maio
arietes xm et dimidius; in festo sancti
Lamberti i libra, h solidi, in denarii.
k i . De Retinis\ in festo sancti Re-
migii , de censu solidi ni et vu denarii et
dimidius, in festo sancti Andreç vi so-
lidi, in medio augusto vu solidi et m
denarii.
Sunt in summa xvi solidi et xi de-
narii.
ki. De Marsnac, in festo sancti Re-
k6. De Nutta, vu solidi, m denarii.
Sunt in summa u librç, xi solidi,
viiii denarii.
k']. De Wertena, in festo sancti Re-
migii x solidi.
kS. De Gestinga1' i libra, xn solidi,
xi denarii.
" Vid. infra, xxix, 12.
b Vid. infra, xxix, i3.
° Vid. infra, xxix, 6.
a Vid. infra, xxix, 9.
' Vid. ibid. 7.
' Vid. infra, xxix, 10.
B Lacuna.
'' Vid. infra, xxix, ih-
li(). De Lutta1 i libra, n solidi et
dimidius.
5o. De Futtabxm solidi, mi denarii.
5 i . De Berolar, v solidi ; de molen-
dino de Scina , in Pasca v solidi.
Sunt in summa un librç, vm solidi,
vnii denarii.
52. De vn mansis et dimidio, qui
sunt in Hercena c , exeunt in Natale ni
1 Vid. infra, xxix, i5.
0 Idem fort, quod Fustia , infra , \\i\
SANCTI REMIGIJ. 31
solidi , viiii denarii ; in Pasca v solidi ;
in medio maio v solidi; in mediojulio
xv porci.
Est quoque in eadem villa mansus
unus, qui solvit in festo sancti Remigii
vi solidos et m denarios.Est et unus alius
masius. De capitaliciis xvm denarii.
53. De Littad, in Pasca n libre., so- p. 28.
lidi v, et in festo sancti Remigii librç ir,
solidi v et porci vu , exeptis capitaliciis.
Sunt in summa librç mior.
c Conf. infra, xxix, 17, ubi Herlru, idem fort, lo-
cus qui hic Hercena.
J Conf. infra , xxix , i 1 .
32
P0LYPTYCHU1
XIV. [LUPERCIACUS.]
p 29. i . Sancti Gingulfi partes due, sunt
sancti Remigii.
2. In Luperciacob est mansus domi-
nicatus, cum aedificiis, horto et viridia-
rio. Sunt ibi avergariç ni, ubi possunt
seminari de sigilo modii xx; de terra
forastica culturç un , campi n , recipien-
tes semine speltç modios cccxx; pra-
tum, ubi possunt colligi de feno carri
vin ; pasqualium mappa 45 i et dimidia.
h- Magherus servus, mansum i, si-
rniliter.
Ragenerus ingenuus, i, similiter.
Eleius, similiter.
Walthagdis ancilla, similiter.
Hambertus servus, similiter.
Godelherus , similiter.
Maderhildis ingenua, similiter.
Geremboldus ingenuus , similiter.
Adelina ancilla, similiter.
Altveus , similiter.
3. Teutharius servus tenet mansum
servdlem i. Arat, hibernatica satione,
mappam i, longam perticas c, latam un;
facit corrogatas n ; aestivatica satione ,
similiter. Donat araticum de omni cpnla-
boratu; pullos m, ova xv, ligni carrum
i aut dinarios mi; clausuram, carrum
dimidium. Secat pratum, componens
fçnum, et vehit ex eo carrum i; tem-
pore vendemiç dies xv aut dinarios n.
Facit brazium et vigilias46; carroperas
et omne servi tium sibi injunctum.
a Depuis la 21' page jusques icj, c'est d'une autre
main; et la 29e commence par Sancti Ginguifi, etc. :
ce qui montre qu'il y a des feuilles perdues. La 28" page
n'est point achevée d'écrire. Nota scrib» in apographi
5. Summa : Exepto manso domini-
cato, sunt mansa servilia xi. Donant
pullos xxxiu, ova clxv; de lignocarrosxi
aut dinarios xxxm , de clausura carros v
et dimidium.
6. Ad Crucem sancti Silvini, de do-
natione Gogonis presbyteri. Est man-
sus i; in sesso est mappa i, in olchis
mappae vi, de forastica terra mappœ
xx.
Sunt simul mappae xxviii.
corpore inserta. — h In margine eque regione scrip-
tus est numerus xm. De Luperciaco iterum infe-
rius xxviii E et 73.
SANCTI REMIGII.
33
XV. [VILLARIS.]
i. Ina Villare habetur mansus do-
minicatus, cum aedificiis et viridiariis
seu adjacentiis convenientibus sibi. Sunt
ibi campi xxi, recipientes sementem si-
gili modios lxx , speltç modios cccl.
Est ibi pratus i , ubi possunt colligi feni
carri xv. Sunt ibi vineae xvm, quas ia-
ciunttotidem vinitores, ubi possunt col-
ligi de vino modii xcmi. Habetur ibi
silva, ubi possunt saginari porci ccc.
2. Andriaudus epistolarius" tenet
mansum ingenuilem i. Arat, biberna-
tica satione , longitudine perticas c ,
p. 30. latitudine un; aestiva vero satione, simi-
liter. Et facit in anno corrogatas v. Do-
uât araticum de suo conlaboratu extra
avergariam ; et decimamb de vervecibus
in tertio anno. Donat annis singulis pul-
los m, ova xv, vinum in pastione mo-
dios ii , in censo modios m ad majorem
mensuram; in hostelicia de argento di-
narios x; in Cavilonia dinarios n, pro sal
dinarios n; scendulas c, lignicarros m,
bannos n ad foenum monasterio de-
ducendum de dimidio carro. Capplim
dies xv; vehit ex eo dimidium carrum.
Carroperas et manoperas.
3. Madeloldus ingenuus tenet man-
sum , similiter.
Leutgisus epistolarius48, similiter.
Numerus xmi in margine et e regione scriptus.
Briceoldus ingenuus, similiter.
Constantinus ingenuus, similiter.
Fredebertus ingenuus , similiter.
4. Vulfradus ingenuus, similiter.
Adelsadus ingenuus, similiter.
Northadus ingenuus, similiter.
Gundoinus ingenuus, similiter.
Rusticus , similiter.
5. Winegisus ingenuus , similiter.
Adelardus servus , similiter.
Lanno ingenuus, simibter.
Lanberus ingenuus, similiter.
Adehardus, similiter.
6. Nivo, similiter.
Andriaudus epistolarius, similiter.
Adelmannus ingenuus, similiter.
Gislardus ingenuus, similiter.
Gundraus ingenuus, similiter.
7. Wandelricus ingenuus, similiter.
Odilo, similiter.
Laibulfus ingenuus , similiter.
Winiaudus, similiter.
Risulfus, similiter.
8. Emmoldus ingenuus, similiter.
Teutlannus ingenuus, similiter.
Marthelmus ingenuus, similiter.
Hugbertus ingenuus , similiter.
b Iteratur vox decimam.
5
34
P. 31.
9. Wiliandus servus tenet dimidium
mansum ingenuiliter, facit medietatem
similiter. Uxor ejus Ainthis ancilla, do-
nat vini modios in , pullos vr , pastas n ,
ova xxx.
1 0 . Godelhardus ingenuus tenet man-
sum ingenuilem 1. Donat annis singulis,
in pastione, de frumento modium 1, et
cetera omnia facit similiter, prœter vi-
num , unde nihil donat.
Marcus ingenuus , similiter.
Gimfridus ingenuus, similiter.
Flodoinus ingenuus, similiter.
Gislebrannus ingenuus, similiter.
Adelmannus ingenuus.
1 i . Letgerus ingenuus tenet dimi-
dium mansum. Facit medietatem simi-
liter.
1 1 . Inghardus servus tenet mansum
servilem 1. Facit vineam dominicain.
Donat, in pastione, vini modium 1;
pullos ni , ova xv, faculas xv. Facit cor-
rogatas, et facit omne servitium sibi in-
junctum. Uxor ejus, Agloidis ancilla,
donat de vino modios m, pullos vi ,
pastas 11, ova xxx.
i3. Hrodradus servus et uxor ejus
Anxiardis ancilla, similiter.
Ailherus ingenuus et uxor ejus Wal-
demia ancilla, similiter.
Anserannus servus et uxor ejus Al-
haidis ancilla, similiter.
" Numerus igné consumptus.
POLYPTYCHUM
Bertoldus servus et uxor ejus Ra-
gnoidis ancilla, similiter.
\l\. Witbardus servus tenet mansum
servilem 1. Facit vineam dominicam.
Solvit, in pastione, de vino modium i;
pullos 111, ova xv, faculas xv. Facit cor-
rogatas , et facit omne servitium sibi in-
junctum.
i5. Arigisus servus, similiter.
Vulfrigius servus , similiter.
Gericommus servus, similiter.
Wineboldus servus, similiter.
Madelherus servus, similiter.
1 6 . Ad eloldus , similiter.
Erlemundus ingenuilis, similiter.
Godeloldus ingenuus, similiter.
Odelbertus, similiter.
Hugbertus ingenuus, similiter.
1 7 . Bernerus servus tenet mansum
servilem 1, similiter. Uxor vero ejus
Wandelina ingenua.
Heriboldus tenet accolam 1. Donat
pullos n, ova x. Facit in ebdomada
dies n.
18. Feminç, simul cum prescriptis
viris, mansos tenent :
Fercincta ingenua , cum infantibus
un.
Hrodoagdis ingenua, cum infantibus3.
Otlindis ingenua , cum infante 1.
Evreia ingenua, cum infantibus m.
SANCTI REMIGII
35
m.
Grimma ingenua, cum infante i.
i 9. Hrotla ingenua.
Hrotrudis ingenua , cum infantibus v.
Gislegardis ingenua, cum infantibus
Hrodelina ingenua, cum infantibus v.
Ancestrata ingenua, cum infantibus
un.
20. Euruidis ingenua, cum infanti-
bus v.
Sidelindis ingenua.
Raenoidis ingenua, cum infantibus 11.
Anslindis ingenua, cum infantibus v.
Amalsinna ingenua , cum infantibus v .
2 î . Eurchildis ingenua.
Givengardis ingenua , cum infanti-
bus v.
Guntberga ingenua , cum infanti-
bus v.
Hildegardis, cum infantibus 11.
Osanna ingenua, cum infantibus v.
22. Gislindis ingenua, cum infanti-
bus m.
Flodimia ingenua, cum infantibus ni.
Teutbildis ingenua, cum infantibus H.
Adelhagdis ingenua, cum infantibus
11.
Iderna ingenua, cum infantibus 1111.
2 3. Saderlindis epistolaria.
Godelrada ingenua , cum infantibus
VIIII.
Sidelindis ingenua, cum infantibus y.
Gifaidis ingenua, cum infante 1.
Amalberga ingenua , cum infante 1.
itx. Gotlindis ingenua, cum infante 1.
Godeltrudis ingenua, cum infanti-
bus v.
Flotddis ingenua, cum infantibus vu.
Altbildis ingenua , cum infantibus v.
Beia ingenua, cum infantibus 11.
28. Gerolma ingenua, cum infanti-
bus nu.
Oliva ingenua, cum infante 1.
Alsinna ingenua, cum infantibus il.
Framegardis ingenua , cum infantibus
11.
Madelgudis ingenua, cum infantibus
1111.
26. Ermentrudis ingenua, cum infan-
tibus im.
Hadowildis ingenua , cum infantibus
mi.
Angelrada ingenua , cum infantibus 11.
Gislerada ingenua, cum infantibus m.
Hildeverga ingenua , cum infanti-
bus m.
2 7 . Accolae prescripte, villae deben-
tes dies vim aud dinarios un :
Remegaudus ingenuus.
Wandrevertus ingenuus.
Ermenoldus ingenuus.
Oda ingenua.
Ebroinus ingenuus.
28. Teudoinus ingenuus.
5.
36
POLYPTYCHUM
r. 32. Hrotlandus ingenuus.
Eolindis ingenua.
Geiiandus carda.
Maurilius ingenuus.
29. Gelitia ingenua.
Gintrudis ingenua.
Girlindis ingenua.
Cristina ingenua.
Hildebertus ingenuus.
30. Amalherus ingenuus.
Warentrudis ingenua.
Bertiaudis ingenua.
Evermundus ingenuus.
Gotlindis ingenua.
3 1 . Teuthagdis ingenua.
Plictrudis ingenua.
Auvanildis ingenua.
Hildeverga ingenua.
Hrotherus ingenuus.
32. Bertinus servus débet dinarios xu.
Ostreboldus servus, similiter.
Givagdis ancilla, similiter.
33. Forenses prçfatç villae debentes
dies viiii aut dinarios 1111 :
Bernildis ingenua.
Ostradus ingenuus.
Odelardus ingenuus.
Adelinga soror, ingenua.
Leutlindis ingenua.
Hartveus epistolarius.
Gislardus ingenuus.
Amalgardis, nepta, ingenua.
Tamardus card.
35. Immiltrudis , soror, card.
Berharius ingenuus.
Itiomus, frater, ingenuus.
Teudericus ingenuus.
Baltbildis ingenua.
36. Doda, soror, ingenua.
Agmanna ingenua.
Hilmodis ingenua.
Hadebertus ingenuus.
Hrodingaudus ingenuus.
37. Maurus ingenuus.
Hrotgerdis ingenua.
Agono ingenuus.
Magenus ingenuus.
Hruda ingenua.
38. Trutlindis ingenua.
Wipertus servus.
Hrinquinus servus.
Gifardus.
Ragnoidis, soror, ancilla.
3g. Teutsinda ingenua.
Riradus ingenuus.
Elegia ingenua.
Oda ingenua.
Godelhegdis ingenua.
34. Wandremarus servus. ko. Vulfiaudus , filius , ingenuus.
" Pro cart. id est cartularius, ut mihi videtur. Eadem sigla non semel inferius.
SANCTI REMIGII.
37
Isentrudis ingenua.
Fiotherus ingenuus.
Hildoidis ingenua.
Adelgrimmus ingenuus.
4 i . Adela ingenua.
Odelrada, soror, ingenua.
Riesia ingenua.
Gentisma ancilla.
Hiltbertus, filius, servus.
42. Gerhadus ingenuus.
Maria ingenua.
Hrodingindis ingenua.
Hrotsindis ingenua.
Bavo ingenuus.
43. Haimoldus.
Bernhildis ingenua.
Fiotildis ingenua.
Hrothagdis ingenua.
Hrodina ingenua.
44. Hrodimgia, fdia, ingenua.
Genildis ingenua.
Amalricus ingenuus.
Adelricus ingenuus.
Hrodoagdis ingenua.
Remigerus, fdius, ingenuus.
Hrodericus ingenuus.
Félix ingenuus ; uxor ejus ingenua.
47. Aglevertus ingenuus.
Nivo ingenuus.
Gislehadus ingenuus.
Godina ingenua.
Fagenoldus ingenuus.
48. Fulcradus ingenuus.
Adelgaudus ingenuus.
Nortrudis ingenua.
Ansildis ingenua.
Elisommus ingenuus.
4g. Fercinctus ingenuus.
Gundulfus, frater, ingenuus.
Hilmuidis, soror, ingenua.
Albricus ingenuus.
Godelherus ingenuus.
5o. Erernbalda, mater sua, inge-
nua.
Goderhildis, fdia, ingenua.
Teutbndis epistolaria.
Ovadisis ingenua.
Bernoidis ingenua.
p. 33.
45. Alhagdis ingenua.
Gunthardus ingenuus.
Vulfagdis ingenua.
Elisma ingenua.
Hrothildis ingenua.
5i. Saroildis, hlia, ingenua.
Remegardis epistolaria.
Trudulfus, frater, epistolarius.
Arihildis ingenua.
Hainradus, fdius, ingenuus.
46.
Sidebndis ingenua.
Elienta ingenua.
52. Trueg. ingen.
Arehildis ancilla.
38
POLYPTYCHUM
Paveia ingenua.
Adelgardis.
Hairmundus ingenuus.
53. Godowardus servus.
Teudrada ingenua.
Hrotsinda ingenua.
Raganus ingenuus.
Oda ingenua.
54. Gundoinus ingenuus.
Gundulfus ingenuus.
Rotgardis ingenua.
Amalgardis ingenua.
Olevidis ingenua.
55. Flotgerus ingenuus.
Hagbertus ingenuus.
Hiidegardis ingenua.
Bernoidis ingenua.
Rotgingus ingenuus.
56. Maria ingenua.
Sedelindis ingenua.
Gerildis ingenua.
Rodoinus ingenuus.
Fercincta ingenua.
57. Riberta ingenua.
Helias ingenuus.
Teutherus ingenuus.
Gisliardis ingenua.
Aglehildis ingenua.
Hunaldus ingenuus.
Hedralus ingenuus.
58. Summa : Excepto, manso domi-
nicato et presbyteri beneficio, quod sub-
sequitur, mansi ingenuiles xxxvn et di-
midius, serviles xvn, accola 1. Omnes
mansi donant araticum; in tertio anno
decimam de vervecibus. Hinc exeunt
frumenti rnodii xvi et dimidius, mixtae
annone, modii lx, pastae xn, pulli clxxxiiii,
ova dcccclxv, vini modii cclxiiii et di-
midius , argenti solidi xliii , dinarii 11 ,
scendulse iîïdcc , ligni carri cxlviii , fa-
culae cclv. De diurnariis ingenuis foren-
sibus 49 librae m , dinarii xn ; de servis
et ancillis, interius et exterius manenti-
bus, solidi xn; presbiter solidi x.
Summa : argenti librae vi, solidi vi,
dinarii 11.
5g. Est ibi ecclesia 1 in honore sancti
Remigii, habens vestimenta 11 sacerdo-
talia , corporales 11 , velamina altaris vin ,
capsam auro deauratam 1 , calicem et
patenam et crucem de stagno ; missalis
Galesii3, cum martirilogio et pœniten-
tiale , volumina 11 ; lectionarios 11 , pas-
sionalem 1 , psalterium 1, antiphonarium
1; canones, volumen 1.; omiliarum Gre-
gorii xl volumen r, coccleas ferreas 11.
60. Habet ibi mansum ingenuilem 1
et mancipia mi.
61. Nortbertus, presbyter ipsius ec-
clesie,, pascitb quendam hominem usque
ad mortem. Quam ob rem dédit idem
Sic , pro Gelasii.
Supra pascit scriptum est pavit.
SANCTI REMIGI]
homo ad eandem ecclesiam sessum i,
ubi aspiciunt de terra arabili jornales vi,
p. 34. vineolas m, ubi possunt colligi de vino
modii x. Datum est etiam ad ipsam ec-
clesiam, pro loco sepulturç, vineola i,
ubi possunt colligi de vino modius i et
dimidius.
62. Habet idem presbyter in bene-
licio mansum ingenuilem 1 et dimidium,
servilem 1 , campum 1 , ubi possunt se-
minari de sigilo modii ira. Solvit pro
39
ipso beneficio, annis singuiis, solidos x
et diversa obsequia unicuique , prout
melius potest.
63. Est etiam in Lupi Via medietas
ecclesiç, in honore sanctç Mariç, de
ipsa potestate, quam habet ipse presby-
ter, habens omne supplementum ad ol-
ficium sacerdotale fungendum. Habet
ipsa ecclesia mansum ingenuilem dimi-
dium; et est ibi domus ipsius presbyteri,
juncta ecclesiç, cum granea.
40
PÔLYPTYCHUM
XVI. [INSULA CATZEIA.]
i . In Insula Catzeia habetur mansus
dominicatus, cum sedificiis et capella
vel adjacentiis convenientibus sibi. Sunt
ibi campi v, recipientes sementem sigili
modios xxxi, speltç modios lxiiii. Sunt et
prata m,ubi possunt colligifeni carriLXx;
vinea i, ubi possunt colligi vini modii xu.
2 . Hrotgerimmus ingenuus tenet man-
sum ingenuilem i. Arat, hibernatica sa-
tione, longitudine perticas xl, latitudine
mi ; aestiva vero satione , similiter. Facit
in anno corrogatas ira. Donat araticum ,
extra avergariam et pratum ; foetam i ,
cum agno, etanniculum unum, pullos m,
ova xv , salis tertioium i 50, ligni carros m ,
scindulas c-, ad fenum monasterio dedu-
cendum, bannum i; ad iignum monas-
terio deducendum, bannos n; capplim,
dies xv; ad ipsum deducendum, dimi-
dium carrum ; ad circulos quartam par-
tem carri ; caropera et manopera , pro
bove aquensi dinarium t.
3. Landoerus servus tenet mansum
ingenuilem i , similiter.
Dominicus servus tenet mansum in-
genuilem i, similiter.
Ailinus ingenuus, similiter.
Bernerus ingenuus, similiter.
Amalricus ingenuus, similiter.
l\. Ebrooldus servus tenet mansum
ingenuilem i , similiter.
Hramradus ingenuus , similiter.
Haimericus ingenuus , similiter.
Nerveus ingenuus , similiter.
Hrotlandus ingenuilis, similiter.
5. Teudericus ingenuus, similiter.
Hainricus servus, similiter.
Adelgis tenet mansum ingenuilem i,
similiter.
Agmeradus ingenuus, similiter.
Landoldus servus tenet mansum inge-
nuilem dimidium. Facit et solvit medie-
tatem, similiter.
Bernigerus ingenuus tenet mansum
ingenuilem i ; similiter, praeter agnum
anniculum, quem non donat.
Warherus tenet accolam i. Facit vi-
neam et manopera.
6. Feminae simul cum praescriptis p. y-,.
viris mansa tenentes :
Grainvaidis ingenua , cum infanti-
bus ni.
Ainrada ingenua.
Berlindis ingenua, cum infantibus n.
Rihaidis ingenua , cum infantibus un.
Emma ingenua, cum infantibus m.
y . Lanna ingenua , cum infantibus ni.
SANCTI REMIGII.
41
Gisia ingenua, cum infantibus n.
Arstina ingenua , cum infantibus mi.
Constantina ingenua.
Ledivia ingenua, cum infantibus ni.
8. Cristina ingenua.
Ragemfreda ingenua, cum infantibus
Givengildis ingenua , cum infantibus
Olivoidis ingenua, cum infantibus n.
Hrotlindis.
9. Hairlindis ingenua, cum infanti-
bus VI.
Adelena.
m.
m.
Silvana ingenua, cum infantibus in.
Hildegardis ingenua, cum infantibus v.
Otgildis ingenua, cum infante 1.
Hrodohaidis ingenua, cum infanti-
bus n.
1 o. Summa : Excepto manso domini-
cato, mansi ingenuiles xvi et dimidius,
accola 1. Exeunt inde foetas xvi et dimi-
diam , cum agnis , et anniculos xv et di-
midium , pullos xlviiii et dimidium , ova
ccxlvii et dimidium, salis modios v, ter-
ciolos n51, ligni carros xlviiii et dimi-
dium , et bannos générales32 11 , scendulas
îdcl, pro bove aquensi dinarios xvi et
dimidium.
42
POLYPTYCHUM
XVII. [CURTIS AGUTIOR.]
i . In Curte Agutiore habetur mansus
dominicatus cum aedificiis , horto et vi-
ridiario vel adjacentiis convenientibus
sibi. Sunt ibi avergariç n, ubi possunt
seminari sigili xxiiii modii ; culture, vmi ,
recipientes de semente speltç modios
iTdcccxlviii ; pascua n, habentia unum
mappas un, alterum dimidiam. Sunt et
farinarii in : piïmus solvit de frumento
modios xx , de mixta annona modios xl ;
secundus vero de frumento modios xx,
demixtaannonamodiosL-,tertiusnamque
de frumento modios x de mixta annona
modios xxx.Quando autema aut magister
illuc venerint, occurrunt eis déférentes
oblationes, prout melius potuerint seu
possibilitas fuerit. Est ibi camma
53
2. Haec sunt nomina hominum ibi
habentium mansa ingenuilia :
Godoardus et Ragnoardus, ingenui ,
tenent mansum ingenuile i. Arant, hi-
bernatica satione, perticas longitudine c,
latitudine un ; aestiva vero satione , si-
militer. Conrogatas ira, et ipsi colligunt
haec omnia. Donant araticum de hiberna-
tico, de ordeo, aut utroque. Pro suo
capite datb modium i; in altero anno
dant decimam de vervecibus; annis sin-
gulis , in hostelicia , dinarios vm ; pullos
Hic omissa est vox una , vel seniores vel id genus
m cum ovis xv, de ligno car. i, mo- p. 30.
nasterio deducenda , vn pedes ad manum
habentem; scendulas c, ascilios l; sin
autem, faciunt capplim diebus xv, ipsum-
que deducendum. Faciunt et pecturam54
ad cortem, scurias et hortum clauden-
dum; caroperas ad vinum seu annonam,
quocumque necesse fuerit deducendum ;
ad vindemiam colligendam dies xv , ad
macerias monasterii seu alterius loci , fa-
ciunt manoperas. Pro bove aquensi , an-
nis singulis dant dinarium 1.
3. Heribertus, Ragentulfus etStache-
rus, ingenui, mansum ingenuile 1. Omnia
quseque faciunt et solvunt ut supra.
Herigaudus ingenuus , similiter.
Hrotmus ingenuus , similiter.
Hairoinus ingenuus, similiter.
Ursinus et Alecramnus , ingenui, simi-
liter.
/i. Drogo et Godoinus, ingenui, simi-
liter.
Adelhardus ingenuus et Benimmia in-
genua, similiter.
Angleherus et Althelmus , ingenui ,
similiter.
Gerouuagdis ingenua, similiter.
Aitlus ingenuus, similiter.
L Mox autem dant.
alia.
5. Balthardus ingéniais, similiter.
Waifridus, Provolus, Agbertus, in-
genui, simililer.
Balcloinus et Ragenardus, ingenui,
similiter.
Balsmus ingenuns, similiter.
Gislehardus ingéniais, et Plictrudis in-
génu a , similiter.
6. Agenardus ingenuus, similiter.
Blitherus ingenuus, similiter.
Hairoinus ingenuus, similiter.
Hildegardis ingenua , similiter.
Baldierus et Madelhardus et Odelge-
rus et Giroldus, ingenui, similiter.
7. Rimoinus ingenuus, similiter.
Teutgarius ingenuus, similiter.
Aisbertus et Jailfus et Sigbodus, in-
genui, et Ostroldus et Adelardus , servi;
similiter.
Ebrefanus et Ainteus et Nodeleus.
ingenui, similiter.
Fagenulfus ingenuus , similiter.
SANGTI REMIGII. 43
Mascarlinus ingenuus et Raubertus,
similiter.
Gotselmus et Hildemannus, similiter.
Giroardus ingéniais, et Amadeus fo-
rensis, similiter.
10. Eremarus ingenuus, similiter.
Geila ingenua , similiter.
Hairlindis ingenua, similiter.
Beretrannus et Tancradus et Rosa et
Ermhadus, ingenui, similiter.
Anstasia et Warembertus, ingenui,
similiter.
11. Amalfridus et Marclinus, inge-
nui , similiter.
Hildegardis et Northerus et Gerar-
dus, ingenui, similiter.
Hainricus et Hrotlandus , ingenui, si- p. 37.
militer.
Ermenricus et Riquinus, ingenui, si-
militer.
Lambertus ingenuus, et Isaia inge-
nua, similiter.
8. Agiricus et Sigbertus, ingenui,
similiter.
Angofridus ingenuus, similiter.
Ursiaudus ingenuus, similiter.
Ursoldus ingenuus , similiter.
Adelgingus et Wineboldus , similiter.
9. Gerlaius ingenuus, similiter.
Amalaricus ingenuus, et Ermember-
tus cartularius a , similiter.
1 2 . Ingeltrudis ingenua , similiter.
Adelricus forensis , similiter.
Lamtramnus et Ungrimmus . ingenui,
similiter.
Leudimgia forensis, similiter.
Tedecus et Gislehardus et Herimo-
dus et Norbertus, ingenui, similiter.
1 3. Remoinus et Hainradus et Erloi-
nus, ingenui, similiter.
Cod. cartelarius.
44
POLYPTYCHUM
Amalbertus et Rumbertus et Hrot-
bertus, ingenui, similiter.
Altiaudus ingenuus, similiter.
Rumboldus ingenuus, similiter.
Hartveus et Sadroldus et Ragenfri-
dus, ingenui, similiter.
\lx. Blithelmus et Teutbertus, servi,
similiter.
Salaco et Sigbertus, ingenui, similiter.
Alecrimmus et Hairoaldus , ingenui,
similiter.
Aintus et Divisomus, ingenui, simi-
liter.
Aittramnus et Eltseus et Sicmandus,
ingenui, similiter.
1 5 . Betto ingenuus , similiter.
Fagenoldus et Haindulfus, ingenui,
et Ratsinda ingenua , similiter.
Bledoisus et Hardierus , ingenui , si-
militer.
Laidulfus ingenuus, et Constantia et
Wilrada , ingenuse , similiter.
Geimfridus ingenuus, similiter.
16. Gregorius et Baldialdus, ingenui,
et Adelboldus forasticus, similiter.
Brannoinus et Saurulfus et Guntber-
tus, ingenui, similiter.
Geimfridus supradictus, similiter.
Erleherus ingenuus, similiter.
Haslandus et Herilandus, forastici,
similiter.
Hairoaldus et Rifridus, ingenui, si-
militer.
Rafaldus ingenuus, similiter.
Flodebertus et Rotfridus, ingenui, si-
militer.
Godefridus et Wido, ingenui, similiter.
1 8. Waremfridus ingenuus, similiter.
Rimarus et Lanfridus et Baldoinus,
ingenui, similiter.
Hairoardus ingenuus , et Adelmannus
etDominicus, forastici, similiter.
Flotgisus ingenuus , similiter.
Gisentrudis ingenua , similiter.
î g. Elisabet ingenua , similiter.
Teutgrimmus ingenuus, similiter.
Hroderaus ingenuus, similiter.
Wiliaudus ingenuus , similiter.
Deudardus ingenuus , similiter.
20. Remigius, Samuinus, Righardus
et Angioinus , ingenuiles , similiter.
Sichaudus et Haislandus et Ratbertus,
ingenui; Baldricus et Altigaudus, Hai-
roardus, similiter.
Quidulfus , Beremgrimmus et Ragem-
fridus tenent mansum ingenuile dimi-
dium. Faciunt medietatem census simi-
liter ut supra.
21. Suprascripta mansa donant, an-
nis singulis , vicissim pro sale de argento
solidos x.
1 7 . Fredericus et Erlefridus , inge-
nui, similiter.
2 2 . Isti tenent mansa servilia :
Ripuinus ingenuus mansum servile i,
SANCTI REMIG1I.
45
arans, hibernalica satione, in longum
i* 38. perticas c, in latum un; aestiva vero,
similiter. Corrogatas nu. Hçc omnia col-
ligens ad monasterium deducit. Donat
annis singulis ordei modium i, in hos-
telitia dinarios vin; pullos ni, ova xv.
Donat araticnm. Facit capplim diebus
xv, sed non vehit. Facit macerias in mo-
nasterio vel alio in loco , sicut ingenuilia
mansa. Donat annis singulis clausuram
spinârum caiTum i. Facit ad vindemiam
dies xv, et pectnras ad cortem, scurias
et hortum. Facit idem wagtas, et excutit
annonam dominicain. Facit et servitium
aquense, dans pro ipso aquensi bove
dinarium i.
2 3. Gisembrandus ingenuilis 55, man-
sum servile i , similiter.
Riulfus et Laidulfus, ingenui , similiter.
Aiardus et Haibertus et Ribrandus,
ingenui, et Andela ingenua, similiter.
Rainherus et Amalbadus et Hrotlan-
dus , ingenui , similiter.
Gautselmus et Amadeus, ingenui, si-
militer.
2 1\ . Trutbertus et Lantramnus , inge-
nui, similiter.
Odierus, Teutherus et Teudoldus,
ingenui , similiter.
Altherus et Teutbertus, Balthadus et
Teudericus, ingeniù, simibter.
Grimoldus et Euremannus, servi, et
Hildemanus ingenuus, similiter.
Leuthadus et Heirmarus, servi, et
LanbertusetGislardus, ingenui, similiter.
2 5. Cristemia ancilla, similiter.
VVandreherus et Amalbadus et Gos-
mundus, ingenui, similiter.
Trutboldus ingenuus, et Haimericus
servus, similiter.
Vuandrehardus et Heirboldus, servi,
similiter.
Fermenoldus et Inguisus, servi, si-
militer.
26. Baldradus ingenuus, et Hildemi-
rus et Hunricus , servi , similiter.
Antveus et Cristorgius, ingenui, si-
militer.
Luinus etRothardus, ingenui, similiter.
Geroldus ingenuus, Geila, similiter.
Altegaudus et Guntio, ingenui, Hil-
dierus et Gunsoldus et Hardierus, in-
genui, Isembrandus et Aglemarus, si-
militer.
2 7 . Gislehardus et Amalhagdis , inge-
nui; Gerhardus, Gunbardus et Hildra-
dus, ingenui, et Walefridus forasticus,
similiter.
Item Gislehardus et Plictrudis, inge-
nui, similiter.
28. Amalhadus et Godoinus, Angle-
boldus et Hairoinus, ingenui; Ursoldus
et Adroinus et Ursiaudus , ingenui , tenent
accolam 1. Donant exinde annis singu-
lis multonem 1.
Hrodraus , Madelvinnus , Fainulfus ,
ingenui, similiter.
Godefridus tenet accolam 1. Solvit
dinarios xn.
III.
46 POLYPTYCHUM
Teutbertus et Hrodoerus, ingenui,
tenent accolam i. Arant mensuras et
corrogatas ut ingenuiles mansi; et do-
nant unusquisque , pro suo capite, de
p 30. ordeo modium i.
Est ibi aspiciens accola i, et est in
Conciaco villare, quam tenent Hairoal-
dus, Buroaldus et Hrotfridus, germani
fratres, ingenui. Habet ipsa accola cam-
pos ii, babentes mappas vi, recipientes
de semente sigili modios vim. Habent
quoque communia de silva minuta map-
pas m, ad clausuram faciendam. Exboc
solvunt annis singulis solidum i.
29. Haecnomina feminarum et quo-
rumdam virorum , in praefata curte mansa
tenentium :
Anglehildis ingenua, cum infantibus
in.
Brannoaidis ingenua.
Ermentrudis ingenua, cum infanti-
bus mi.
Angeitrudis ingenua, cum infantibus
mi.
Euresia ingenua, cum infantibus 11. un.
Wandregerdis ingenua, cum infanti-
bus mi.
Odelwidis ingenua, cum infantibus
ni.
32. Nortierdis ingenua.
Teudeiina ingenua, cum infante 1.
Hildegildis ingenua, cum infantibus
m.
Andréa ingenua, cum infantibus ni.
Gisla ingenua , cum infantibus m.
33. Memia ingenua.
Lazara ingenua, cum infantibus 11.
Osanna ingenua, cum infante 1.
Electa ingenua, cum infantibus mi.
Dodila ingenua, cum infante 1.
34. Aintisma ingenua.
Monvindis ingenua, 1.
Constantia ingenua, cum infantibus
Alpaia ingenua, cum infantibus 11.
Brannoinus ingenuus, cum infantibus
3o. Guncelindis ingenua, cum infan-
tibus VI.
Geroagdis ingenua, cum infantibus nu.
Agentisis ingenua, cum infantibus 11.
Alitrudis ingenua , cum infantibus mi.
Amalsinna ingenua, cum infantibus 11.
3 1 . Ansiildis ingenua , cum infante 1.
Gisoma ingenua , cum infantibus ira.
Gislehildis ingenua, cum infantibus
un.
35. Ragemfrida ingenua, cum in-
fante 1.
Sadregerdis accola , ingenua , cum in-
fantibus m.
Ailarada ingenua, cum infante 1.
Teudoaidis , accola , ingenua , cum in-
fante 1.
Membrada ingenua, cum infantibus 11.
36. Sadreberga ingenua, cum infan-
tibus m.
SANCTI REMIGJ1.
47
Osanna ingenua, cum infante i.
Bernevalia ingenua, cum infantibus
nu.
Fulhada ingenua, cum infantibus m.
Ermenaidis ingenua.
3 y. Remigerdis ingenua, cum in-
fante i.
Leutburgia, ingenua, accola.
Warentrudis ingenua, cum infanti-
bus n.
Bakla ingenua, cum infantibus m.
Perpétua ingenua, cum infantibus v5G.
38. Hardierdis, accola, ingenua.
Anglehaidis ingenua, cum infante i.
Flothildis, accola, ingenua, cum in-
fantibus m.
Gautsildis ingenua, cum infantibus n.
Brandelina ingenua, cum infantibus m .
3g. Aria, similiter.
Gisentrudis, similiter.
Elisabeth ingenua, cum infantibus vi.
Dotgerdis ingenua.
Deodardus ingenuus, cum infanti-
bus
m.
ko. Imeltrudis franca, cum infanti-
bus m.
Spaniis ingenua a, cum infantibus m.
p.4o. Gelitbis accola, cum infantibus m.
Lenda ingenua , cum infantibus n.
Electa ingenua , cum infantibus un.
k i . Oda ingenua, cum infantibus ni.
Ing., in apographo.
Agnes ingenua, cum infantibus n.
Dulcierdis ingenua, cum infantibus u.
Hunesta ingenua, cum infante i.
Evanzelia ingenua, cum infantibus n.
&2. Ragenildis ingenua.
Geila ingenua.
Godildis ingenua, cum infantibus un.
Ailoara ingenua.
Balda ingenua , cum infantibus nu.
43. Cristiana ingenua, cum infanti-
bus un.
Angloidis ingenua, cum infantibus u.
Baldelindis ingenua.
Ailcdrudis ingenua.
Rigberga ingenua, cum infantibus ni.
h h- Alpaidis ingenua, cum infanti-
bus ni.
Hrotmus ingenuilis57, cum infanti-
bus m.
Witlindis ingenua, cum infante i.
Hrotbildis ingenua.
Baldierdis ingenua, cum infante i.
Zi5. Benemia ingenua, cum infante i.
Ionis ingenua, cum infante i.
Geroaidis ingenua, cum infantibus m.
Balda ingenua , cum infantibus u.
Menia ingenua.
46. Belectrudis ingenua.
Amalbaidis ingenua, cum infantibus
m.
Dina ingenua, cum infantibus mi.
48
POLYPTYCHUM
Arowildis, accola, ingenua.
Authildis, accola, ingenua.
à 7 . Anastasia , accola , ingenua , cum
infantibus v.
Badila ingenua, cum infantibus n.
Maria ingenua , cum infante i.
Hroda ingenua, cum infantibus m.
Daniildis ingenua, cum infante i.
48. Antoerna ingenua.
Osanna ingenua, cum infantibus mi.
Everrada ingenua , cum infantibus ni.
Hrotberga ingenua.
Wilierdis ingenua, cum infantibus n.
kg. Badila ingenua, cum infante i.
Eusepia ingenua, cum infantibus n.
Autlindis ingenua, cum infantibus m.
Authildis ingenua.
Hildegerdis ingenua, cum infantibus
m.
5o. Hardrada ingenua, cum infanti-
bus n.
Hiltrudis ingenua, cum infantibus m.
Romoinus ingenuus, cum infantibus
un.
Oda ingenua , cum infantibus v.
Hrotlaus ingenuus.
5i. Rihildis ingenua, cum infante i.
Ilisdatis ingenua.
Wendreundis ingenua, cum infanti-
bus m.
Ainois ingenua, cum infantibus un.
Angofridus ingenuus, cum infantibus v.
un.
52. Ilierdis, accola, ingenua.
Ilisomma ingenua , cum infantibus m.
Ursiaudus ingenuus, cum infantibus n.
Hildelindis ingenua, cum infantibus
i.
Madelbergaingenua, cum infantibus n.
53. Gisla ingenua.
Spiaidis ingenua , cum infantibus u.
Auda ingenua, cum infantibus un.
Ada ingenua, cum infante i.
Avinildis ingenua, cum infantibus m.
54. Odelindis ingenua, cum infante i.
Geila ingenua, cum infantibus u.
Hairlindis ingenua , Deo sacrata , cum
infantibus n.
Erlierdis ingenua , cum infantibus mi.
Ilisonna ingenua, cum infantibus nu.
55. Belhudis ingenua, cum infanti-
bus n.
Deodemia ingenua.
Hardelindis ingenua.
Bertrada ingenua, cum infantibus n.
Geraidis ingenua, cum infantibus u.
5 6 . Halda ingenua , cum infantibus n .
Andela ingenua, cum infantibus m.
Rosa ingenua, cum infante i.
Rosiannoing., cum infantibus u.
Bertrada ingenua.
57. Donemia ingenua, cum infanti-
bus un.
Anastasia ingenua , cum infantibus 11.
Diorisma ingenua , cum infantibus un.
SANCTI REMIGII.
49
P. 4)
Adelsina ingenua, cum infantibus m.
Masilidis ingenua, cum infantibus ni.
58. Hunrada ingenua, cum infanti-
bus n.
Autlindis ingenua.
Ermengundis ingenua, cum infanti-
bus il.
Balsemia ingenua, cum infantibus il.
>g€
Riberga ingenua, cum infantibus m.
5o,. Hildierdis ingenua , cum infanti-
bus n.
Baldemia ingenua.
Hildioma ingenua, cum infantibus in.
Ermenricus ingenuus, cum infanti-
bus ii.
Hrodila ingenua.
Isaia ingenua , cum infantibus il.
Veragia ingenua, cum infantibus n.
6o. Haec sunt nomina virorum ac
feminarum forensium de jam dicta villa;
et débet unus quisque eorum annuatim ,
in vigilia sancti Remigii , de argento de-
narios un :
Hilpradus ingenuus.
Erlindis ingenua. Adelulfus filius :
Odelindis filia.
Hrotgerdis ingenua. Elarius filius.
Blitbarius ingenuus.
Blitga ingenua. Ailharius filius.
6 i . Gislierdis ingenua.
Hrotsinna ingenua. Hrodoardus filius.
Hildierus ingenuus.
Lampaia ingenua.
Denno , Haslannus , Bernoinus , inge-
nui.
62. Radelindis, Madregerdis, inge-
nuae.
Papia ingenua. Wido filius. Harierus
filius. Milo, Dahilo, Electeus, fîlii-
Winefia ingenua. Ermenildis et Jo-
lida, filiç.
Nantildis ingenua. Elisma et Elena ,
filiç.
Elitomo ingenuus.
63. Godelhagdis ingenua.
Autbildis ingenua.
Lanhard card.0
Sitioma card. Guntbertus filius. Hel-
merada filia. Hrotgarius filius.
Ivesomus card.
6 à. Winierdis card.
Geila ingenua. Hrotgerdis filia.
Nortfridus ingenuus.
Dominia ingenua.
Hrothardus ingenuus.
65. Alia ingenua. Beraldus filius.
Hartmarus filius.
Hairoaldus ingenuus. Hairboldus fi-
bus.
Hrotbarius et Godebertus filius.
Eugenia ingenua. Angelwaiis filia.
Riliardus ingenuus.
Pro cartularius vet cartnlaria, ut mihi videtur.
50
66. Riherus ingenuus.
Odeloldus ingenuus.
Warentrudis ingenua.
Rincuinus ingenuus.
Benedicta ingenua.
POLYPTYCHUM
Ambla. Trudina filia.
Authildis ingenua. Trutmarus, fra-
ter, ingenuus.
Baldisma ingenua.
6 y. Framnildis, Saidra, Haiberga,
ingenuç.
Bernoinus ingenuus.
Sanctevia ingenua. Leutmarus filius.
Gosla.
Osanna card.
68. Baldingus card.
Gislemundus ingenuus.
Adela ingenua.
Baldradus ingenuus.
Emita ingenua. Albina, filia, ingenua.
69. Winiardis ingenua. Hruthardus
filius.
Bernorid. ing.
Bova ingenua. Widegaudus, filius, in-
genuus. Wiherus et Wipertus, filii, in-
genui.
Teudericus ingenuus. Hildricus, fi-
lius, ingenuus.
Oda, Bovila, ingenuç.
70. Huningus ingenuus.
Ermengardis ingenua.
Bernico ingenuus.
Haudingus et Alboinus.
Mareia ingenua.
7 1 . Hrotbertus ingenuus.
Truda ingenua.
72. Gaudius ingenuus. Huniildis
uxor. Hunerildis filia. Hairoldus filius.
Withaidis card.
Albrada ingenua.
Hoiroildis ingenua.
Wineboldus ingenuus.
73. Gislerus ingenuus.
Adalfia ingenua. Anna filia.
Riberga ingenua, cum infantibus n.
Osa ingenua. p. 42.
Angelrannus, Angelricus, ingenui.
7/1.. Hardoinus et Hardiardis, ingenui.
Griherus et Guntrada, ingenui.
Bernoidis. Josep filius.
Wanla ingenua. Aitla, filia, inge-
nua.
Ingrata ingenua. Doda, filia, inge-
nua.
75. Eufrasia ingenua.
Harlindis ingenua. Godila, soror, in-
genua. Ilisorgia, soror, ingenua. Grimo-
ara, soror, ingenua. Custabulus, frater,
ingenuus.
Doda ingenua. Bertricus filius. Adel-
boldus filius. Hildisma filia.
Hildemia ingenua. Berhaidis filia.
Elitoma ingenua.
76. Ragenteus ingenuus. Dalia filia.
SAINCTI REMIGII.
51
Gerrada ingenua. Gauzbertus filius.
Gauzmarus filius. Deomadus filius.
Eurildis ingenua. Barnildis filia. Hro-
dois filia. Bernierus filius.
Anglehildis ingenua. Baldelindis filia.
Florisinna ingenua. Hildeaudis filia.
77. Seihildis ingenua. Belimarus filius.
Gauzselinus ingenuus.
Altisma ingenua. Giltfrid. fil. Vulfrid.
fil.
Teutlindis ingenua. Gildiildis, filia,
ingenua.
Remédia ingenua, Ingrannus filius.
78. Julia ingenua. Daintrudis filia.
Adelindis ingenua.
Achilo ingenuus.
Ebroinus ingenuus.
Hairmannus ingenuus.
79. Dalfia ingenua.
Bergerdis et Dada, ingenuç. Dainla
filia. Daiwinus filius.
Fonoildis ingenua.
Guntio ingenuus.
Boroaldus ingenuus.
80. Rotfridus ingenuus.
Hairoaldus ingenuus.
Haidulfus ingenuus.
Erlulfus ingenuus.
Amalhagdis et Warechildis, ingenuç.
8 1 . Genitia ingenua. Warnerus filius.
Leudrada ingenua.
Adelmund. ingen.
Baldiardis ingenua. Bavilo, filius ejus,
ingenuus; uxor ejus Hrothagdis ingenua.
Warmasia ingenua. Notalis, filius ejus,
cum infantibus 11.
82. Dalia ingenua. Darila filia.
Sanctevia ingenua. Domengerdis filia.
Agedis ingenua.
Remédia ingenua. Guntio filius.
Finiildis ingenua. Ermenildis filia.
83. Waltfiïdus ingenuus.
Erlesinna ingenua.
Baldo ingenuus.
Godelbagdis ingenua.
Walthildis ingenua.
8/1. Erlesinna ingenua. Rannoinus
filius.
Hrotsinna ingenua. Hrothildis filia.
Aitrada ingenua.
Daihildis ingenua.
Gildoinus ingenuus.
85. Anseria ingenua. Leudoardus,
filius, ingenuus. Lantrannus, filius, in-
genuus. Genesia, filia, ingenua.
Celsina ingenua. Anserada filia.
Berharrius ingenuus, aquisitus.
Godoinus ingenuus.
Agidana ancilla. Eremberga filia. An-
gunila filia. Vulfaldus filius.
86. Fulhadus ingenuus.
Wandrulfus et Amalhadus, ingenui.
Riulfus ingenuus. Angelisma ingenua.
Hildegrimmus filius.
7-
52
POLYPTYCHUM
P. 43.
Dominia ingenua.
Airsinna ingenua.
87. Hairoildis ingenua. Bernaidis fi-
lia. Gunthiidis, filia, ingenua.
Brandulfus ingenuus.
Haldelinis ingenua.
Gentio ingenuus.
Ermenricus ingenuus, et uxor ejus
Erleverga ingenua.
88. Leudericus ingenuus, et uxor sua
Warmenhagdis. Berthardus filius.
Hairois ingenua.
Martinianus ingenuus.
Filimarus ingenuus.
Merigenta ingenua.
89. Lanboldus ingenuus.
Haslandus ingenuus.
Jomannus ingenuus.
Elidonia ingenua.
Hartmannus ingenuus.
90. Wala ingen. Hairoaldus filius.
Waldinus filius.
Odelgisus ingenuus.
Grivienta ingenua.
Flodebertus ingenuus.
Godefridus ingenuus.
9 1 . Hildohagdis ingenua. Umfridus
filius. Olivanus filius.
Giroaldus ingenuus.
Elia ingenua.
Gunnoardus, Bertaldus, ingenui.
Eufemia ingenua.
92. Adam, Juncherannus, Airlandus,
Deodonatus, ingenui.
Erurois ingenua. Hildemannus, Wine-
mannus , Deomadus , filii.
Alsevia ingenua. Gildoaidis filia.
Osanna ingenua.
Hrothagdis ingenua.
93. Baldiardis ingenua. Altmannus
filius. Nortildis filia.
Huniildis ingenua. Hildradus filius.
Dotla ingenua.
Item Osanna ingenua. Gainlildis filia.
Bernerus ingenuus.
9/1. Blitgardis ingenua. Vulfaldus fi-
lius.
Avidoria ingenua.
Hrotmarus ingenuus. Gisa filia. Gis-
loldus, filius, ingenuus. Eliseus filius.
Dafila filia.
Sadregildus ingenuus. Uxor ejus Alia
ingenua. Bernico filius.
Sadregarius ingenuus.
g5. Flodoinus, Haindingus , Rimbol-
dus, ingenui.
Saderhaidis ingenua. Raubertus filius.
Hrotgardis ingenua.
Grimherus ingenuus.
Ansigildis ingenua. Rauberga filia.
96. Gisla ingenua.
Menovera ingenua. Antevia filia.
Lowrannus et Betto, ingenui.
Barnoidis ingenua. Altbarius filius.
Salomon ingenuus.
g y. Gunhadus et Haindingus, ingenui.
Hairoildis ingenua.
Harigerus et Hardierus et Arnulfus,
ingenui.
Talfia ingenua. Dalfia fdia.
Watlindis ingenua.
98. Gisomo ingenuus. Gisla fdia.
Hildemarus et Otbertus, ingenui.
Lampaia ingenua.
Deodatus ingenuus.
Antevia ingenua.
99. Odilo ingenuus.
Hardohagdis ingenua. Erchennildis
fdia. Hrotgis fdia.
Altilianus ingenuus.
Hieremia ingenua.
Wilhada ingenua.
100. Ragharius, WaJfridus, Girulfus,
Gislemarus , Girfridus et Hincfridus , in-
genui.
Remigildis ingenua. Rem Gerfridus
fdius. Remigius fdius. Erloldus fdius.
Gislehagdis ingenua. Hugo fdius.
Goidsberga fdia. Berentis fdia. Haime-
ricus fdius. Regulus et Placitus, fdii.
Hardingus, Arnulfus et Godulfus, in-
genui.
Adelhagdis ingenua. Flodoinus fdius.
101. Branveus ingenuus.
p. 44. Baldingus ingenuus.
Teutberga ingenua. Flothildis filia.
Adelulfus fdius.
Blitia ingenua. Remigius fdius.
SANCTI REMIGII. 53
Aglisma ingenua. Adelradus fdius. An-
delinus, frater, ingenuus.
102. Ragentrudis ingenua. VVine-
burgus fdius. Mivo fdius. Hildebertus
fdius.
Teutbardus ingenuus.
Beroldus ingenuus.
Balsimia ingenua.
Vulfradus ingenuus.
>
1 o3. Ragenildis ingenua.
Janam ingenuus.
Hrotgerdis ingenua. Odelgerus filius.
Landrada fdia.
Hildoanus ingenuus.
Acjuitania ingenua. Geila fdia.
îoi Isoldus, Bernoldus et Fuicau-
dus, ingenui.
Mivildis ingenua. Mivo filius.
Sivrianus ingenuus. Odelbardus fi-
lius. Teutbertus fdius. Gisleardis fdia.
Ermena ingenua. Susanna fdia. Ma-
gentia fdia. Odelricus fdius.
Teutharius ingenuus.
io5. Angelbertus et Altharius, inge-
nui.
Bauldis ingenua. Hildeboldus fdius.
Wilerada filia. Hrodulfus filius.
Lanhildis ingenua. Ermengrada fdia.
Odelbertus ingenuus.
Grimma ingenua. Givo filius. Odel-
bertus fdius. Fainildis fdia.
106. Ermenoldus ingenuus.
54
POLYPTYCHUM
Vulfridus ingenuus.
Winehaidis ingenua. Disoalis fiiia.
Erloinus ingenuus.
Benemia ingenua. Adam filius. Teut-
lindis filia.
Domiiena ingenua. Bernerus films.
Alpaidis filia.
Aintildis ingenua. Haido filius. Ger-
manus filius. Daintrudis , Osanna et
Dodila, filiç.
107. Elisma ingenua. Alericus filius.
Godenia filia.
Guntrannus ingenuus.
Hildierdis ingenua. Sadelbertus fi-
lius.
Ermhardus ingenuus.
Gautserus ingenuus.
108. Rainharius ingenuus.
Hildeberga ingenua.
Orulfus ingenuus.
Flotgildis ingenua. Nortildis filia.
Anserannus ingenuus.
109. Warembertus, Magenarius, Got-
holdus, ingenui.
Ailo ingenuus.
Wandelberga ingenua. Wandelbertus
filius. Ermenbertus, Norbertus et Gis-
lardus, filii. Anselindis filia. Item, Er-
menbertus filius.
Ragenulfus, Gifiaidis et Altissinna,
ingenui.
Ragenharius ingenuus. Teutla filia.
110. Raubertus ingenuus. Laifinus fi-
lius. Maimbrunus , Grivus et Harduinus ,
filii.
Hubertus, Nortvinus, Adelmarus, in-
genui.
Aldiers ing.
111. Nomina feminarum ingenuita-
tem habentium per cartam de jam dicta
Curte Augutiore; et debent annis sin-
gulis dies un :
Ailtrudis.
Berhaidis.
Aintis.
Arnoildis.
Mauremia.
hardus filius.
Teutharius filius. Gun-
112. Teutsinna.
Ingedrudis.
Leudoaidis. Ercambertus filius.
Ilienta.
Ermemberga. Haimolindis filia. Gauts-
marus et Teudericus , filii.
1 i3. Nodalia. Osterlindis filia. Aghil-
dis filia.
Gislindis. Teutgerdis filia.
Witlindis. Lindis filia. p. 45.
Amalrada. Haimerada filia.
Teutlindis.
11 4. Nomina omnium servorum vel
ancillarum, interius et exterius, de ea-
dem villa, debentium unusquisque ser-
vorum, scilicet perfecte, aetatis, dinarios
xii, ancillarum vero dinarios xn ; sin au-
tem aliquam partem mansi ancillae ha-
SANCTI
buerint, donant pastas in,pascentes eas
de dominico , et ova xv :
Warherus servus. Waiferus, filius ejus,
servais. Waldemia, filia, ancilla.
Baldor servus. Haimlindis , filia ejus,
ancilla. Plictrudis, filia, ancilla. Wal-
trudis, filia, ancilla. Teudolina, filia, an-
cilla.
Merulfus servus. Aldo, filius ejus,
servus -, uxor ejus Salia ancilla. Gotselin-
dis, filia ejus, ancilla. Gozserada, filia
ejus, ancilla. Hugboldus, filius, servus,
de duobus annis.
Hildegrimmus servus.
REMIGII.
55
Eulalia, filia ejus, ancilla. Fulbertus, fi-
lius, servus. Asculfus et Riculfus filius,
servi. Cristildis, filia, ancilla.
Hildemirus et Hunricus, servi. Gerla,
soror, ancilla.
Fermenoldus , faber, servus. Geroi-
nus, filius ejus, servus. Grimoldus, fi-
lius, servus. Doneficus, filius, servus.
Fermenoldus , filius , servus. Brannoi-
nus, filius, servus.
Cristemia, berbiaria, ancilla. Hilde-
• fridus, filius ejus, servus.
Baldulfus , similiter. Hrodoldus , filius
ejus. Artaldus, filius, servus.
11 5. Hagmehildis ancilla. Signeras,
frater ejus, servus. Nodalia, soror, ancilla.
Amalgerus , puer, servus.
Daniildis ancilla. Fredeboldus, filius
ejus, servus. Baldricus, filius, servus.
Fulradus, filius, servus. Sunehildis, filia,
ancilla. Ledisma, filia, ancilla.
Ermengardis ancilla. Sintiardis, filia
ejus, ancilla. Teudo, filius, servus.
Otherus servus.
1 1 6. Nodalia ancilla.
Inguisus, faber, servus. Flodoldus,
filius ejus, servus.
Waldricus servus.
Hardoinus servus.
Romenus servus. Warnigardis, soror,
ancilla.
117. Otulfus, berbiarius", servus.
118. Wandrehardus , berbiarius, ser-
vus.
Adelgudis ancilla. Haimericus, filius
ejus, servus. Otaldus, filius, servus. Ber-
nildis, filia, ancilla. Ostraldus, filius, ser-
vus.
Hairboldus, berbiarius, servus. Lai- p ■*<>•
diaudus, filius, servus. Haimla, filia,
ancilla. Nortbertus, filius, servus. An-
gelbertus, filius, servus. Leutgarius et
Erlehardus filius, servi. Northaidis, filia,
ancilla. Adelmodus, filius, servus. Sighil-
dis, filia, ancilla.
Euremannus servus. Savientis, soror,
ancilla. Odelmannus, frater, servus. Hil-
dierdis, soror, ancilla. Hadegisus, filius,
servus.
Altisma ancilla. Wandrevertus , filius ,
servus. Haimericus et Gozpertus filius,
servi.
Pro bcrbicarius , i. e. pastor ovium.
56 POLYPTYCHUM
119. Servi et anciilç noviter repressi :
Ostroldus servus.Faulfus servus , filius.
Teudoldus et Ragnoardus, fiiii, servi.
Hardiardis et Olefia, filiç, ancillç.
Bertelinus et Adelardus , servi.
Manifia ancilla. Ermenteus, filius,
servus. Erchenildis, filia, ancilla.
Grimoldus servus. Ivoia, soror, an-
cilla. Eonoldus, filius, servus. Hildiardis,
soror, ancilla. Adelgardis, filia, ancilla.
Heirmarus servus.
120. Leuthadus servus. Hartfridus,
filius, servus. Geila, filia, ancilla.
Leudrada ancilla. Ermhagdis, filia,
ancilla. Adelhildis, filia, ancilla. Eonol-
dus, filius, servus.
Hrodina ancilla. Hrodradus, filius,
servus.
Eleia ancilla. Odelfridus, filius, ser-
vus. Altadus, filius, servus. Andilegia,
filia, ancilla.
Merienta et Adelegia, similiter.
121.
Rangherus servus.
Branniardis ancilla. Ermenoldus, fi-
lius, servus.
Teutbertus servus. Ratfridus, filius,
servus. Berthelmus , filius , servus. Teut-
hadus, filius, servus. Adelgundis, filia,
ancilla.
Blithelmus servus.
Hardidus, berbiarius, servus.
122. Major ejusdem villae, si am-
plius non habet nisi unum mansum in-
genuile, ex antiqua consuetudine, débet,
nativitate Domini et Pascha, venerari
seniores in monasterio, ex his oblatio-
nibus : de melle buticulas 11 , de vino 11 ;
sin autem de melle 1 et de vino altéra ;
fogatias un, pullos vi, auga 1. Presbyter,
similiter; decanus, similiter. Cellerarius,
si mansum habet servile 1, fogatias un,
pullos mi, buticulas vino plenas.
12 3. Est in perscripta villa ecclesia in
honore sancti Martini sacrata, habens ve-
lamina altaris 11, paliium 1, corporales de P".
glidsa n; capsam argenteam 1, calicem
argenteum 1 , cum patena argentea, pen-
santes simul solidos x; casulam de cen-
dato viridi 1, nastolam cum margaretis 1 ,
mapulam 1 , coronam stagneam supra
altare 1 , lampadem de stagno 1 -, missalem
Gregorii, cum evangeliis et lectionibus,
et breviarium antiphonarii , volumen 1 ;
alterum missalem Gelasii, volumen 1;
libri Evangeliorum voumen 1, Episto-
larum volumen 1 , de Evangeliis et Epis-
tolis volumen 1 , quaterniones glosarum
nu, psalterium 1; canones, volumina 11;
cloccas m, de métallo 1, de ferro 11.
Habet ipsa ecclesia mansum domini-
catum ingenuilem 1.
12/1. Baldigisus ingenuus tenet man-
sum ingenuilem 1, debentem et facien-
tem similiter ut ceteri de eadem villa.
Est ibi mansus servilis 1 et dimidius,
ad eundem censum ut ceteri de eadem
villa.
Sunt ibi accole. 11. Una solvit solidos
11 , pullos 11 , ova x ; altéra dinarios xn.
SANCTI REMIGII.
57
Presbyter solvit exinde annis singulis
de argento libram i.
126. Testes prçscriptae rei : Adroinus
major, Hagroinus decanus, Geimfridus
scabinus, Ursoldus, Fredericus, Ursiau-
dus, Hroderaus, Erleherus, Betto.
126. Summa praescriptae Augutiorc
Curte : Excepto dominicato manso , sunt
mansa ingenuilia xcn et dimidium , ser-
vilia xxxv, accolae vi; ancille, xx, servi
vi ; ecclesia 1. Hinc exeunt argenti iibras
vu , solidos vin , ordei modios ccvn , mul-
tones iiii.pullos ccclxxxii et dimidium,
pastas xxxvim, ova iicvii et dimidium,
ligui carros xcn et dimidium, scindulas
viiu ccl, axilos un dcxxv, de clausura car-
ros xxxv.
Omnia mansa douant araticum et
decimam de vervecibus; omnes simuJ
pro bove aquensi solidos x , denarios vu
et dimidium , et a nono ad nonum men-
sem operarios xxx, diebus xxx.
Homines forenses debentes singuli
denarios mi, sunt cccvi. Hinc debent
p. 48. recipi, vigilia sancti Remigii, librœ v,
uncia 1 , denarii ira.
127. Ordinante Ingmaro archiepi-
scopo , venerunt ejus missi in Curte Acu-
tiori, Sigioardus scilicet, presbyter et
caput scolae sancte Remensis ecclesiae,
et Dodilo, vir nobilis, vassalus ejusdem
episcopi. Résidentes ipsi in placito pu-
blico, investigantesque justitiam sancti
Remigii et senioris jam dicti, audierunt
sonum de istis , et bis mancipiis quorum
subter continentur nomina, et de eo-
rum genealogia, quod servi et ancillae
merito debuerunt esse, eo cpiod Berta
et Avila, eorum aviae, de precio domi-
nico fuissent comparatae. Missi enim su-
pradicti , ut hoc audierunt , requisierunt
diligenter eandem rationem. Et haec
nomina eorum qui présentes interrogati
fuerunt: Grimoldus , Warmherus , Leut-
badus, Ostroldus, Adelardus, Ivoia,
Hildiardis filia. Ipsi enim respondentes
dixerunt : « Non est ita , quoniam ex na-
tivitate ingenui esse debemus. » Prçfati
vero missi interrogaverunt , si abquis ibi
fuisset, qui ex hac ratione veritatem
sciret, et abprobare voluissent. Tune
accesserunt testes senissimi, quorum haec
sunt nomina : Hardierus, Tedicus, Odel-
marus, Sorulfus, Gisinbrandus, Gifar-
dus, Teudericus; et testificaverunt quod
de pretio dominico eorum origo com-
parata fuit, et magis, per justitiam et
legem, servi vel ancillae deberent esse,
quam ingenui et ingenuae. Missi autem
interrogaverunt , si testes contra eos ve-
rum dicebant. Ipsi enim videntes co-
gnoscentesque rei veritatem atque con-
probationem, statim se recrediderunt ,
et per judicium scabiniorum, quorum
haec sunt nomina : Geimfridus, Ursol-
dus, Fredericus, Ursiaudus, Hroderaus,
Herleherus, Ratbertus, Gislehardus, re- p-*9-
wadiaverunt servicium, multis diebus
injuste retentum et neglectum.
Actum in Curte Acutiori, ni0 idus
maias, in placito publico, anno vi re-
58
POLYPTYCHUM
gnante Karolo, rege glorioso; régente
autem Ingmaro archiepiscopo sanctam
sedem Remensem anno ni0.
Signum. Ego Sigloardus, presbyter,
omnibus his veris indiciis regiius \ intér-
im, et manu propria subscripsi. Ego He-
ronodus, cancellarius, scripsi. Ego Dodilo
propria manu subscripsi. Sign. Leidradi
monachi. Sign. Adroini majoris. Sign.
Gozfredi vocati.Sign. Flotgili. Sign. Gun-
tionis. Sign. Bettonis. Sign. Rigfredi. Sign.
Ursini. Sign. Alacramni, Altiaudi, Balsmi,
Balthardi, Fredemari, Teutharii, Au-
tharii, Geroardi, Widonis, Righardi,
Amalhadi , Rafoldi , Altheri , Amal-
berti.
Ego Hairoaldus , cancellarius b, reco-
gnovi et subscripsi.
Testes suprascripti comprobaverunt
etiam Teutbertum et Blithelmum ori-
ginaliter esse servos et per judicium
scabiniorum , quorum nomina supra vi-
dentur scripta, revvadigaverunt servi-
tium in eodem placito.
" Sic. — b Idem , ut videtur, cancellarius qui paulum superius nominatur Heronodus.
SANCTI REMIGII.
59
XVIII. [BAINA.]
i . In Baina habetur mansus domini-
catus cum aedificiis et viridiario seu
adiacentiis convenientibus sibi. Sunt ibi
avergariae mi, nbi possunt seminari sigili
modii xx. Sunt et cul turc vi, quç se-
mjnanlur speltç modiis îccini. Est ibi
aspiciens farinarius i , de ponte Varensi ,
habens de avergaria mappam i et di-
inidiam, de terra forensi jornalem i ;
pasquales n 5S, continentes mappas H.
Donat de mixta annona modios lxxx;
pascit porcum i. Nativitate Domini et
Pascha et missa sancti Remigii , venera-
tur seniores in monastario , prout mebus
potest.
scuriarum, ubi de materiamine quantum
necesse sit mittit et parti suç contigit.
Facit caroperas et manoperas. Dat an-
nis singulis pro bove aquensi denarium
i, altero pro ferro denarium dimidium.
3. Hairoisus ingenuus mansum inge-
nuilem i, similiter ut supra.
Hunardus ingenuus mansum i , simi-
liter.
Giroldus, similiter.
Odelwinus, similiter ingenuus, et
uxor ejus Ada ingenua, et Andrada in-
genua , mansum i , simibter.
Harierus ingenuus, similiter.
2. Teudoanus ingenuus tenet man-
sum ingenuilem i. Arat annis singulis ,
ad hibernaticam sationem, mappam i,
habentem perticas longitudine c, latitu-
dine mi, et facit corrogatas ipsa satione
p. se m, componendo ipsas; aestiva vero, si-
militer. Donat annis singulis spelte mo-
dios xii , in salneritia denarios ni , in pra-
taritia denarios n; pullos m, ova xx; de
ligno carros m ; facit et bannum i. Dat
ascilos c , scindulas l -, uno anno fêtas n ,
cum agnis duobus, altero anno foetami,
cum agno i-, anniculum î. Tempore vin-
demiae, facit dies xv; facit et pecturas
ad claudendam cortem et ad tegumen
h. Hildebertus et Winiaudus, inge-
nui, similiter, i.
Winebildis ingenua, i, similiter.
Gerooldus ingenuus , uxor ejus Wan-
driardis ingenua , et filia ipsius Fusca
ingenua, i, similiter.
Agnoardus ingenuus et Ansildis et
Ansaia , ancillae , i , similiter.
Agfridus et Teudericus, ingenui, i,
similiter.
5. Adam ingenuus, uxor ejus Bernoi-
dis ingenua, i, similiter.
Hildoidis ingenua, similiter i.
Alboinus ingenuus, i, similiter.
60 POLYPTYCHUM
Otbardus et Nodelandus, ingenui,
uxor ejus Goda ingenua, i, similiter.
Flotgrimmus et Madelricus, ingenui,
uxor ejus Wilidonnis ingenua, i, simi-
liter.
6. Grimoldus et Constantius ingenui,
similiter i.
Rainus ingenuus, uxor ejus Eleia in-
genua, et Teuthardus ingenuus, uxor
ejus Odelwidis ingenua, et Boso inge-
nuus , i , similiter.
Witherus extraneus, i, similiter.
Item, Teodoanus ingenuus tenet
mansum i. Arat similiter. De cetero fa-
cit et solvit medietatem census ut supra.
Fusco ingenuus, i, similiter.
Gisloldus ingenuus et Wiboldus ser-
vus tenent mansum servilem dimidium.
Faciunt medietatem census, similiter.
10. Haimericus servais tenet acco-
lam î. Solvit pullos n, ova x, facitque
omne servitium sibi injunctum.
i i . Accolae praefatae villae , comma-
nentesin ipsa villa, debentes omnes dies
viin aut denarios mi :
Odelhagdis ingenua, cum infantibus
m.
Albrada ingenua, cum infante i.
Elisma ingenua, cum infante i.
Gerhagdis ingenua , cum infantibus ri;
Idela ingenua, cum infantibus m.
7. Adelfrida ingenua, 1, similiter.
Teudoardus ingenuus , 1 , similiter.
Wenranna ingenua, 1, similiter.
Ebroinus ingenuus , 1 , similiter.
Madelwinus et Erloldus, ingenui, i,
similiter.
1 2 . Maderwinus ingenuus, cum uxore
sua, ingenua.
Hildegardis ingenua, cum infantibus n.
Daredus ingenuus.
Wigharius ingenuus.
Odelgarius ingenuus.
8. Giroldus extraneus, 1, similiter.
Hairoinus ingenuus, uxor ejus Isor-
gia. Tenet mansum 1, similiter.
9 . Adelhardus servus , uxor ejus Lim-
paia. Tenet mansum servilem 1. Arat
similiter ut supra; donat pullos ni, ova
xx; facit cooperturam de stramine do-
p. 51 . minico ad scurias , quem colligit ipse ;
facitque omne servitium sibi injunctum.
Hairoaldus et Hailedomus, servi,
mansum 1, similiter.
i 3 . Raimarus ingenuus
Derlindis ingenua, cum infantibus 11.
Vulfrannus, Ragnohardus, Bertulfus
et Benedictus, ingenui.
Bernehildis ingenua.
Haimulendis ingenua , cum infantibus
mi.
i4. Erlierdis ingenua, cum infanti-
bus ni.
Ragenhildis ingenua, cum infanti-
bus n.
Ratgerus ingenuus.
Hrodradus ingenuus.
Arnoldus ingenuus.
SANCTI REMIGII. 61
Witlindis anciila, cum infantibus u.
Ansaia anciila.
i5. Forenses homines , debentes
unusquisque denarios mi :
Hildelaius et Heinuundus, ingenui.
Waracco, Haimoinus, Hrodelus et
Heribertus, ingenui.
Andela ingenua, cum infantibus n.
Berta ingenua, cum infantibus m.
Bertiardis ingenua , cum infantibus
mi.
16. Letmodo ingenuus, cum infan-
tibus 11.
Ada ingenua.
Andreia ingenua, cum infantibus 11.
Andregardis ingenua, cum infante 1.
Ada ingenua, cum infantibus m.
17. Gerberga ingenua, cum infanti-
bus m.
Hairlindis ingenua, cum infantibus ni.
Andrada ingenua.
Sagildis ingenua.
Waleramnus ingenuus , Humbertus et
Willericus, ingenui.
Hildela ingenua, cum infantibus un.
Ragenhelmus ingenuus.
19. Ansildis anciila, cum infante 1.
Withagldis anciila.
Widradus servus.
Haimericus servus.
Gislebagdis anciila.
Adelberga anciila.
20. Major ejusdem villae : in nativi-
tate Domini et Pascba, in venerationibus
seniorum, fogatias mi, de melle buti-
culam 1 , de vino 1 ; pullos mi. Si mansum
ingenuiiem tenet, presbyter similiter.
2 1 . Summapraedictae villae : Excepto
dominicato, sunt mansi ingenuiles xxvin, ' '<-■
serviles 11 et dimidius, accola 1. Donant
de spelta modios cccxxiiii, de argento
solidos xi et denarios ni, pullos cvi et
dimidium, ova dc, de ligno carros lxxxi,
de banno xxvn , de ascilis 11 dcc , de scin-
dulis î cccl ; foetas uno anno liiii , cum
totidem agnis; altero anno, foetas xxvn.
cum tôt agnis, et anniculos xxvn; de
diurnariis 59 solidos vu, denarios vin;
pro bove aquensi denarios xxvn; pro
ferro in altero anno denarios xm et di-
midium.
1 8. Servi vel ancillae intra villam :
Wiboldus servus, Letmodis, fdia,
card.; forensis.
Adelbardus servus ; Ragemveus , fdius
ejus, servus.
Odelgisa anciila , cum infantibus nu.
22. In praescripta villa habetur ec-
clesia , in honore sancti Medardi sacrata.
Suntque ibi velamina altaris vi, pallio-
lum 1, corporales n, capsam deaura-
tam 1, stagneam 1, cruces stagno coo-
perte ni; calix stagneus cum patena.
62
POLYPTYCHUM
signum de métallo i , ferreum i ; planète
ii , una de cendato indiata , altéra lanea
rubea ; albç n , stolç n , nastolae n , fa-
nones n ; missaiem Gregorii , volumen i ;
alterum manualem i , ex diversis causis ;
lectionarius i, collectaneus i a Pascha
usque Domini adventum, psalterium i,
cornpotus i , antiphonarium i ; expositio
in baptisterio, volumen i; Jeronimi su-
per Matheum volumen i.
2 3. Et habet ipsa ecclesia mansum
ingenuilem i , mancipia im , quorum hçc
sunt nomina : Madelwinus cartularius00;
Adelwidis, soror, cartularia-, Agloinus
cartularius ; Danius servus.
2 1\.- Habetur quoque in Nuerido ora-
torium, in honore sancti Remigii titu-
latum , cum atrio ac terra arabili , diur-
nale i, ad praefatam aspiciens ecclesiam\
* Post hune paragraphum scriptus est numerus XVII.
SANCTI REMIGII.
63
XIX. [BECONIS VILLA.]
i . In Beconis villa est mansus do-
minicatus , cum aedificiis , horto et viri-
diario seu aliis adjacentiis. Sunt ibi terrae
arabilis campi xxn, continentes mappas
cim. Potest ibi seminari de sigilo modii
cvii; prata imor, ubi colliguntur feni
carri xx; vineae xvmi, cum totidem vi-
nitoribus, ubi possunt colligi de vino
modii clxxvii; silva minuta mappae xi;
pastura cum spinoris \ mappae xxx. Est
ibi molendinus hibernaticus , unde reci-
piuntur annonae modii v.
2. Haldoinus et Waremboldus, in-
genui, tenent mansum ingenuilem i.
p. 53. Arant, hibernatica satione, mappam i,
longam perticas xL,latam v, aestiva vero,
similiter. Faciunt in anno corrogatas viiu,
prout melius possunt. Donant annis sin-
gubs pullos m , ova xv, in censo vini
modios viiii, pro duabus pastionibus
modios H; scindulas c; ad lignum ban-
num i , ad scuriam bannum i -, ad circu-
los, cum socio, vice sua, quandovenerit,
carrum i; caroperas et manoperas; pro
bove aquensi denarium i.
Geremia ingenua et très infantes sui,
mansum i, similiter.
Madelherus servus, cum infantibus
m, et Haimericus, frater, servus, man-
sum i, similiter.
l\. In Villare, appendice superius.
Erleveus ingenuus et Ambianus , frater,
ingenuus , cum infante i , et Berhardus ,
frater, ingenuus , mansum i , similiter.
Righardus ingenuus, uxor ejus Dat-
berga ingenua , cum infantibus un , simi-
liter.
Madelulfus mansum i , similiter.
Giroinus ingenuus, et Ermenoldus
ingenuus, uxor ejus Belois ingenua,
cum infantibus ira, mansum i, simi-
liter.
Authadus ingenuus, uxor ejus Teut-
lindis ingenua , cum infantibus un ; Bert-
laius ingenuus, uxor ejus Magenis in-
genua, cum infantibus v; Adelhardus
ingenuus , et Adelhardus , frater, inge-
nuus, mansum i, similiter.
Gerardus ingenuus, cum infantibus v.
tenet similiter.
3. Magenarius ingenuus tenet man-
sum ingenuilem i , similiter.
5. In Dursinicas, appendice superius.
Hardulfus ingenuus , cum infante i , et
An pro spinosis? De spinis et spinulis, v. i, î ; xvn, 22.
64
POLYPTYCHUM
Ermengaudus , frater, ingenuus, man-
sum i, similiter.
Grimoldus ingenuus, mansum i, si-
militer.
Bernierus ingenuus et Angalerus in-
genuus , mansum i , similiter.
Ragemboldus ingenuus et Ailus filius,
similiter mansum i.
Hedenoldus ingenuus, uxor ejusOsu-
va , cum infantibus mi , similiter.
6. Angilla ingenua, cum infantibus
mi, similiter.
Hagono ingenuus, uxor ejus Wal-
drada ingenua, cum infantibus un, man-
sum i, similiter.
Hrotfridus mansum i, similiter.
Translindis ingenua et Bernoinus in-
genuus , mansum i , similiter.
Agenerus ingenuus , cum infantibus n,
mansum i, similiter.
7. Odelricus ingenuus tenet mansum
ingenuilem 1. Donat annis singulis de
vino, in censo, modios vi ; in pastionibus,
de vino modios 11. Cetera donat et facit
similiter.
Dodina ingenua , cum infante 1 , te-
net mansum 1 , similiter.
Adelwinus ingenuus, cum infantibus
v, et Susuhagdis ingenua, cum infanti-
bus un , mansum 1 , similiter.
Angloinus ingenuus , mansum 1 , simi-
liter.
Wiboldus ingenuus, uxor ejus Otlin-
dis ingenua, cum infantibus nu, mansum
1, similiter.
8. Ratbertus servais tenet mansum r.
servilem 1. Facit mappam 1; in anno
corrogatas vim. Donat, in censo, de
vino modios v, in pastionibus, de vino
modios 11; pullos m, ova xv. Cetera do-
nat medietatem , similiter, et facit omne
servi tium sibi injunctum.
Gislerus servus, mansum 1, similiter.
Gerla ingenua , cum infantibus v ,
mansum 1, similiter.
9. In colonia Cirsinniaca. Hrotveus
servus\ uxor ejus Odelindis ingenua,
cum infantibus nu, etRothardus servus,
mansum servilem 1. Arat, ad hiberna-
ticam sationem, mappas 11, in longum
perticas xl, in latum vu; aestivaticam
sationem, mappam 1. Facit in anno cor-
rogatas viiii. Donat annis singulis, in
censo, de vino modios mi ; pro pastio-
nibus, modios 11 ; pullos m , ova xv , scin-
dulas cl, humolone modium 1. Faciunt
bannos 11, unum ad lignum , alterum ad
scuriam , unumquemque dimidium car-
rum. Faciunt caroperas et manoperas;
propter servicium pro bove aquensi, de-
narium 1.
10. Ermenoldus ingenuus, uxor ejus
Ransoidis , cum infante 1 , et Madelveus
ingenuus, uxor ejus Uniardis ingenua,
tenent mansum 1, similiter.
* S. in Cod.
SANCTI REMIGII.
65
i i . llandoinus servus a, uxor ejus
Adeltruclis ingenua, cum infantibus mi, et
Odoinus filius, mansum servilem i. Do-
nant de vino modios ni; cetera similiter.
Dominica ingenua , mansum servilem
i. Arat, hibernatica satione, mappam i,
longam perticas XL, in latum v, ad esti-
vaticam sationem, similiter. Facit in anno
corrogatas vim. Cetera facit similiter.
i 2 . Girardus tenet in Villare acco-
lam i. Facit in anno mappam i, in lon-
gum perticas xl , in latum v -, corrogatas
vnii -, pullos u , ova x ; et facit servitium
sibi injunctum.
î 3. Agenerus major tenet accolam i.
Facit in anno mappam i , corrogatam i ;
pullos ii , ova x ; ligni carrum i , stramine
carrum i.
î l\ . Forastici :
Hartlindis ingenua.
Herlindis ingenua.
Dodila, Widelhagdis , ingenuae.
Agenoldus et Ailivus, ingenui.
Agenildis, Gerenga, Ainoidis, Le-
dila, Madelbildis , Hrotbagdis, Magna et
Bertemia, ingenuae.
Tainboldus ingenuus.
i5. Amalgauda ingenua.
Hairboldus ingenuus.
Nodelevius , Hailwinus , Angelrannus
et Angelricus , ingenui.
Angellrudis ingenua.
Ansoinus ingenuus.
16. Intra villam, servi vel ancillae :
Gislerus servus.
Gislebildisancilla, cum infantibus un.
Madelherus servus. p.:
Warebildis ancilla, cum infantibus v.
i y. Forastici :
Bertrudis ancilla, cum infantibus III.
Walterus servus.
Jsingardis ancilla.
Dominicus servus.
Gisloldus servus.
Gerinus et Nodelherus, similiter.
18. Est ecclesia in apendice Dursini-
cas, in honore sancti Victoris, babens
mansum ingenuilem dimidium , ad eun-
dem censum ut ceteri in ipsa villa. Major
ejusdem villae , natale Domini et Pascha,
venerationi seniorum defert fogatias mi,
pullos mi , buticulas plenas unam vini.
alteram mellis. Presbyter, similiter.
19. Summa : Excepto dominicato,
sunt mansi ingenui! es xxv, serviles vu,
accolae 11. Inter collectionem61 etcensus
vini modii ccxcvini , pulli cxvi , ova d ,
ligni carri xxvm et dimidius, scindu-
lae ïïïccl, de materiamine carri xxvm et
dimidius , humolonis modii mi , pro
bove acruensi solidi n, denariivi et dimi-
dius1".
" S.Cod.
Post paragrapbum scriptus est numerus XVIII.
66
POLYPTYCHUM
XX. [VICUS.]
î . In Vico habetur mansus domini-
catus, cum aedificiis et viridiario seuad-
jacentiis convenientibus sibi. Est ibi aver-
garia , ubi possunt seminari ordei modii
vi. Sunt et culturae vi , que. seminantur
speltç modiis dc; ubia colliguntur feni
carri l; vinea i, ubi colliguntur vini
modii xx. Sunt silvç duc, ubi possunt
saginari porci millae. Et ecce nomina
tenentium ibi mansa ingenuiiia :
i . Rainherus ingenuus tenet niansum
ingenuile. Arat annis singulis, ad hiber-
naticam sationem, mappam i, habentem
perticas longitudine l, latitudine v, et
facit corrogatas , ipsa satione , ni; aestiva
vero , similiter. Donat annis singulis
speltse modios xii, soalaeb porcum ad
saginandum ; hostelitia , denarios x ; pul-
lum i ; censum ad monasterium , de li-
gno carros n; de banno, pro pastione, i
intra villam ; scindulas c , lignarium i ,
habente circumquaque pedes v ad ma-
num. Facit et pecturam ad claudendam
cortem; caroperas et manoperas, quan-
documque et ubicumque necesse fue-
rit.
3. Waldierus ingenuus tenet mansum
ingenuilem i, similiter.
Amalhardus epistolarius G2, similiter.
Gundoinus et Flotbertus, ingenui,
similiter.
Winiaudus servus, similiter.
Grimmulfus epistolarius, similiter.
à. Leutherus epistolarius, similiter.
Guntramnus et Flotherus, ingenui,
similiter.
Remigius epistolarius, similiter.
Givaldus epistolarius, similiter.
Geraldus epistolarius , similiter.
5. Bertherus epistolarius, similiter.
Fulbertus epistolarius, similiter.
Sunthardus ingenuus, similiter.
Teuthardus epistolarius, similiter.
Hiltrannus ingenuus , similiter.
6. Hagenulfus epistolarius, similiter.
Remegaudus ingenuus , similiter.
Hainricus ingenuus , similiter.
Laidulfus epistolarius, similiter.
Leutherus epistolarius, similiter.
7. Lanbertus epistolarius, similiter.
Geroardus ingenuus , similiter.
Madelgerus epistolarius , similiter.
Leuthardus epistolarius, similiter.
Ragnoardus epistolarius, similiter.
P. 50.
a Leg. pratum vel prata ubi colliguntur, etc.
h Corrigendum , ut videtur, soalem.
SANCTI REMIGII.
67
8. Wandremarus ingenuus, similiter.
Gifardus epistolarius, similiter.
Raintramnus epistolarius, similiter.
Angelbertus ingenuus, similiter.
Maurintinus epistolarius, similiter,
prœter speltam cpiam non donat.
9. Givaldus ingenuus tenet mansum
dimidium. Facit medietatem census, si-
militer ut superiores.
10. Et isti tenent mansa servilia :
Hidelandus ingenuus, mansum ser-
vile 1. Facit et donat medietatem census
ut supra, prœter speltam et soalem.
Bertveus epistolarius, similiter.
Leutfridus epistolarius, similiter.
Riulfus epistolarius, similiter.
Vulsinna epistolaria, similiter.
1 1 . Vulfrannus epistolarius, similiter.
Amelgerus epistolarius, similiter.
Geroardus ingenuus, similiter.
Mainhardus ingenuus, similiter.
Fulhardus epistolarius, similiter.
12. Giso ingenuus, similiter.
Bernoanus epistolarius, similiter.
Angelbertus ingenuus, similiter.
Bertierus, David et Hrothardus, in-
genui , similiter.
Teudericus epistolarius, similiter.
1 3 . Amelgerus ingenuus , similiter.
Bernoldus epistolarius , similiter.
Item, Bernoanus epistolarius, similiter.
Remharius servus facit mappam i,
in anno corrogatas vi. Donat faculas l ;
vebit fimum, et facit omne servitium
quod ei injungitur.
Adalbarius servus, similiter; uxor ejus
Radiia ancilla, cum infantibus v, solvit
annis singulis denarios vin , pullos x , pas-
tas n, ova l.
il\- Grimhardus servus, similiter.
Item, Hremharius servus, similiter.
Bernoanus , Vulframnus , Evrehar-
dus, Gunnierus, Suntherus, servi, simi-
liter.
Hagenulfus servus, similiter; uxor ejus
Leudoidis ancilla, cum infantibus ira. Sol-
vit denarios vm , pullos x , pastas 11, ova l.
Ailbardus servus , similiter.
Item , Suntherus servus , similiter.
Wandreherus servus, similiter.
Teutbadus cartularius , similiter.
1 5. In Yillare , ad Vicum aspiciente,
est mansus dominicatus, cum aedificio
et viridiario. Sunt de terra arabili map-
pœ xxiiii, ubi potest seminari avenae p. 57.
modii xlviii; pratum, ubi potest colligi
de foeno carri xv ; silva , ubi possunt sa-
ginari porci ccc.
1 6. Teutboldus ingenuus tenet man-
sum servile 1. Arat , hibernatica sa-
tione , mappam 1 , habens longum perti-
cas xl , latum v ; aestiva vero , similiter,
et facit in anno corrogatas vi. Donat
pullos m, ova xv; in hostelitia denarios
vi ; pro caropera denarios vi, facitque
servitium sibi injunctum.
9.
68
POLYPTYCHUM
Hagmocdis ingenua, similiter.
Alboinus extraneus tenet mansa n.
Ex unoquoque facit similiter.
i 7 . Summa : Exceptis duobus domi-
nicatis, sunt mansa ingermilia xxxm et
dimidium , servilia autem xxxvn a.
18. Hic continentur nomina totius
familiae prsefatae villae, interius com-
manentis scilicet et exterius :
Angelbertus, major, ingenuus, cum
infantibus n.
Beringildis, ingenua, forensis. Hilde-
bertus, fdius ejus, forensis.
Warechildis, ingenua, forensis, cum
infantibus v.
Sunthardus, decanus, ingenuus. Fra-
cherus, filius ejus, ingenuus, cum in-
fante i. Wipertus, fdius, ingenuus; uxor
ejus Gundrada epistolaria, cum infante i.
Gelisma, fdia, ingenua, cum infantibus
n. Wanlindis, fdia, ingenua, cum in-
fante i. Bertierus, filius, ingenuus.
Firminus, forensis, ingenuus, cum so-
roribus tribus.
19. Haldulfus ingenuus. Hildelan-
dus, frater, ingenuus; uxor ejus Hiltru-
dis epistolaria , cum infantibus vi.
Guntherus ingenuus. Hrodraus, fi-
lius, ingenuus. Hunraus, fdius, inge-
nuus; uxor ejus Arthildis epistolaria,
cum infantibus ni. Erchanraus, filius, in-
genuus. Leudrada, fdia, ingenua, cum bus 11.
infantibus un. Gunduidis , fdia , ingenua,
cum infantibus v.
Giso ingenuus, cum infantibus 11.
Guntrannus ingenuus.
David ingenuus. Andelinus, filius, epi-
stolarius. Winricus, frater, epistolarius.
Remigius, frater, epistolarius. Avidus,
frater, epistolarius. Suntberus , frater,
20. Witbardus ingenuus. Rainhar-
dus, filius, ingenuus. Lamalbertus, frater,
ingenuus. Rigbardus, frater, ingenuus.
Erleboldus, frater, ingenuus. Sancta,
soror, ingenua, cum infante 1.
Leudrada, Auda, soror, ingenuae.
Lanbodus, ingenuus, forensis.
Landaldus , accola , ingenuus ; uxor
ejus Hildegardis ingenua, cum infanti-
bus mi.
Eurildis ingenua, cum infantibus un.
2 1 . Sunthagdis, accola, ingenua, cum
infantibus vi. Gunthardus, filius, accola,
ingenuus; uxor ejus Dada ingenua.
Lanbertus epistolarius , cum infan-
tibus nu; uxor ejus Helira ingenua, P, 5g<
cum infantibus m, de alio viro, inge-
nuis.
Haldoidis, accola, ingenua, cum in-
fantibus v.
Hiltrannus ingenuus. Hildegerus, fi-
lius, epistolarius.
Hagroaldus ingenuus, cum inf'anti-
* Vid. summam ejusdem villae ampliorem , inferius , S 76.
SANCTI REMIGIJ.
69
22. Heiroardus ingenuus; uxor ejus
Teuthagdis epistolaria , cum infanti-
bus m.
Geilo ingenuus; uxor ejus Agnoidis
epistolaria, cum infantibus m.
Givaldus ingenuus. Otgisus, frater,
ingenuus. Ermengisus, frater, forensis,
ingenuus, cum infante i.
Ailbardus serras ; uxor ejus Gisentru-
dis ingenua, cum infantibus v.
Waldradus ingenuus; uxor ejus Rat-
sinda ingenua, cum infantibus un.
•2 3 . Teudaldus ingenuus. Teudoinus,
iilius, epistolarius.
Deodatus ingenuus, cum infanti-
bus m.
Girherus ingenuus, cum infantibus u.
Warnerus ingenuus; uxor ejus Ar-
chenbagdis ingenua , cum infantibus v.
Ernerus, forensis, ingenuus. Waldra-
da , soror, forensis , ingenua , cum infan-
tibus vi. Bernildis, soror, forensis, cum
infantibus v.
•zlx- Bertveus epistolarius; uxor ejus
Ernildis ingenua, cum infantibus un.
Radulfus ingenuus. Gisoidis, soror,
forensis, ingenua, cum infante i.
Amalgardis, soror, ingenua, cum in-
fantibus n.
Waldierus ingenuus; uxor ejus Haim-
sinda epistolaria. Teuthardus, filius,
epistolarius. Uxor ejus Flodoidis inge-
nua.
Waldina , epistolaria , forensis , cum
infantibus vi.
2 5. Gifardus epistolarius; uxor ejus
Gisa ingenua, cum infantibus n.
Alchildis ingenua. Fcroindis, filia,
forensis, ingenua, cum infantibus mi.
Raimberga, soror, forensis, ingenua.
Alcbisus, frater, ingenuus.
Rainhardus ingenuus; uxor ejus Cris-
tina ingenua, cum infantibus un.
Ragnoidis epistolaria.
Gunnoinus ingenuus; uxor ejus Hil-
doidis ingenua, cum infantibus v.
26. Gunnoaldus ingenuus; uxor ejus
Adelgardis ingenua , cum infantibus un.
Germundus ingenuus; uxor ejus Leut-
hagdis epistolaria , cum infante t.
Hildradus ingenuus; uxor ejus Ger-
berga epistolaria, cum infantibus 11.
Waldelinus, accola, ingenuus. Hilde-
bertus, accola, frater, ingenuus. Noltsan-
dra, soror, forensis, ingenua, cum in-
fantibus nu.
Hainricus ingenuus. Godeigaudus,
frater, ingenuus. Andedrudis, soror, fo-
rensis, ingenua, cum infantibus u.
1 7. Flodulfus forensis, epistolarius;
uxor ejus Petronilla ingenua, cum in-
fante 1. Ermena, soror, ingenua.
Andelinus, ingenuus, forensis. Madel-
sinda, soror, ingenua. Starcherus , frater,
ingenuus. Floderlindis , soror, ingenua.
Omnes hii quinque forenses.
Teudradus ingenuus. Ailsinda , soror,
forensis, ingenua, cum infantibus n.
Haimsinda, soror, forensis, ingenua,
cum infante 1.
70
POLYPTYGHUM
p. 59. Raimlindis forensis, ingenua, cum
infantibus rai.
Otgerus ingenuus; uxor ejus Beroi-
dis epistolaria.
28. Rainherus ingenuus; uxor ejus
Angeltrudis ingenua. Isengarius, films,
ingenuus. Isengisus, frater, ingenuus.
Rainhadus, frater, ingenuus; uxor ejus
Fiothagdis ingenua, cum infante 1.
Gislehagdis ingenua, cum infantibus
mi. Cistrudis, soror, forensis, ingenua,
cum infantibus vi. Angedrudis, filia, fo-
rensis, ingenua, cum infantibus 11.
Hairulfus ingenuus. Angeltrudis, so-
ror, accola, ingenua. Hairoida, nepta,
ingenua. Evrada , nepta , forensis , in-
genua. Teudrada, soror, forensis, inge-
nua. Teutherus , frater, forensis, in-
genuus.
Hrotlus ingenuus, cum infantibus 11.
Flotbertus ingenuus, cum infantibus
n; uxor ejus Bernoaidis ingenua, cum
infantibus nu.
29. Hrotgerus ingenuus, cum infan-
tibus nu. Flotherus, frater, ingenuus;
uxor ejus Flodoidis ingenua, cum in-
fantibus mi.
Gundelindis, accola, ingenua, cum in-
fante 1.
Goderaus ingenuus; uxor ejus Geren-
tisma ingenua, cum infante 1.
Planulfus ingenuus. Hrodraus , frater,
ingenuus.
Magenfridus ingenuus ; uxor ejus
Odelgidis ingenua , cum infante 1.
3o. Ragnoardus, forensis, ingenuus.
Constantius, forensis, ingenuus.
Gerricus ingenuus ; uxor ejus Erchan-
hagdis epistolaria , cum infantibus v.
Odelherus, frater, ingenuus. Hrotbertus,
frater, ingenuus.
Gerhardus ingenuus; uxor ejus Gau-
dina ingenua, cum infantibus vi. Rag-
lindis, soror, forensis, ingenua, cum
infantibus v.
Bernoinus, ingenuus, forensis.
3i. Ernerus, forensis, ingenuus.
Walefridus , frater, forensis, ingenuus.
Teuthagdis , soror, forensis , ingenua ,
cum infantibus v. Aglihardis, soror, fo-
rensis, ingenua, cum infantibus 11.
Flodoinus ingenuus ; uxor ejus Hag-
merada ingenua , cum infantibus n. Ber-
herus, frater, forensis, ingenuus. Adel-
sinda, soror, forensis, ingenua, cum
infantibus 11. Flotsinda, soror, forensis,
ingenua, cum infante 1.
Winiaudus ingenuus ; uxor ejus Gil-
doidis ingenua, cum infantibus m.
Bernoinus ingenuus; uxor ejus Agliar-
dis ingenua, cum infantibus 11.
Rotbertus ingenuus ; uxor ejus Gi-
glindis epistolaria , cum infantibus 11.
32. Wandremarus ingenuus; uxor
ejus Radoidis cartularia, cum infante 1.
Teudelinus, ingenuus, accola; uxor
ejus Eliardis ingenua, cum infantibus
vira.
Teutfridus accola, ingenuus; uxor
ejusWandelindis ingenua, cum infante 1.
SANCTI REMIGI1.
71
Anselmus ingéniais, cum infantibus ni.
Hildradus ingéniais; uxor ejus Mar-
tina epistolaria, cum infantibus m.
33. Nodelina" ingenua, cum infanti-
bus v.
p. oo. Waltchisus ingéniais, accoia ; axorejus
Teudoidis ingenua, cum infantibus n.
Haimericus ingenuus; uxor ejus Er-
mengisa epistolaria, cum infantibus mi.
Eutharus, accola, ingéniais. Walteras,
frater, accola, ingéniais. Waltberga, so-
ror, forastica , ingenua , cum infantibus
in. Afïlindis, soror, ingenua, cum infan-
tibus n.
Agenulfus epistolarius; uxor ejus
Odelvindis ingenua, cum infantibus vi.
3/». Hildrada epistolaria, forensis,
cum infantibus v.
Nodeltrudis ingenua, cum infantibus
m. Gisleberga , soror, forensis, ingenua,
cum infantibus v. Godreboldus, frater,
ingenuus.
Geroardus ingenuus; uxor ejus Alec-
trudis epistolaria, cum infantibus n.
Agroidis ingenua, cum infantibus nu.
Ercbensinda ingenua. Remegaudus,
filias, ingenuus. Teutboldus, frater, in-
genuus; uxor ejus Eremberga epistola-
ria, cum infantibus ira.
35. Remigius ingenuus. Rafaldus,
frater, ingenuus. Hrodaldus, frater, in-
Lecdrada , forensis , ingenua , cum in-
fantibus n. Bera, soror, forensis, inge-
nua. Rasinda, filia, forensis, ingenua.
cum infantibus n. Placidina, soror, fo-
rensis, ingenua, cum infantibus m.
Beneherus, forensis, ingenuus. Da-
cbelmns, frater, forensis, ingéniais. Ge-
roidis , soror, forensis , ingenua , cum
infanlibus ni.
Leateramnas, forensis, ingéniais. Teut-
liadis, soror, forensis, ingenaa, cam
infantibus un. Erleira, filia, forensis,
ingenaa, cam infantibus n.
Ratherus, accola, ingéniais. Hildoinas,
filias, epistolarius.
36. Madelbertas ingenuus, cum in-
fantibus m. Adelgardis, soror, forensis,
ingenua, cum infantibus rai.
Teutbildis, forensis, ingenua, cum in-
fantibus ira.
Anselmus , forensis , ingenuus , cum
infantibus v. Hisengerus, frater, foren-
sis, ingenuus. Anseardis, soror, forensis,
ingenua, cum infantibus ira. Ratberga,
accola, soror, ingenua, cum infantibus
n. Widelindis , soror, forensis , ingenaa,
cam infantibas n. Widalfus, frater, fo-
rensis , ingenuus.
Gisliardis, forensis, ingenaa, cum in-
fantibus ira.
Veraila, accola, ingenua. Hrotbertus,
accola, films , ingenuus; uxor ejus epis-
tolaria. Hainricus, frater, accola, inge-
nuus. Gerardus, filius, servus.
' Fort. les. Nodelvia.
72
POLYPTYCHUM
3 y. Suntharius, accola, servus; uxor
ejus Ciligna ingenua, cum infantibus ira,
servis.
Martina ingenua, cum infantibus nu.
Rainveus, filius, epistolarius ; uxor ejus
Gozfreda ingenua, cum infantibus n.
Remigius epistolarius; uxor ejus Bai-
hildis epistolaria, cum infante i. Hildo-
ardus, frater, epistolarius. Rainhardus,
frater, epistolarius.
Haimericus epistolarius.
Leutbarius epistolarius; uxor ejus
Flodoidis ingenua, cum infantibus n.
genherus, frater, forensis , epistolarius.
Hairveus, frater, forensis, epistolarius.
Hardegaudus, frater, epistolarius. Aitla,
soror, epistolaria, cum infantibus v.
Bernoanus epistolarius, cum infanti-
bus vi. Bernaldus, frater, epistolarius,
cum infantibus vi. Ermenoldus, frater,
epistolarius; uxor ejus Osanna ingenua,
cum infantibus v. Haimoinus, frater,
epistolarius; uxor ejus Gaudemia inge-
nua, cum infante i. Withardus, nepos,
epistolarius. Wiboldus, frater, epistola-
rius.
38. Leuthadus epistolarius. Grimul-
fus, nepos, epistolarius, cum infantibus
un. Fulcherus, frater, epistolarius, cum
infantibus n.
Anglebertus epistolarius; uxor ejus
Isemilis.
p. 6i . Leutherus , frater, epistolarius ; uxor
ejus Godedrudis epistolaria, cum infan-
tibus un.
Madergerus epistolarius; uxor ejus
Euda epistolaria, cum infantibus ni.
Adelgisus epistolarius; uxor ejus Er-
mentrudis epistolaria, cum infantibus ni.
Hisembardus epistolarius; uxor ejus
Notalia epistolaria , cum infantibus n.
ko. Teudebertus epistolarius; uxor
ejus Constantina epistolaria, cum infan-
tibus m i
Teutboldus epistolarius.
Haindulfus epistolarius, cum infanti-
bus ni. Nivulfus, frater, forensis, epis-
tolarius, cum infantibus m. Ainis, soror,
forensis, epistolaria. Ailtrudis, fîlia, fo-
rensis, epistolaria, cum nfantibus m.
Gisberga , soror, forensis , epistolaria ,
cum infantibus m. Item, Ainis, filia,
epistolaria.
Adelveus forensis, epistolarius. Amal-
veus , frater, forensis , epistolarius.
Mainardus epistolarius.
3 9. Berherus epistolarius; uxor ejus
Hildohagdis ingenua , cum infantibus ni.
Teutharius epistolarius; uxor ejus
Haimlindis epistolaria, cum infante 1.
Waltgrimmus epistolarius. Teutberus,
frater, epistolarius.
Inguisus, forensis, epistolarius. Ra-
k 1 . Walterus epistolarius. Hrotgerus,
frater, forensis, epistolarius.
Remigius epistolarius; uxor ejusFloc-
trudis ingenua, cum infante 1. Bernoi-
nus, frater, forensis, epistolarius.
Gislehildis , forensis , epistolaria , cum
infantibus un.
SANCTI REMIGII.
73
Beritiidis, forensis, epistolaria, cum
infantibus un. Disoidis, filia, forensis,
epistolaria, cum infantibus h.
Hagenidfus, forensis, epistoiarius.
l\i. Bernoinus, similiter.
Sunehildis, accola, epistolaria. Santo-
nius, filius, epistoiarius. Givulfus, frater,
epistoiarius.
Raintrannus epistoiarius; uxor ejus
Hiltrudis epistolaria, cum infantibus m.
Hrothardus ingenuus; uxor ejus Ag-
lindis epistolaria, cum infantibus m.
Beritiidis epistolaria, cum infantibus
m.
43. Leutulfus, forensis, epistoiarius.
Laiwardus epistoiarius, cum infante i.
Berherus, frater, epistoiarius. Sunthil-
dis, soror, accola, epistolaria, cum in-
fantibus ii. Walthildis, forensis, soror,
epistolaria, cum infantibus v. Martrudis,
soror, epistolaria, cum infantibus v. Gis-
trudis, soror, epistolaria.
Guntboldus epistoiarius; uxor ejus
Gildoaidis ingenua, cum infantibus mi.
Gunthildis, soror, epistolaria, cum in-
fantibus vu. Guntherus, frater, episto-
iarius, cum infantibus vi.
p. 62. Vulframnus epistoiarius; uxor ejus
Starcbildis epistolaria, cum infantibus
un. Vulfaidis, soror, forensis, epistola-
ria, cum infante i. Dedela, soror, fo-
rensis, epistolaria, cum infantibus mi.
Vulsinna , soror, epistolaria , cum infan-
tibus m.
a In/., Cod.
Amelgerus epistoiarius, cum infanti-
bus nu.
kk- Hildegaudus epistoiarius; uxor
ejus Hauthagdis ingenua, cum infante î.
Maurilio, forensis, epistoiarius, cum
infante i. Teutbardus, frater, forensis,
epistoiarius, cum infante i. Hairmarus,
frater, forensis, epistoiarius. Wandila,
soror, forensis, epistolaria, cum infanti-
bus in. Vincelindis, soror, forensis, epis-
tolaria, cum infantibus n.
Givraus, forensis, cartularius03.
Leutfridus epistoiarius; uxor ejus Hil-
degardis epistolaria, cum infantibus n.
Ebroinus, accola, ingenuus; uxor ejus
Gertrudis epistolaria , cum infantibus u.
Zi5. Gisledrudis, forensis, epistolaria,
cum infantibus ni.
Fulbertus epistoiarius ; uxor ej us Haim-
trada ingenua , cum infante i. Har-
trudis, soror, forensis, epistolaria. Ra-
thaidis , filia , forensis , epistolaria , cum
infante3. Hunrada, nepta, forensis, epi-
stolaria, cum infantibus m. Giswa , soror,
forensis, epistolaria, cum infantibus mi.
Germenildis , soror , forensis , episto-
laria.
Gislulfus epistoiarius. Isengardis, ne-
pta, epistolaria, cum infantibus u.
Wimaudus servais; uxor ejus Fludoi-
dis epistolaria, cum infantibus u.
Alpaidis epistolaria, cum infantibus n.
/j6. Celsoinus, accola, epistoiarius.
74
POLYPTYCHUM
Amalhardus epistolarius.
Gifardus, forensis, epistolarius.
Teuthardus, forensis, epistolarius.
Wihardus, forensis, epistolarius.
kn. Grimmo , forensis , epistolarius.
Wihagdis, forensis, epistolaria.
Amalhagdis, forensis, epistolaria, cum
infantibus v.
Leudoinus epistolarius; uxor ejus Si-
ghildis epistolaria, cum infantibus vi.
Amelgerus epistolarius. Erminus, fra-
ter, epistolarius.
68. Bernoidis, accola, epistolaria.
Altgrimmus, filius, accola, epistolarius.
Leudoherus, frater, forensis, epistola-
rius. Ermbagdis, soror, forensis, episto-
laria, cum infantibus n.
Rainbodus epistolarius, cum infanti-
bus il. Marbodus, frater, epistolarius,
cum infantibus m.
Leuthardus epistolarius. Agenerus,
frater, forensis, epistolarius. Flotbertus,
frater, forensis, epistolarius.
Gonstabulus epistolarius. Teuthardus,
fdius, epistolarius. Ermenrada, soror,
forensis, epistolaria, cum infantibus m.
Ratboldus epistolarius; uxor ejus Ber-
noidis epistolaria.
kg. Adelherus, forensis, epistolarius.
Amalbertus, forensis, epistolarius. Ma-
genfridus, frater, forensis, epistolarius.
Leudesius epistolarius. Teudericus,
fdius, epistolarius, cum infantibus v.
Droitmundus, forensis, epistolarius.
Givoldus epistolarius. Godila, soror,
accola, epistolaria. Lozdana, nlia, fo-
rensis, epistolaria, cum infantibus un.
5o. Nitfalia, accola, epistolaria. Riul-
fus, frlius, epistolarius; uxor ejus Alde-
drudis epistolaria. Teuthardus, frater, P. ,
epistolarius.
Geroldus epistolarius, cum infanti-
bus un.
Fulhardus epistolarius; uxor ejus
Odelgildis epistolaria, cum infantibus v.
Seibertus, frater, accola, epistolarius.
Hiltrudis, nepta, accola, epistolaria.
Wipertus, frater, forensis, epistolarius.
Waremboldus, frater, accola, epistola-
rius.
Grimherus , forensis, epistolarius.
Amalhagdis, soror, forensis, epistolaria,
cum infantibus ni. Ansoindis , soror, epi-
stolaria, cum infantibus un. Grimhardus,
frater, epistolarius , cum infante i. Angle-
bertus , frater, epistolarius , cum infanti-
bus ni. Amalhardus, nepos, forensis,
epistolarius. Teuthardus, frater, forensis,
epistolarius. Teuthildis, soror, forensis,
epistolaria.
Odelhardus, accola, epistolarius.
5 î . Geroinus , forensis , epistolarius.
Radoaldus , frater, forensis, epistolarius.
Grimhagdis, forensis, epistolaria , cum
infantibus m.
Gisloinus, accola, epistolarius.
Remeia, accola, epistolaria, cum in-
fantibus un.
Firmatus, accola, epistolarius. Agene-
SANCTI REMIGII
75
rus, frater, accola, epistolarius. Haimfri-
dus, nepos, forensis, epistolarius. Germa-
nus, frater, forensis, epistolarius. Agenil-
dis, soror, forensis, epistolaria, cum
infantibus m. Adelulfus , accola , epistola-
rius. Gerharius, frater, accola, epistola-
rius.
02. Heribertus, accola, epistolarius.
Erledrudis epistolaria, cum infanti-
bus ii. Gislehagdis, soror, epistolaria, et
Osoldus, frater, epistolarius.
Reinherus servus; uxor ejus Hartru-
dis ingenua, cum infantibus ni, ser-
vis.
Bernoanus servus.
Hageno servus, cum infante i.
53. Vulframnus servus , cum infanti-
bus v.
Gundierus servus.
Evreb ardus servus.
Agenulfus servus; uxor ejus Leudoi-
dis ancilla, cum infantibus mi.
Suntberus servus; uxor ejus Elena
ingenua , cum infantibus m.
54. Hildierus servus.
Berengerus servus; uxor ejus Flot-
bagdis ancilla , cum infantibus nu.
Remigius servus, cum infante i.
Wandreberus servus.
Ratherus, accola, servus.
55. Ameltrudis ancilla, cum infanti-
bus ii.
Flodobagdis accola, ancilla, cum in-
fante i. Adelhagdis, soror, accola, an-
cilla , cum infante i.
Ginlindis ancilla. Grimbardus, filius,
servus; uxor ejus Agbildis ingenua, cum
infantibus u.
Adelherus servus; uxor ejus Raitla
ancilla , cum infantibus mi. Anglebagdis.
filia, ancilla, cum infante i. Gifagdis,
soror, forensis, ancilla.
Hildoidis ancilla. Hgeroidis , filia , an-
cilla, cum infantibus m. Hildedrudis,
soror, forensis, ancilla, cum infantibus
nu . Leuthaidis, soror, forensis, ancilla,
cum infantibus un. Beringildis, soror,
forensis, ancilla, cum infantibus m.
56. Dominicus, forensis, servus, cum
infantibus il.
Anstinus, forensis, servus.
Amalveus, accola, servus. Teudoli- i' -m.
nus, frater, accola, servus.
Leudoidis, ancilla, accola.
Flotbagdis, ancilla, accola.
bj. Flodobagdis, ancilla, accola.
Amaltrudis, ancilla, accola.
Angelhagdis, ancilla, accola.
Anglebildis ancilla.
Adelgardis, forensis, ingenua. Hro-
dingus filius. Ursulfus frater. Otbardus
frater. Ausoldus frater. Hartvehus fra-
ter. Madelfridus frater. Auhagdis so-
ror, cum infante i. Otlindis, soror, inge-
nua.
58. Hairoardus, forensis, ingenuus.
Hildoardus, frater, forensis, ingenuus.
76
POLYPTYCHUM
Hartdradus , frater, forensis , ingenuus.
Haglina, soror, accola, ingenua.
Notharia, accola, ingenua. Gistrudis,
soror, accola, ingenua. Item Aglina\
soror, accola, ingenua.
Haimoidis , forensis , ingenua , cum in-
fantibus ni.
Tecla, forensis, ingenua, cum infan-
tibus h.
Faroindis, forensis, ingenua, cum in-
fantibus ni. Gislehagdis, nepta, forensis,
ingenua, cum infantibus m.
5g. Teutbardus, forensis, ingenuus;
uxor ejus Teutrudis ingenua, cum in-
fantibus n. Gozfridus, frater, forensis,
ingenuus. Hrothildis, soror, forensis,
ingenua, cum infantibus mi. Radoidis,
soror, forensis, ingenua, cum infante 1.
Angeltrudis, soror, forensis , ingenua ,
cum infante 1.
Saroinus , ingenuus , forensis , cum
infantibus v. Ragenfridus, frater, in-
genuus, accola. Amalfridus, frater, in-
genuus, accola.
Hardierus cartularius. Teutgerus , fra-
ter, cartularius.
Waldierus, ingenuus, forensis, cum
infantibus un. Constantius, frater, fo-
rensis, ingenuus.
Godo, ingenuus, forensis.
60. Albus, ingenuus, forensis.
Grimfridus, ingenuus, forensis.
Erlulfus, ingenuus, forensis.
Jordanus.
Teudoerus , ingenuus , forensis. Teut-
gerus, frater, ingenuus, forensis.
6 1 . Berengerus , ingenuus , forensis.
Hrotrudis, soror, ingenua, forensis, cum
infantibus m. Hiltrudis, soror, ingenua,
forensis, cum infantibus ni.
Rihardus, ingenuus, forensis.
Hrotbertus, ingenuus, forensis.
Constantius, ingenuus, forensis.
Authardus, cartularius, forensis.
sis.
62. Bernoinus, epistolarius , foren-
Agenulfus, epistolarius, forensis.
Angelricus, ingenuus, forensis.
Maurondus , ingenuus , forensis.
Hrodericus, ingenuus, forensis.
63. Berengarius, ingenuus, forensis.
Mainhardus et Stanculfus , ingenui ,
forenses.
Sigburgis, epistolaria, forensis, cum
infantibus ni.
Widrada, epistolaria, forensis, cum
infantibus n.
Hadeburgis, ingenua, forensis.
64. Gouwidis, cartularia, forensis.
Angelricus, infans\ forensis. Hrodeli-
nus, frater, forensis, ingenuus. Hilde-
grimmus, frater, forensis, ingenuus.
Adelhagdis, ingenua , forensis, cum in-
fantibus nu.
Beringardis an cilla.
Gislehildis ancilla.
Haylina superius.
Inf. Cod.
P. 65.
SANCTI REMIGI1.
77
65. Nortsindis ancilla.
Anglehagdis ancilla.
Hildedrudis ancilla.
Beringildis ancilla.
Vulsinda ancilla.
Teudelingus\ ingenuus. accola; uxor
ejus Eliardis, accola, ingenua.
Teutfridus , accola , ingenuus ; uxor
ejus Waldelindis, accola, ingenua.
Eubarius, accola, ingenuus.
66. Adelsinda ancilla.
Odelhagdis ancilla.
Dominicus, servus, forensis.
Aiherus, servus, forensis.
Wiherus, servus, forensis.
67. Rainherus, servus, forensis.
Erlin dis, forensis, ancilla.
Iliandus", filia, forensis, ancilla.
Gislulfus, forensis, servus.
Gisla, forensis, ancilla, cum infanli-
bus v.
Fulcarius, forensis, servus.
Hrodericus, filius, forensis, servus.
Warneherus, frater, servus, foren-
sis.
Hildricus, frater, forensis, servus.
Wido, frater, forensis, servus. Ful-
sinda, soror, forensis, ancilla, cum in-
fantibus m.
Fulcoinus, forensis, servus.
69. Ragenfridus, accola, ingenuus.
Adelarius accola, ingenuus.
Walcbisc, accola, ingenua.
Landoldusd, accola, ingenuus: uxor
ejus Hildiardis ingenua.
Hrothadus, accola, ingenuus.
70. Ebroinus1, accola, ingenuus; uxor
ejus Girtrudisf epistolaria.
Ursbertus, accola, ingenuus.
Suntbildisg, accola, epistolaria. Ade-
boldus filius.
Waldelingus1', accola, ingenuus.
Theutadus, accola, ingenuus.
7 1 . Trutboldus , accola , ingenuus ;
uxor ejus Bruna epistolaria.
Ratherus1, accola, ingenuus.
Amalfridus, accola, ingenuus.
Goerboldus, accola, ingenuus.
Gislulfus, accola, epistolarius.
68. Accolae intra villam :
Hildoardus, accola, epistolarius.
Anselmus, accola, ingenuus.
s Fort, corrigend. Iliandis.
b De Teudelingo et Teutfrido , qui mox sequitur,
vide supra ,§32.
c Waltchisus, supra, §33.
'' Landaldus, supra, § 20.
e Supra, § A4.
Gistrudis, supra, §43.
72. Suntberusj, accola, ingenuus.
01tgrimmusk, accola, epistolarius.
Gisloinus1, accola, epistolarius.
6 Supra, § 43.
h Waldelinus, supra, § 26.
1 Supra, S 35.
1 Suntbarius, supra, § 37.
1 Altgrimmus, supra. § 48.
! Supra, S 5 1 .
78
Wibardus, accola, epistolarius.
Wiileboldus, accola, epistolarius.
POLYPTYCHUM
volumen i ; lectionarii vetusti i
pbonarii vetusti i.
anti-
73. Haimoinus, accola, epistolarius.
Hrotbertus", accola; uxor ejus Albi-
gardis epistolaria.
Adelmundus, accola, ingenuus.
Hrotveus, accola, ingenuus.
Edila, accola, epistolaria.
Wibagdis, accola, epistolaria.
-jl\. De cetero in ipsa praefata villa
Vico habetur aecclesia in honore sancti
Remigii dicata, cui insunt velamina al-
taris tria , coopertorium sericum 1, capsa
aerea deaurata cum gemmis vitreisi, crux
argentea 1, calix stagneus cum patena,
corporale 1 , planeta de sargincob rubea 1,
albae 11, nastolç n, stolae 11, fanones 11 ;
missale, cum evangeliis et lectionibus
seu antiphonario , volumen 1; epistolae
p. 66. Pauli et vu canonice, et Apocalipsis
cum explanatione, volumen 1; Hieronimi
in Matheo volumen 1; poenitentialis ca-
nonici volumen 1 ; psalterium 1 , quater-
nionem de compoto, quaterniones ca-
nonum vu; missalis Gelasii vetustum
a Supra, § 36.
h Apud Cangium , sargineo.
c Summam ejusdem viHœ breviorem jam vidimus
supra ,§17.
75. Est ad ipsam ecclesiam mansus
ingenuilis 1. Habet presbyter ipsius ec-
clesiç in beneficio mansum 1 servilem.
76. Summa prescriptae villaec: Ex-
ceptis duobus dominicatis , sunt mansa
ingenuilia xxxm et dimidium, servilia
xxxvn. Douant annis singulis spelte mo-
dios cccxc, porcos suales xxxm et dimi-
dium; argenti, pro hostelitia, libras n
denarios m; pullos lxxxv et dimidium,
pastas un , ova clx ; ligni , ad monas-
terium , carros cxxx et dimidium ; intra
villam lignaria xliii et dimidium11 ; scin-
dulas îîïïcccl, faculas dccl. Accolaeinge-
nuiles lu, debentes dies clvi; forenses
clxv, debentes libram 1 denarios vu et
dimidium; ancillae mansa tenentes, xv,
debentes solidos x, pullos cl , pastas xxx,
ova dccl ; servi xi et ancillae xm , foren-
ses scilicet sive accolae , debentes libram
1 solidos nu. Viri mansa tenentes , et ac-
cole, et forenses , sunt cclxxxviii , deben-
tes anno tertio pro pasto tôt porculos6.
d Cod. liynar. xliii et dimid.
c Numerus xvim scriptus est hune inter paragra-
phum ac sequentem.
SANCTI REMIGII.
79
XXI. [GERSO.]
i . In Gersone est mansus dominica-
tus cum aedificiis suisque adjacentiis.
Sunt ibi campi xvn, ubi seminantur fru-
menti modii xxx , sigili xxx ; pratum , ibi
colliguntur foeni carri vi; vinea, ubi
coiliguntur vini modii VI.
2. Angelerus ingenuus, cum infanti-
busv, tenet mansum ingenuilem i. Arat
hibernatica satione mappam i, perticas
in iongum lx, latum vi; corrogatas ni;
aestiva satione , similiter. Dat annis singu-
lis in bostelicia foetam i cum agno, pullos
m, ova xv; ligni , ad monasterium, car-
rum i; in villa carros 11; ad substratum
carrum dimidium; ad vineam de mate-
riamine carrum dimidium; ad cortem vel
p. 67. vineam claudendam facit mensuram; in
vineritia dimidium carrum aut denarios
xn ; capplim diebus xv , ipsumque dedu-
cens ; scindulas c , caroperas et manope-
ras.
3. Grimhildis ingenua, cum infanti-
bus vu , mansum ingenuilem i , similiter
ut supra.
Maintrannus ingenuus, cum infanti-
bus vu , similiter.
Leutherus extraneus, mansum î, si-
militer.
Genesius extraneus, similiter.
Flotgrimmus, major, liber, simili-
ter.
k. Hiidulfus ingenuus et Rotbildis,
soror, ingenua, cum infantibus n, simi-
liter.
Angelbertus et Teutbildis, extranei \
similiter.
Laidulfus et Agroinus, extranei, si-
militer.
Teutgrimmus ingenuus et Tanculfus
extraneus , similiter.
Gerinus, mansum dimidium. Facit
medietatem , similiter.
5. Hunoaldus habet sessum i. Facit
in anno corrogatas n , et in messe dies
ira.
Hartveus extraneus, sessum i, simi-
liter.
Joseph ingenuus, similiter.
Grimmoldus ingenuus, similiter.
6. Forensesb homines facientes unus-
quisque dies ni :
Extran. Cod.
Sub hoc titulo accolse quoque duo recensentur.
80
POLYPTYCHUM
Mauringus ingenuus, forensis. Erle-
boldus, nepos, accola, ingenuus. Hai-
moara, soror, ingenua, accola.
Adelhagdis , forensis, ingenua, cum
infantibus un.
7 . Summa : Excepto manso domini-
cato, sunt mansi ingenuiles x et dimi-
dius, et solvunt foetas x cum agnis x,
anniculum i, pullos xxxi et dimidium,
ova clvii et dimidium, ligni ad monas-
terium carros x et dimidium, in ipsa
villa xxi, ad substratum et materiamen
carros x et dimidium, de vineritia aut
carros v et dimidium aut solidos x et di-
midium, scindu'las il a.
Numerus xx post paragraphum scriptus est.
SANCTI REMIGII
81
XXII. [SALIX SANCTI REMIGII.]
i . Ad Salicem Sancti Remigii.
In Atriciaca Curtae est mansus domi-
nicatus, cum aediiîciis, horto et viri-
diario seu aliis adjacentiis. Suntibi campi
xviiii , ubi possunt seminari sigili modii
cxl, speltae modii iccclxxxv; prata un,
ubi colliguntur foeni carri xxx. Sunt ibi
farinarii u : ex utris recipiuntur de fru-
mento modii xl , de mixta annona modii
lx, de legumine modii u et dimidius,
de melle librae xn et dimidia.
p. es. 2. Adelgudis ingenua, cum infanti-
bus v , quorum hœc sunt nomina : Hil-
doardus, Ansteus, Hildoinus, Hrothagdis,
Agnoidis. Tenet mansum ingenuilem i.
Arat hibernatica satione mappam i et
dimidiam, id est longum C4 perticas c,
iatum v, aestiva vero, similiter. Super to-
tum annum corrogatas vira, et omnia
colligens deducit ubicumque imperatur.
Donat annis singulis spelte modios xn ,
foetam i , cum agno , pullos m -, in hoste-
litia denarios x, in salneritia m; ligni car-
ros u ; in banno, pro pastione, cum sotio ,
, de bobus ira capitanea , carrum i a -, ad
scuriam, de materiamine carrum dimi-
dium duobus annis. Donat unoquoque
a Huic interpunctioni favent paragraphi 8 et 9,
qui sequuntur. Aliter vero apud Ducangium, ubi
capitanea vel capilaneum idem habetur quod ca-
scinduias c , in tertio anno ascillos c, aut
facit capplim diebus xv, ipsumque ve-
hit. Donat annis singulis de ordeo mo-
dium dimidiiihi sine pasto-, si vero pas-
tus fuerit, integrum. Facit caroperas et
manoperas, et pecturam ad scuriam et
horlum. Pro bove aquensi denarium i.
3. Madelwinus ingenuus et Flode-
bertus ingenuus, uxor ejus Solimia vi-
carata tenent mansum ingenuilem i.
Similiter.
Heribertus et Odelricus, ingenui, te-
nent mansum ingenuilem i. Similiter.
Gelboldus servais , uxor ejus Altiardis
ingenua, et Adelgaudus ingenuus, uxor
ejus Hostia ingenua tenent mansum i.
Similiter.
Remierus vicaratus, uxor ejus Hil-
wildis b ancilla, et Gundrada ingenua et
Aldedrudis ingenua tenent mansum i.
Similiter.
Madelbertus vicaratus et Hildefridus
ingenuus, uxor ejus Adelfrida vicarata,
mansum 1. Similiter.
à. Teudoinus ingenuus, uxor ejus
Harttrudis, ingenua, cartularia. Similiter.
pitum, palea. Vid. Glossar, voce Capitaneum. Forl.
leg. capitaneis.
h Hilmïddis , in apographo.
82
Adelbertus et Amalbertus. Similiter.
Ansiardis ingenua. Similiter.
Abbo ingenuus. Similiter.
Hardierus ingenuus et Northagdis in-
genua. Similiter.
5. Odelmannus cartularius, uxor ejus
Arechildis ingenua, et Otlindis ingenua.
Similiter.
Vulferus ingenuus, uxor ejus Adela
ingenua, et Gundulfus ingenuus, uxor
ejus Nodelhagdis epistolaria tenent man-
sum i. Similiter.
Hrodoinus ingenuus et Bero episto-
larius tenent mansum i. Similiter.
Hairbrandus vicaratus , uxor ejus Be-
p.69. tla, et Bertoinus vicaratus, uxor ejus
Adeltrudis cartularia tenent mansum i.
Similiter.
Adelradus vicaratus et Framericus in-
genuus, uxor ejus Hrothagdis ingenua
tenent mansum ingenuilem i. Similiter.
6. Hrothardus ingenuus et Aglinus
ingenuus, uxor ejus Gislindis ingenua,
mansum i. Similiter.
Aglinus ingenuus , Nodelherus episto-
larius , uxor ejus Geldrada vicarata ,
mansum i. Similiter.
Hardricus ingenuus, uxor ejus Berte-
drudis ingenua tenent mansum i. Si-
militer.
Odelerus ingenuus tenet mansum i.
Similiter.
Goderberus ingenuus, uxor ejus Gis-
lindis ingenua. Tenet mansum dimi-
dium, et facit medietatem similiter.
POLYPTYCHUM
7. In Aventione, Ursculfus ingenuus
tenet mansum ingenuilem 1. Facit corro-
gatas viiii, et facit medietatem similiter.
Wiboldus ingenuus, uxor ejus Ber-
trada ingenua. Tenet mansum ingenui-
lem dimidium. Similiter.
Hardraus ingenuus tenet mansum di-
midium. Similiter.
Hrotbertus ingenuus tenet mansum
ingenuilem 1, qui habet censum simili-
ter. Facit pro eo caballeritia.
Nodelhardus ingenuus, cum infanti-
bus m, tenet mansum 1. Similiter.
8.
Anglebertus vicaratus et Bero et
Guntveus epistolarius tenent mansum
ingenuilem 1. Arant ad hibernaticam sa-
tionem mappas m, ad aestivaticam , si-
militer. Conrogatas unusquisque viiii.
Donant annis singulis de spelta modios
xii , pullos vi , ova xxx , in hostelitia de-
narios x ; ligni carros nu ; in banno pro
pasto carrum 1; ad scuriam de materia-
mine carrum dimidium. Uno anno do-
nant foetam 1, cum agno 1; in altero
anno scindulas ccc. Garopera et mano-
pera. Pro bove aquensi denarium 1.
g. Haginulfus et Trutboldus, inge-
nui, tenent mansum servilem 1. Arant
similiter ut supra ingenuiles mansi. Do-
nant annis singulis pullos 111, in hosteli-
tia denarios v duobus annis , unoquoque
anno scindulas l, in tertio anno ascilos65
c ,! aut facit capplim diebus xv , ipsumque
vehunt. Donant annis singulis ligni car-
rum 1 , et in banno dimidium carrum |
SANCTI REMIGII.
83
pro pasto ; ad scuriam vero de materia-
minc carrum dimidium. Caropera et
manopcra. Pro bove aquensi denarium i.
10. Hardingus ingcnuus, uxor ejus
Ebila ingenua, cum infantibus v.
p. 70. Lotmarus vicaratus tenet mansum 1.
Similiter.
Anstasius. Similiter.
Gendradus vicaratus tenet mansum
servilem i. Similiter.
Remlindis vicarata, cum infantibus
vin, tenet mansum i. Similiter.
ii. Vulferus, mulnarius , vicaratus ,
et Gustoinus ingenuustenent mansum i.
Similiter.
Waltramnus ingenuus tenet man-
sum i. Similiter.
Hildulfus ingenuus, cum infantibus n,
et Custulfus ingenuus, uxor ejus Gel-
drada epistolaria, cum infantibus m , te-
nent mansum i. Similiter.
Haldigaudus vicaratus , uxor ejus
Bertfrida ingenua, cum infantibus m ,
tenent mansum i. Similiter.
Hildoerus ingenuus , uxor ejus Odel-
gardis libéra, cum infantibus v, et Ot-
bertus vicaratus , cum infante i , tenent
mansum i. Similiter.
i2. Gerrannus tenet mansum i. Si-
militer.
Bernardus ingenuus et Odelfridus,
uxor ejus Hildohagdis epistolaria, cum
infantibus vi, tenent mansum i. Simili-
ter.
Teudoinus ingenuus tenet mansum i.
Similiter.
Cristinus ingenuus et Ermberus epis-
tolarius, uxor ejus Hildrada ingenua, cum
infante i, tenent mansum i. Similiter.
Godo vicaratus, cum sororibus n. Te-
nent mansum i. Similiter.
î 3 . Hrotbertus ingenuus tenet man-
sum i. Similiter.
Ratbertus ingenuus tenet, similiter.
Fulcoinus ingenuus tenet mansum i.
Similiter.
Bernerus ingenuus, uxor ejus Aglindis
ancilla, cum infante i, et Hilpradus inge-
nuus, uxor ejus Waltsinda ancilla, cum
infantibus n, tenent mansum i. Similiter.
Teutmarus et Hildefridus, ingenui,
tenent mansum i. Similiter.
ik. Trutgerus ingenuus tenet man-
sum i. Similiter.
Madelgrimnus ingenuus, uxor ejus
Hrodobagdis ingenua, et Bernoldus et
Harduinus, servi, tenent mansum i. Si-
militer.
Hrotbardus tenet dimidium mansum.
Facit census medietatem similiter.
i5. Dodo servus tenet mansum ser-
vilem i. Arat similiter. Donat pullos v,
ova xxv, faculas v, ligni carrum i, et in
banno carrum dimidium pro pasto; ad
scuriam operiendam, de stramine do-
minico colligit, et cooperit portionem
suam. Scindulas lx. Facit brazium et
omne servitium sibi injunctum.
84 POLYPTYCHUM
Petronilla ancilla tenet medietatem
de eodem manso. Donat denarios vm,
de vermiculo uncias n , pullos vin , pa-
stas n, ova l. Donant simul pro bove
p 7i ■ aquensi denarium i.
16. Gelboldus et Grimmo, servi, te-
nent mansum servilem 1. Donant pul-
los v, ova xxv ; cetera faciunt simili-
ter.
1 7. Bernoldus servus, similiter; uxor
ejus Gifagdis ancilla solvit denarios vin ,
vermiculo uncias n , pullos vin , pas-
tas u, ova l.
18. Et Dagredus servus, uxor ejus
Dailindis ingenua, cum infantibus m,
tenent mansum 1. Arant et donant et
faciunt similiter.
servus, cum infante 1, tenent mansum 1.
Similiter.
2 2 . Nortierus et Fulbertus , ingenui ,
tenent mansum 1. Donant pullos 111,
ova xv ; cetera faciunt similiter.
2 3. Domingaudus et Teutfridus, servi,
cum infantibus m, tenent mansum 1.
Donant pullos v, ova xxv, cetera fa-
ciunt similiter.
il\. Ansigisus servus, uxor ejus Do-
dila ancilla , cum infantibus un , et Do-
minicus ingenuus, uxor ejus Evrasia
ancilla , cum infantibus n , tenent man-
sum 1. Ex istis duobus ancillis donat
unaquçque denarios vm, vermiculo un-
cias n , pullos vin , pastas n , ova l ; ce-
tera faciunt similiter.
19. Adelgisus ingenuus et Ingedru-
dis ingenua , cum infantibus ni , donant
pullos m, ova xv, cetera faciunt simili-
ter.
2 5 . Dodelberga ancilla habet mansio-
nem 1; de terra arabili jornale 1. Donat
denarios vm , vermiculo uncias u , pullos
vm , pastas 11 , ova L.
2 o . Rigbertus servus ; uxor ejus Onrada
ancilla donat denarios vm, vermiculo
uncias u, pullos vm, pastas n, ova l. Et
Adelgaudus ingenuus tenet mansum 1.
Similiter.
2 1 . Grimoldus servus, cum infantibus
v, et Dominicus tenent mansum 1. Do-
nant pullos v, ova xxv; cetera faciunt
similiter.
Teuthadus servus et Ragenb ardus
26. In Ranciaco, appendice ad prae-
fatam villam, Ragemboldus ingenuus,
uxor ejus Waltberga vicarata, cum in-
fantibus un. Tenet mansum ingenuilem
dimidium. Arat annis singulis biberna-
tica satione mappam 1 et dimidiam , lon-
gitudine perticas lx, latitudine 1111 et
dimidiam; aestivatica, similiter, et facit
corrogatas vrai. Donat speltae modios
vi, pullum 1 et dimidium, ova 11 et
dimidium; in hostelitia denarios n et
SANCTI
dimidium , ligni carrum i ; duobus annis
scindulas l , tertio anno ascillos l , aut
capplim diebus vu. Facit caroperas et
manoperas ut supra; annis singulis pro
r.72. bove aquensi denarium i.
27. Hairoinus et Goderherus, inge-
nui , tenent mansum 1. Similiter.
Adelgcrus et Harbertus, ingenui, te-
nent mansum 1. Similiter.
Norlveus et Reinhardus", epistolarii,
cum infantibusm, tenent mansum 1. Si-
militer.
Allô et alter Allô, vicarati, tenent
mansum 1. Simili 1er.
Eliseus vicaratus et Gundoinus inge-
nuus tenent mansum 1. Similiter.
REMIGI1. 85
Haimbradus ingenuus, Elidomus in-
genuus et Hairicus tenent mansum 1. Si-
militer.
Roingus ingenuus, uxor ejus Fraue-
nildis libéra , cum infantibus v , et Adel-
winus cartularius, uxor ejus Hroderudis
ingenua, cum infantibus vi. Similiter.
Haglinus vicaratus, uxor ejus Gelin-
dis ingenua, cum infantibus vi . tenent
mansum 1. Similiter.
Witradus et Anserus, mansum 1. Simi-
liter.
Francricus ingenuus, uxor ejus Hrot-
hagdis ingenua, cum infantibus ira, te-
nent mansum 1. Similiter.
Wilidomus ingenuus tenet mansum 1.
Similiter.
28. Flodericus ingenuus tenet man-
sum 1. Similiter.
Hortbertus ingenuus, uxor ejus Hil-
prata ingenua, cum infantibus ira; te-
net mansum 1. Similiter.
Audulfus ingenuus tenet mansum 1.
Similiter.
Custoinus et Custulfus etSaroinus, vi-
carati, uxor ejus An dedrudis ingenua ,
tenent mansum 1. Similiter.
Adelgrimus vicaratus tenet mansum 1.
Similiter.
3o. In Airoht est mansus ingenuilis
dimidius, quem tenent Hrothardus et
Helena.
3 1 . Accolae omnes praescriptae vil-
lae debentes dies m :
Dodilus , Rainhardus , Adelbardus , in-
genui.
Hrotbildis ingenua, cum infantibusm.
Waltgina ingenua.
Hrotbertus ingenuus.
Ermelindis ingenua.
29. Haimbradus ingenuus, uxor ejus
Plictrudis ingenua, et Hildulfus inge-
nuus , uxor ejus Agedrudis ingenua, cum
infantibus nu, tenent mansum 1. Simi-
liter.
5 Remhardus, in apographo.
32. Sabcus.
Hambrada ingenua , cum infantibus v.
Gisleb ardus.
Adeltrudis ingenua, cuminfantibus m.
Bernebardus et Petrus, ingenui.
86
POLYPTYCHUM
33. Alghildis ingenua, cum infanti- 3j. Belsoidis ingenua.
bus m. Fercinta, Sarvidis, Hildrada et Ful-
Ragentrudis ingenua, cum infantibus .coidis, ingenuae.
Ratgerus ingenuus.
Hadina ingenua, cum infantibus vi.
Girtrudis et Ragnildis, ingenuae.
m.
P. 73.
Alabertus, Tagenardus, Ratbertus et
Leutherus , ingenui.
Hostia, cum infante i, ingenua".
Walericus ingenuus.
3 h . Leutgisus et Audachrus , ingenui.
Berhildis ingenua, cum infantibus mi.
Benedicta ingenua, cum infantibus m.
Hiltrudis ingenua, cum infante i.
Osanna ingenua.
Vulfedrudis ingenua, cum infante i.
Waltrudis ingenua.
ii.
38. Rictrudis ingenua, cum infanti-
bus m.
Oldierdis ingenua, cum infantibus
m.
Flotrudis et Gundelindis, ingenuae.
Teutmundus et Harveus, ingenui.
Vulsindis ingenua, cum infantibus ni.
35. Forenses de jamdicta villa, de-
bentes unusquisque dies m aut dina-
rium i et dimidium :
Flotbertus, Trutboldus, Godelherus ingenui.
et Godulfus, ingenui.
Odemia ingenua.
Odilus et Gislehardus, ingenui.
Vriandis, Rictrudis et Hildisnodis, in- m.
genuae.
Teutgrimmus, Vuldegimmus et Odel-
gingus, ingenui.
3g. Truthildis ingenua, cum infanti-
bus m.
Anguilla ingenua , cum infantibus v.
Amada ingenua , cum infantibus m.
Gerardus, Hilmeradus et Adelgisus,
Maghildis ingenua , cum infantibus m.
ko. Grima ingenua, cum infantibus
Arentrudis ingenua, cum infantibus v.
Vulferus ingenuus.
Hrotsindisb ingenua, cum infantibus
m.
36. Godila ingenua.
Geroaldus ingenuus.
Wandrebergia ingenua.
Teudelindis ingenua, cum infantibus bus ni.
Hardigildis ingenua.
l\ î . Isengerdis ingenua , cum infanti-
Godeltrudis ingenua, cum infantibus
Aglina ingenua, cum infantibus m. mi.
Iikj., Cod.
b Hrotsuidis in apographo.
SANCTI REMIGI1.
*7
Vndrea ingenua*, cum infantibus vin.
Andrisma ingenua, cum infante i.
\ila ingenua, cum infantibus m.
/|2. Gerehildis ingenua, cum infan-
tibus ii.
Bagbildis ingenua, cum infantibus m.
Cuslindis ingenua, cum infante i.
Hrotgrima ingenua, cum infantibus n.
Harihildis ingenua, cum infante i.
43. Grimoldus ingenuus, cum infan-
tibus n.
Gustica ingenua.
Geldrea ingenua.
Sendrada ingenua , cum infante i.
Hrodoidis ancilla, cum infantibus ni.
Dodobergia ancilla, cum infantibus
ni.
Ansoindis ancilla, cum infantibus n.
'hà. Major ejusdem villae, excepto
manso ingenuili, babet in beneficio de
terra arabili, ubi potest seminari sigili
modii vu et dimidius; habet etiam ac-
colas n, unde exeunt in toto dinarii
xim. Idem major, natale Domini et Pas-
cha et Rogationibus , defert venerationi
seniorum fogatias mi , pullos mi, augam
i , butticulas n , unam mellis , alteram
vini. Similiter et presbyter; decanus
p. 14. vero econtra medietatem; molendini
duo unusquisque similiter.
45. Summa praescriptae villae : Ex-
cepto manso dominicato, sunt mansi in-
senuiles xlv et dimidius, serviles xxxn
et dimidius, accole, il. Donant annis sm-
gulis speltç modios dxlv, ordei modios
xl etdimidium, foetas xxv cum tolidem
agnis, pullos cccxxxin et dimidium,
pastas xn, ova dlxxxii et dimidium, ar-
genti libras n et dimidiam, vermiculi
uncias xn, ligni de censu carros cini et
dimidium , de banno lxxvi , faculas l ,
de materiamine carros xxxui, scindu-
las vîcccclxxv, ascilos îïïîdclxii et dimi-
dium.
46. Forenses homines lxui faciunt
unusquisque dies ni aut solvunt dina-
rium i et dimidium , quod sunt solidi
vu denarii x et dimidius ; pro bove
aquensi solidos vi denarios vi.
4 7. Est quoque, in prçdicta villa, in
honore sancti Remigii ecclesia, habens
velamina altaris tria, coopertorium se-
ricum 1 , pallium vetustum 1 , corporales
11, calicem stagneum 1 cum patena, ca-
sulam de cendato viridi 1, alteram li-
neam , albas 11, nastolas u, stolas n,
mapulas n , missalem Gregorii cum evan-
geliis et lectionibus volumen 1 , anti-
pbonarium 1, psalterium 1, quadraginta
omeliarum Gregorii volumen 1 , peni-
tentiaiem Bedœ volumen 1 , simul cum
evangelio Mathœi, turibulum aereum 1,
signum ferreum 1 , schillam de métallo 1.
Mansum ingenilem 1 ; cerarios x.
[1:0. Cod.
88
POLYPTYCHUM
Donat unusquisque denarios ira aut
ceram econtra.
Dédit Cana pro loco sepulturae acco-
iam i. Est ibi vinea, ubi possunt colligi
de vino modii vi. Est et de terra ara-
bili, unde exeunt in censo de vino mo-
dii ii. Dédit etiam Trutboldus pro loco
sepulturae de terra forastica mappas n,
ubi possunt seminari de sigilo modii n.
48. Habet idem presbyter oratorium
i , de ipsa potestate , in honore sancte
Mariae , habentem avergariam i , ubi pos-
sunt seminari sigili modii n \
Subsequitur numerus xxi.
SANCTI REMIGII.
89
XXIII. [VITLINA.]
P. 75.
i . In Vitlina est mansus dominica-
tus, cum aedificiis vel adjacentiis con-
venientibus sibi. Sunt ibi campi xvu ,
continentes mappas xly , ubi possunt se-
minari frumenti modii vm, sigiii modii
vin, speitç modii lvi. Sunt et vineae n,
ubi possunt colligi vini modii xlii ; bus-
calia mappas ira. Dantur ibi annis singu-
lis pro prato de Cazeio foeni carri n.
tertium. Donat exinde in circadio dimi-
dium modium ; facitque manopera in
prato, in messe, vel ubicumque néces-
sitas fuerit.
3. Idem Hilbertus a tenet accolam
alteram, similiter.
Isembertus, i, similiter.
Rifridus , i , similiter.
2. Hildebertus tenet accolam i. Arat h. Summa : De collectione vini modii
annis singulis diurnale i. Donat pullos xlii, de circadio modii n census, pulli
n, ova x. Facit vineam dominicam ad vm, ova xl b.
' Sic.
Numerus xxn hic subscriptus est.
90
POLYPTYCHUM
XXIV. [SANCTUS HILARIUS.j
i . Ad Sanctum Hilarium est ecciesia
in honore ipsius. Habetur ibi mansus
dominicatus , quem habet presbyter.
Sunt ibi dominica prata nu , continen-
ts " mappas vm , ubi possunt colligi
foeni carri xxx. Habetur ibi silva con-
tinens mappas vi. Sunt et accolç vu,
habentes in totum in terra arabili et
prato mappas li ; et solvunt omnes si-
mul solidos un et denarios un. Faciunt
manopera.
2. Amalhardus servus. Bertraus ser-
vus.
Sic.
SANCTI REMIGI1.
91
XXV. [SUMMA GENERALIS.J
i. Summa : Mansi dominicati xviri,
ingenuiles cccxxim et dimidius, serviles
cxc et dimidius, accolae xvim. Sunt et
ecclesiae x et dimidia, farinarii vin. Sunt
simul, exceptis ecclesiis, accole" et fari-
nariis, mansi dxxvi. Summa totius se-
minis cuntarumbsationum : frumenti mo-
dii lxxx, spelte vïîdcxxvii, sigili dccxxxii
et dimidius. Summa census frumenti :
modii cvi et dimidius, speltae Tccccxvi
et dimidius, ordei ccxlvii et dimidius,
mixturae cccxxv, leguminis n et dimidius,
humulonis modii nu , vermiculi unciae
xn. Summa collectionis vini simul cum
p. 76. tertio modio Tcccclxxii ; summa census
vini majoris mensurae modii cccxx et
dimidius, minoris autem ccccxxini et di-
midius. Sunt ergo simul, absque tertio,
mensura majore, modii îdlxvii. Summa
foeni carra cxxxvm , silvae porcorum in-
crassationis îcccorui". Summa foetarum
cmi, agnorum cxmi, anniculorum xxmi
et multonum nu. Sunt enim simul, ex-
ceptis decimis quorumdain locorum , ca-
pita ccxlvi. Summa porcorum sualium
\xxin et dimidius , bevralium cxliiii.
Sunt simul capita clxxvii et dimidium.
Summa pullorum îdccxlv et dimidius,
pastarum xcvn, ovornm vudcxlii et di-
a Sic.
" Sic.
midium , augarum xvi, mellis sextariis0
xvi, lignorum census dclv, de bannis pro
pastione carra ccxi et dimidium. Sunt
simul, exceptis lignariis et carris qu§ in
ipsis villis fîunt, dccclxvi et dimidium;
facularum dcccclxxvii , perticarum circu-
lorum clvii , scindularum xxviiimccccxcv,
axilium xidcccclxxxvii et dimidius; ma-
teriaminis carra xcv et dimidium, clau-
surae l et dimidium , scaritionum xlviii.
Summa denariorum de censu mansuum
librae xv solidi vini , de diurnariis librae
xiii solidus i denarius i et dimidius; de
prestariis d
et mercato annuali et ponte sive molen-
dino census incertus. De bove aquensi
libra i et dimidia denarii xviii. Pro ferro
et canava denarii xv.
2. Summa totius seminis : frumenti
modii lxxx , speltae vïîdcxxvii, sigili
dccxxxii et dimidius. Summa census fru-
menti : modii evi et dimidius, speltae
ïccccxvi et dimidius, ordei ccxlvii et di-
midius, mixturae cccxxv, leguminis n et
dimidius, humulonis modii nu, vermi-
culi unciae xn, vini modii îdlxvii, foeni
carra cxxxvm, capita vervecum ccxlvi,
porcorum clxxvii et dimidium, pullorum
c Sic.
a Linea , in apographo , punctis compléta est.
1 2
92
POLYPTYCHUM
ïdgcxlv et dimidius , pastarum xcvn ,
ovorum vhdcxlii et dimidium, auga-
rum xvi , mellis sextariis a , lignorum
carra dccclxvi et dimidium, facularum
DccccLxxvn,perticarum circulorum clvii,
p. 77. scindularum xxviiiidgcccxcv , axilium
carra xcv et dimidium , clausurç l et di-
midium, scaritionum xlviiii, denariorum
librae xxvm solidi x denarius dimidius ;
de prestariis et mercato annuali et ponte
sive molendino census incertus ; de
bove aquensi libra i et dimidia denarii
xidcccclxxxvh et dimidius, materiaminis xvm. Pro ferro et caneva denarii xv.
Numerus abest.
SANCTI REMIGII.
93
XXVI. [BENEFICIA.]
DE BENEFICIIS.
i . Hagano advocatus habet de bene-
ficio fratrum in Valle Baugionis mansos
un.
2. Girulfus tenet mansum ingenui-
lem i. Arat hibernatica satione de ipso
manso mappam i , longitudine perticas
lx, latitudine vx , conrogatas ii; aestiva-
tica satione , similiter. Componit hoc et
vehit. Donat annis singulis foetam i cum
agno ; in vineritia denarios vi ; pullos m ,
ova xv, ligni carra n, scindulas c; in
prato dies n aut denarios n. Facit et
pecturas ad cortem et scurias emendan-
dum.
3. Adelgerus, mansum i, similiter.
Witramnus , similiter.
Geroldus , similiter, ad pontem facien-
dum.
lx. Godo et Beroldus, ingenui, tenent
mansum i. Arant hibernatica satione
mappam i, longitudinis perticas lx, la-
titudinis vi, corrogatas ïi; aestivatica sa-
tione , similiter. Componit hoc et vehit.
Donant annis singulis foetam i cum
agno, aut anniculos n, pullos ni, ova
xv, ligni carra n.
5. Inguisus, mansum i, similiter. In-
super donat annis singulis denarios
VI.
6. Solemia ingenua, accolam i. Arat
hibernatica satione mappam i ; facit
corrogatas n; aestivatica, similiter. Com-
ponit et vehit. Donat annis singulis an-
niculum i, pullos ni, ova xv. Clausuram
carrum i.
7. Leuthardus ingenuus, accolam 1.
Arat hibernatica satione , simul cum aes-
tivatica, mappam 1, corrogatas n. Donat
annis singulis anniculum 1, pullum 1 et
dimidium, ova vu et dimidium, ligni
carrum 1.
8. Givo tenet accolam 1. Arat simili-
ter. Donat pullos m , ova xv.
Hairicus ingenuus , accolam 1. Arat si-
militer. Donat pullos 11 , ova x ; clausu-
ram carrum 1.
Witgerus ingenuus, accolam 1. Arat
hibernatica satione mapjiiam 1, corroga-
tas n; aestivatica, similiter. Donat annis p. 78.
94
POLYPTYCHUM
singulis anniculum i, pullos m, ovaxv,
clausuram carrum i.
9. Summa : Mansi ingenuiles v, ac-
cole, 1111, denariorum solidi ni denariin,
fête v, anniculi m, pulli xxvii et dimi-
dius, ova cxxxvn et dimidium, ligni
carra xi , scindulae ccc , clausuram carra
m.
B.
10. Ebroinus vasallus habet benefi-
cium in Atriciaca Curte mansos inge-
nuiles m. Unus ex his arat hibernatica
satione mappas ni , aestivatica , similiter.
Facit corrogatas vim. Solvit annis singu-
lis speltae modios xu , ordei modium 1 ,
anniculum 1 , pullos vi , ova xxx ; in hos-
telicia denarios x, ligni carra un, in
banno pro pasto 1, ad scuriam de ma-
teriamine carrum dimidium , scindulas c
et dimidiam. Ad hortum claudendum
mensurae perticas 11; caroperaset mano-
peras; pro bove aquensi denarium 1.
1 1 . Alius vero mansus arat hiberna-
tica satione mappam 1 et dimidiam , aes-
tivatica, similiter. Facit corrogatas vmi.
Donat annis singulis speitç modios xn,'
ordei modium 1, pullos ni, ova xv; in
bostelicia denarios v, ligni carra 11; duo-
bus annis scindulas c, tertio anno axi-
los °6 c , ad ortum claudendum mensu-
rae perticam 1 , caroperas et manoperas ;
pro bove aquensi denarium 1.
1 2 , Tertius namque arat hibernatica
satione mappas n et dimidiam, aestiva-
tica, similiter. Facit corrogatas vim. Do-
nat annis singulis ordei modium dimi-
dium; in hostelicia denarios xi, pullos
vi, ova xxx, ligni carra n, pro pasto
banni carrum 1, caroperas et manope-
ras.
i3. In Braito mansi in. Unusquis-
que facit in anno mappas m, diurnales
11. Donat pro soale denarios xn , pullos
ni, ova xv. Est ibi terra dominicata,
ubi possunt seminari sigili modii vin,
speltç, modii xvm.
1 4. In villa Pullionis habet mansos
11. Arat unusquisque mappas n in anno,
et donat de argento solidos v. Sunt ibi
de terra dominicata campi mi , recipien-
tes semine sigili modios xv; prata ubi
possunt colligi foeni carra n; vinea ubi
possunt colligi vini modii xxx. Habentur
ibi mancipia 1111.
1 5. Summa : De terra dominicata
recipiente sigili modios xxim, speltae
modios xvm; vinea 1, ubi colliguntur
vini modii xxx. Mansi ingenuiles vin;
donant speltae modios xxmi , ordei
modios n et dimidium, anniculum 1, p. 79.
pullos xvm, ova cxx; de denariis soli-
dos xv denarios n; ligni carra vin, in
banno pro pasto carra 11 , scindulas
ccl , axiles l ; de materiamine carrum
dimidium ; ad ortum claudendum men-
sure perticas m ; pro bove aquensi dena-
rios n.
SANCTI REMIGII. 95
carra xxx, de denariis solidi vin, vini
modii xvin.
16. Gauzfridus vasallus habet dve
beneficio super fluvium Callum , in Ve-
rcllo, sessum 1, et pratum 1, ubi colii-
guntur focni carra xxx; silvam commu-
nem , ubi possunt saginari porci xx.
1 7. Gunnoinus servais tenet accoiam
1. Solvit annis singulis denarios xn, pul-
lum 1, ova v. Secat pratum, et compo-
nens deducit ad fenile.
Anelus cartularius, accoiam 1, simili-
ter.
Fulcoldus, accoiam 1. Solvit denarios
vi; cetera facit similiter.
Deodatus , similiter.
Willericus , similiter.
18. In Meltita habetur mansus 1 , ha-
bens, inter sessum et avergariam, map-
pas un, de terra forastica mappas 11.
Hunoldus tenet ipsum. Arat in anno
mappas ni de ipso manso ; colligit eas et
vebit. Donat solidos 11 , pullos ni , ova xv.
19. In civitate Gatalaunis babetur
sessus 1 a vTia publica usque in acruam.
Hrotberga ingenua donat pro mansione
denarios un, pro capite suo similiter.
Aurulfus ingenuus , similiter. Marius in-
genuus , pro capite suo denarios un , pro
mansione m. Otgildis ingenua , similiter.
Habet et vineam 1 in Saciaco , ubi colli-
guntur vini modii xvin.
Summa : Mansus inçenuilis 1 , acco-
lae v, sessi duo; pulli vin, ova xl, foeni
20. Bavilo habet in Virdiniaco man-
sum 1 in beneficio. Donat annis singulis
vini modios v, arat mappas 11. Habet ibi
vineam dominicatam, ubi colliguntnr
vini modii x.
2 1 . Habet in Buxido de terra arabili
mappas xxxiui, ubi scminantur spelte
modii cxxxvi.
2 2 . Lantbadus ingenuus tenet man-
sum ingenuilem 1. Arat bibernatica sa-
tione pcrticas c longitudinis, latitudinis
ira , et corrogatam 1 ; aestivatica , simili-
ter. Donat araticum de terra forastica.
De hibernatico donat uno anno ordei
modium 1, avenae modium 1, et anni-
culum 1 , altero anno anniculos 11 ; annis
singulis denarios xn, pullos ni, ova xv, p.
de materiamine carrum 1.
2 3. Seraphim tenet mansum 1 simi-
liter.
Witïnldis ingenua, similiter.
Baldesadus forasticus, similiter.
Bertoidis forastica, similiter.
Nodeleus tenet mansum dimidium.
Facit medietatem similiter.
ik. Sunt ibi aspicientes diurnarii v.
solvens unusquisque denarios 1111.
2 5. Habet in Comptiaco, inter aver-
gariam et pratum, mappas un.
96
POLYPTYGHUM
26. Summa a : De terra dominicata,
mappas xxxiiii, ubi seminantur speltae
modii cxxxvi ; inter avergariam et pra-
tum mappas un ; vineam dominicatam,
ubi colliguntur vini modii x, de censu
modios v.Mansi ingenuilesvet dimidius,
servilis 1 ; ordei modii un et dimidius ,
quartellus 07 1 ; avenae similiter. Dena-
riorum solidi v et dimidius, pulli xvi et
dimidius, ova lxxxii et dimidium, anni-
culi vu et dimidius et très partesb unius,
materiaminis carra v et dimidium.
D.
27. Gifardus vasailus habet mansum
1 in Lientia , cum vineola , ubi coiligitur
vini modius 1 ; de terra arabili mappas
xvii , ubi seminantur sigili modii xvn ;
de marisco mappam 1.
28. In Erdicio mansos 11. Unus ex
illis habet de terra arabili mappas x ; vi-
nea mappa dimidia , ubi coiligitur mo-
dius dimidius; prati mappa 1, ubi coili-
gitur foeni carrum 1; de marisco mappa
dimidia.
mappam 1, ubi coiligitur loeni carrum 1.
Tenet ipsum Berulfus ingenuus.
3 1 . Super fluvio Imnie habet ses-
sum 1 , de terra arabili mappas xi.
Exeunt inde solidi ni.
32. In Rauciaco mansus 1, cum vi-
neolis 11 dominicatis , ubi colliguntur vini
modii vi. Sunt de terra arabili mappae xv.
Exeunt inde solidi 11.
33. Summa : Mansos 11, accolas m,
sessum 1 , mappas xcni , foeni carra 11 ;
vineae, ubi possunt colligi vini modii xxx ;
de denariis solidi v.
E.
3/i. Gerlaius vasailus habet in Muta-
tionibus mansum 1, cum horto et çdi-
ficiis ; de terra arabili mappas xvm et
dimidiam ; vineas 11 , ubi colliguntur vini
modii xn.
35. Hrotbertus vasailus habet in Sa-
ciaco vineam 1 de beneficio , ubi possunt
colligi vini modii xviiii.
29. Alter vero mansus habet vineo-
las 11, ubi colliguntur vini modii vu et
dimidius; de terra arabili mappas xx.
36. Odelgisus habet pro beneficio in p. si.
eadem villa vineam 1, ubi possunt col-
ligi modii xn.
3o. In Arentiaco mansus 1, cum vi-
neolisin, ubi colliguntur vini modii xv.
Habet de terra arabili mappas xx ; prati
3 7 . Hilduinus presbyter habet in ipsa
villa beneficium vineam 1 cum pasquali,
ubi possunt colligi vini modii xx. #
Summa inde a Banilone (S 20) conficitur.
b Partes bis scriptum in apographo.
38. Petrus habet in ipsa villa dimi-
dium mansum servilem , ubi sunt de
terra arabili diurnales vm; vinca i, ubi
possunt colligi vini modii xx ; solvit de-
narios xvi.
3y. Hainricus major babet vineam i,
ubi possunt colligi vini modii v.
ko. YYithardiis vasallus habet man-
sum ingenuilem i pro beneficio in Cadi-
niaco.
6 i . Notalis habet in Columna pro
benelicio mansum i. Habet censum in
anno mappas n et diurnale i. Vinum ad
minorem mensuram modios v, pullos
rai, ova xx, scaritiones carra mi, caro-
peras et manoperas.
Habet idem in eadem villa vineam i ,
' I. e. deducta parte tertia , quam vinitor sive
colonus accipit.
SANCTI REMIGII. 97
ubi possunt colligi vini modii xvm abs-
que tertio \
k 2 . Adam habet pro benelicio in Pru-
nide accolam i cum aedificiis. Tenet ip-
sam Haimlindis ingenua. Exeunt inde in
totum denarii xvi.
63. SummaL: mansi ingenuiles xxxi
et dimidius, servilis i et dimidius, accolae
xvi, vineae vi. Possunt ibi seminari sigili
modii lxi, spelte modii cxxxvm. Colligun-
turvini modii cxlii, foeni carra xxxmi.Sa-
ginantur porci xx. Hinc exeunt speltç mo-
dii xxim,ordei vu,avenae un et dimidius,
foete v, agni v, anniculi xi et dimidius.
pulli lxviiii et dimidius, ova ccclxxx, dena-
riorum solidi xxxvn denarii xi, scindulae
cccl, axiles L,clausurae carra iu,materia-
minis carra vi, pro bove aquensi denarii u.
h Ea est summa generalis beneficiorum.
98
POLYPTYCHUM
XXVII. [LONGA VILLA.]
î . In Longa Villa est mansus domi-
nicatus, cum aedificiis et duobus torcu-
laribus , curte et scuriis et viridiario.
Sunt ibi aspicientes campi xi, ubi pos-
sunt seminari de frumento modii lx ;
prata ni , ubi possunt colligi foeni carra v ;
vineas vu, cum totidem vinitoribus, ubi
possunt colligi vini modii cxx.
2 . Girardus tenet accolam i. Facit in
anno mappam i , in longum perticas xl ,
in latum ni. Suivit annis singulis de vino
p. 82. modium i, pullum i, ova v, ligni car-
rum i , et facit manoperas.
3. Adelus tenet accolam i, simili-
ter.
Vulfingus tenet accolam i, similiter.
Tetgildis ingenua, cum infantibus n,
tenet accolam i , similiter.
Hrotsinda ancilla, cum infantibus m,
tenet accolam i, similiter.
k- Summa : Possunt seminari de fru-
mento modii lx , de vino colligi modii
cxx , de fçno carra v, de censo vini mo-
dii v, pulli v, ova xxv, ligni carra v.
5. Summa seminis anno praesenti
hase fuit : frumenti modii lxiii, speltae
modii ïdccccxcviii , sigili ccxliii et dimi-
dius, ordei dxiii, avenae dccclxxxiii, le-
guminis modii xxvin et dimidius.
6. Summa pecudum ibi reperta :
boum xxxi, vaccarum xlii, vitulorum
xxxiiii, annicularum un, sterilium xxv,
taurorum vin. Sunt simul capita cxm,
exceptis bobus. Summa de vervecibus :
foetarumncvn, agnorum dlxi, sterilium
ccccxi, multonum cccxliii. Sunt simul
capita i dcccxxii. Hinc debentur pensa
cxiiii et dimidium C8. Summa porcorum:
verri x, maiales c, scrofae clxv, genal.6J
cxl. Sunt simul capita ccccxv. Summa
volatilium : augarum lxxxvii , augtiones3
xliiii , pullorum clvii , pulliculorum
clxxxii, vascula apium xxi.
' Cod. auqtion. anates, ut mihi videtur.
SANCTI REMIGII.
99
XXVIII. [colonic^:.
A. COLONICA DE CONDATO
SUPER MATERNA J
i . Mansus clominicatus habet 70 ibi ,
iimi casis et caminatis et ceteris aedifi-
ciis, curte cum graneis, de terra ara-
bili mappas ccxvn. Possunt ibi seminari ,
inter utrasque sationes, annonae modii
ceci. Prata, ubi possunt colligi foeni
carra c\x ; pasqualium salcinorum71 map-
pas m. Est in ipso mauso cappella in bo-
nore sancti Salvatoris dedicata, babens
mansum ingenuilem i. Habet molendi-
num dimidium super fluviolo Escia.
Solvit de annona mixta modios xvn.
■2. Mansum dimidium b ingenuilem
tenet Ragenulfus colonus; uxor ejus Ri-
p. 83. gbolda ancilla ; infantes eorum Aginar-
dus, Gisla, Bettola, Hartgildis, servi.
Aliam medietatem tenet Erlehardus
colonus. Arant ad hibernaticam sa-
tionem mappam i, habentem in lon-
gum perticas xl, in transversum vi, ad
tremsaticamc sationem, similiter, cor-
vadas un. Donat in bostelitia mense
maio dinarios xxx , pro vermiculo dena-
rios mi; ad tertium annum, in ipso
mense, pro pastione anniculum i , et de-
cimam de vervecibus; et qui non habent
verveces, si duo sunt qui tenent man-
sum, solvit unusquisque multonem tri-
mum J; si plures sunt qui super ipsuni
mansum manent, solvunt inter omnes
supradictum multonem. Unoquoque
anno solvunt salis ad minorem modium
quartam partem et quartalem ic; et do-
nant decimam de omni conlaboratu.
praster cancverillametpratum7-. Ad mis
sain sancti Martini solvunt scindulas c.
ligni carra in, in bannum carrum î ;
pullos m, ova xv, et, in januario73, in
pastione de ordeo, ad minorem modium.
modium i. Inter quattuor mansos fa-
ciunt vehituram i in leugas xxx; in ter-
tio anno faciunt caplim dies xv, ipsum
carrucant et inopérant. Vehunt fimum
quantum necesse est. Faciunt pedituram
in graneam de decem palis71 et decem
capronibus, et cooperiunt. Garoperas
et manoperas.
3. Mansum dimidium f ingenuilem
tenet Hildigincus colonus ; uxor ejus
■ Vid. infra, F, 68 et 69.
b M. D. Cod.
c Cod. frësaf if, iterumque infra S§ 48 et 49; voceau-
tem intégra, iremsaticam, § 69, et trensaticam, §§ 70 et
73.Tremsaticasatioestfruinentidictitriummensiuni.
J Supra syHabam ultimam scriptum est vel num 1,
quasi legi posset trinum 1 pro trimum.
c Fort, corrigend. : Quartam partent id est quarta-
lem 1. Conf. § 69.
f M. D. in Cod.
i3.
100
Sanctilendis colona; infantes eorum
Lantbertus , Sicfridus , Gerlindis , Gerin-
dis, coloni.
Aiiam medietatem tenet Landoidus
colonus; uxor ejus extranea. Debent si-
militer. .
k. Mansuma ingenuilem tenent Dai-
lierus colonus et Guntbertus colonus et
Ansiardis , soror eorum , colona , et Vul-
fiaudus colonus-, uxor ejus Teudehildis
ancilla; infantes eorum Ragenarius,
Gerhardus, servi. Sal non donant, ce-
tera debent ut supra.
5. Mansum dimidiumb ingenuilem
tenet Guntgerharius colonus-, uxor ejus
Framtrudis colona-, de alio marito sunt
infantes ejus Simon , Erligarius. Debent
medietatem census.
6. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Framimgarius colonus; uxor ejus
Fulcrada colona; infantes eorum Gel-
sinna, Bainbildis, Rantnimia, Maderhil-
dis, coloni. Debent medietatem census.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Adelmarus colonus. Débet medietatem
census.
7. Mansum 1 ingenuilem tenet Teut-
gisus colonus ; uxor ejus Gerbergia
p. 84. colona; infantes eorum Leutgardis,
Raintrudis , Raintildis , coloni ; Geldoma
soror eorum, ancilla Sigeberti de Tre-
POLYPTYCHUM
pallo, per praeceptum régis. Debent ut
supra.
8. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Hrotfridus colonus..
Aliam medietatem tenet Alius, pisca-
tor, servus;uxor ejus Winebaidis colo-
na; infantes eorum Wineboldus, Audi-
ganus, Otgingus, Hildulfus, Alius, servi;
Otgildis, soror eorum, ancilla, et Wi-
neda ancilla. Debent ut supra.
9. Mansum dimidium ingenuilem te-
net Ailhildis colona, filius ejus Wine-
mannus colonus. Debent medietatem
censizs.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Wanedus colonus. Débet similiter.
i o.
Mansum dimidium ingenuilem
tenet Alavia colona ; infantes ejus Grim-
boldus, Raintrudis, Hildemundus, Ger-
haidis, Hildenoldus, coloni. Debent
medietatem census.
1 1 . Mansum dimidium ingenuilem
tenet Leutfridus colonus. Débet medieta-
tem . census.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Warfridus colonus. Débet similiter.
1 2.
Mansum dimidium ingenuilem
tenet Simon colonus. Débet similiter.
Mansum dimidium ingenuilem tene
Hardelindis colona; infantes ejus Hrot
Cod. : M. sicque infra, § 7, 17, 18, etc.
M. D. et sic postca in Cod.
lindis, Brannoidis, Bramigardis , coloni
Debent similiter.
1 3 . Mansum dimidiuni ingenuilem
tenet Gerboldus colonus; uxor ejus Da-
nigildis colona; infantes eorum Waliche-
rus, Framningus, Daniel, Halda. co-
loni. Debent similiter.
Mansum dimidium tenet ingenuilem
Walerannus colonus. Débet medietatem
census.
SANCTI REMIGIL 101
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Adeltrudis colona -, infantes ejus Adria-
nus, Flothaidis, coloni. Debent simili-
ter.
î y . Mansum i ingenuilem tenet Adel-
fridus extraneus. Débet ut supra.
18. Mansi ingenuilis quartam par- r. se
tem tenet Witgarius extraneus. Débet
quartam partem census.
i/i. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Stanigerus, major, colonus. Débet
similiter.
Mansum dimidium ingenuilem tenent
Ërchenfridus cartularius 75 et Walgrim-
mus colonus; uxor ejus Alpaidis colona ;
infantes eorum Walhericus, Waningus,
Hildinodis, Evroldus. Debent similiter.
i5. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Elisabeth colona ; infantes ejus
Odelindis, Albricus, coloni, et Stagina-
rius , portionarius eorum ; debentem si-
militer.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Heirmodus colonus; uxor ejus Dominica
colona ; infantes eorum Hildemarus ,
Hilpricus, Heirmodus, Laihildis; deben-
tem similiter.
1 6. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Hairulfus colonus ; uxor ejus Wi-
domia colona; films eorum Leudincus
colonus. Debent similiter.
* Vid. inferius, § 72.
iy. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Adelindis colona. Débet medieta-
tem census.
Mansum dimidium tenet Audulliis co-
lonus; uxor ejus Gerisma colona; infan-
tes eorum Lamtuinus , Eurulfus , coloni.
Debent similiter.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Ailhildis colona; infantes ejus Aiherus ,
Wineboldus, Ansigildis, Teudrada, co-
loni ; debentem similiter.
20. Mansum servilem tenet Ailebol-
dus servais ; uxor ejus Hrotbildis colona ;
infantes eorum Gerbergia , Vulfemia ,
Rado, servi. Facit in unaquaque septi-
mana dies 1111 , et opère servili quicquid
ei injunctum fuerit.
2 1 . Mansum servilem tenet Frederi-
cus servais, debentem similiter.
B. COLON1CA IN CATELLIONE \
22. Accolam ingenuilem tenet Godo
102
POLYPTYCHU]
servais, arat mappam dimidiam et cor-
vadas ut supra. Donat in tertio anno in
pastionemanniculum i ; unoquoque anno
de ordeo modium i , in bannum de ligno
carrum i. Facit caplim dies xv. Donat pul-
los m, ova xv. Carroperas et manoperas.
2 3. Accolam ingenuiiem tenet An-
gelrannus servus ; uxor ejus Hrotbergia ;
infantes eorum Wineboldus, Angelrada,
servi ; debentem similiter.
26. Accoiam ingenuiiem tenet Wit-
garius colonus; uxor ejus Flothildis co-
lona ; infantes eorum Walcherus, Ma-
delgarius, Alcima; debentem similiter.
2 5. Accolam ingenuiiem tenet Ren-
harius colonus ; uxor ejus Gerindis co-
lona; infantes eorum Leutfridus, Teu-
dericus , Leutgardis , Wanimmia , coloni ;
debentem similiter.
26. Accolam ingenuiiem tenet Gis-
lebaidis colona ; infantes ejus Godel-
sinda, Gisliardis, Rainardus ; debentem
similiter.
27. Accolam ingenuiiem tenet Rot-
fridus colonus ; uxor ejus Ferhildis co-
lona ; infantes eorum Vulfoldus , Teut-
gardis, coloni; debentem similiter.
C. COLONICA DE ESCIA.
28. Mansum dimidium ingenuiiem
tenet Teutlindis colona ; infantes ejus
Ermenricus , Bavo , Grimera ; deben-
tem ut mansum Rainulfum a in Con-
dato 76 .
29. Mansum ingenuiiem tenet Si-
chaudus colonus. Sal non donat-, cetera
débet ut supra.
30. Mansum dimidium ingenuiiem
tenet Andelindis colona, debentem me-
dietatem census.
Mansum dimidium ingenuiiem tenet
Gunthelmus colonus ; uxor ejus Flothai- p. 86.
dis colona; debentem similiter.
3 1 . Mansum servilem tenet Haltdri-
cus servus. Facit brazium et Waitas 77, et
opère servili quicquid sibi injunctum
fuerit.
32. Mansum servilem tenent Hilca-
rius colonus et Hadricus servus.
D. COLONICA DE MORIZELLO.
33. Mansum dimidium ingenuiiem
tenet Bero colonus; uxor ejus Amai-
bergia colona ; infantes eorum Rado ,
Hairildis, coloni. Sal non donant, ce-
tera debent 7S medietatem census.
3Zi. Mansum dimidium ingenuiiem
tenet Vulfarius colonus. Sal non donat ,
cetera débet ut supra.
Hic Rainulfus nominatur Ragenulfus, supra, S 2 , infraque, §§ 3g et 45,
SANCTI REMIGII.
103
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Hairoinus colonus; débet ut mansus Be-
ronis.
35. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Aruifus colonus ; uxor ejus Berne-
hildis colona; infantes eorum Walhildis,
Stanigerus , Hairowaldus , Adelmarus ,
Geila, Bcrnehardus, coloni ; debentem
medietatem census.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Alsedomus colonus; uxor ejus Ailsinda
colona; infantes eorum Teutsinda, Ber-
noldus ; debentem similiter.
36. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Lupus colonus; uxor ejus ° in-
fantes eorum Osanna, Geldoma; deben-
tem medietatem census.
3y. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Hairoldus colonus; uxor ejus Anna
colona ; infantes eorum Givaldus , Wal-
grimmus , Heirsindis , Mummia , Osa ;
debentem similiter.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
item Hairoldus colonus; debentem ut
medietatem census.
38. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Flothardus servus; uxor ejus Mor-
lindis colona ; infantes eorum Otlindis ,
Belsoidis, Mancius, servi; debentem si-
militer.
39. Mansum ingenuilem tenet Hil-
Lacuna.
degarius colonus, debentem ut mansum
Ragenulfi in Condato.
ko. Mansum ingenuilem tenet Vul-
flendus extraneus. Sal non donat, cete-
ra débet ut supra.
!\ 1 . Mansum dimidium ingenuilem
tenet Protasia colona; infantes ejus
Hrotgineus , Hildemannus , Hrotgarius ,
Rainbergia , Vergoidis, Hildoidis, coloni.
Marisma , soror eorum , ancilla Sigiberti
de Trepallo, per praeceptum régis. Dé-
bet omnem censum ut mansus Beronis.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
v ulfingus colonus , debentem similiter.
Ui. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Odelbarius colonus; uxor ejus
Trutgardis colona; infantes eorum Ge-
nildis, Godeltrudis,Adeltrudis, Gislehai-
dis, colonae; debentem ut ceteri mansi
in Condato.
63. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Gerardus colonus, debentem si-
militer.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Hunuanus colonus , debentem similiter.
kk- Mansum dimidium ingenuilem
tenet Odelbardus colonus; uxor ejus p. 87.
Erlehaidis colona; infantes eorum Give-
lindis, W adrehardis , Gentiardis; deben-
tem similiter.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
104
POLYPTYCHUM
Ain-ardus colonus; uxor ejus Hairildis; fi-
lms eorumWarfridus;debentemsimiliter.
45. Mansum dimidium ingenuilem
tenet Althardus colonus; uxor ejus Ar-
hildis colona; debentem ut mansus Rage-
nulfi in Condato.
Mansum dimidium ingenuilem tenet
Teudradus colonus; uxor ejus Liutgar-
dis colona; infantes eorum Teutheran-
nus , Stephanus, Teutbertus, Ansiga-
rius, Leutgildis, Gerbergia; debentem
similiter.
E. COLONICA DE LUPERTIACO \
h6. Accolam ingenuilem tenet Dodo
colonus; uxor ejus Flothaidis colona;
infans eorum Histoiïa. Arant ad hiber-
naticam sationem mappam i , habentem
in longum et in transversum ut supra.
Donant in censum dinarios xn , et deci-
raam de omni conlaboratu.
Accolam dimidiam ingenuilem tenet
Ailitia colona; infantes ejus Geroldus,
Gunthaidis , Gerradus, Guntbelmus.
Arat ad hibernaticam sationem mappam
dimidiam, et facit ambasciaturam qua
parte sibi injungitur.
/19. Accolam ingenuilem tenet Wi-
nerada colona; infantes ejus Nitulfus,
Nitrannus, Ratgerus, Otgildis, Taincra-
dus , Adeltrudis , Landrada , Winabildis ,
coloni. Facit ad trensaticam mappam 1 ,
habentem in longum et in transversum
ut supra.
5o. Accolam ingenuilem tenet Ostre-
boldus colonus. Donat dinarios xn, et
araticum.
5 1 . Mansus ingenuilis absus habetur
in Tascheriob. Solvit de argento solidos
11 et araticum.
àj. Accolam ingenuilem tenet Adel-
gardis colona; infantes ejus Godenia ,
Manifia, Beledrudis, Gislehardus, Do-
dinus, coloni; Vulfincus, frater, servus
Sigiberti de Trepallo, per praeceptum
régis. Donat in censum dinarios xn, et
decimam ut supra.
Z18. Accolam dimidiam ingenuilem
tenet Hunulfus colonus. Arat mappam 1
ad trensaticam sationem, et vadit in am-
basciaturam qua parte sibi injungitur.
' Vid. superius, xiv, 2, inferiusque, S 73.
b Vid. infra, § 70, et supra xin, 28.
52. Accola habetur ad Crucem
Sancti Silvini, quam tenet Witbrannus
colonus. Arat ad hibernaticam sationem
mappam 1 , habentem in longum et in
transversum ut supra; et donat araticum.
53. Nomina foraneis0 :
Atgisus débet dena- Leitrudis, nu.
rios mi. Bernigarius, vin.
Gislehildis, un. Rannoidis ancilla ,
Adelsidis, un. xn.
Hrotsinna, nu. Berelindis, ira.
c Legend. vel de foraneis vel foraneorum.
P. 88.
Alcima, mi.
Winegarius, vnr.
56. Sadrigardis ,
mi.
Rigeinbertus ser-
vus, xi j.
VVarentrudis, xn.
Northildis, un.
Hunoldus, xn.
Ermengardis, un.
Tethildis, denarios0
XII.
Vulfarius, vin.
Hrotboldus , vin.
Uxor sua, nu.
55. Dodo, vin.
Genildis, mi.
Dahelindis, un.
Teutgisus, vin.
SANCTI
Grimbertus, xn.
Vulfaldùs, vin.
Hunvaldus, xn.
Hildedrudis, rai.
Hairildis, un.
Anglehergia , un.
56.Ansigisus,vui.
Soror sua, mi.
Gildoma, nu.
Ragentrudis, mi.
Gifadus, vin.
Odramnus, vm.
Osivia, un.
Anglewaidis, nu.
Altiganus, xn.
Gerbertus, xn.
57.Tilemirus,viu.
Anselemus, vin.
Lannegildis, un.
REMIGII.
Hadelbadus, un.
Hrotgincus, nu.
Hildisnodis, nu.
Framsida, ira.
Hildrada, rai.
Huninga, rai.
Gristofia, ira.
Waigrimmus, rai.
Gerbergia, un.
6 i . Anselomus ,
ira.
Winebertus, un.
Leutgerus, uu.
Teutlindis, ira.
Acobidus, rai.
Ragembertus, vm.
Ragentrudis, uu.
Perpetuus, nu.
Sanctivia, ira.
Pedromicus, vm.
105
62. Wibrannus,
VIII.
Hildowaldus, ira.
Lannoinus, un.
Hunulfus, vm.
Gislindis, rai.
Constrannus, uu.
Hainradus, vm.
Alectrudis.
Gertrudis.
Hadeberlus.
63. Laetica.
Framsindis.
Waltherus.
Wandelinus.
Ansoldus.
Hildisnodis.
Nonifia.
Elisma.
Rigtrudis.
P. 89.
58. Isti sunt desuper \itula :
Salaco, vm. Anglericus, vm.
Ragenoldus, vm.
Hunulfus, vm.
Agenardus, vm.
Dodo, vm.
Gundoldus, vin.
Produrius, vm.
Hilzeus, vm.
Waldricus, vm.
Hildr
1CUS ,
vm.
Hrotbrudis, ira.
Aliéna , ira.
Deuda, nu.
Adegardis, mi.
Aletiga, ira.
Humbergia, uu.
Albrada, uu.
Godemia, uu.
60. Winerada
uu.
6 h. Istijuraverunt:
Flanigarius major. Heirmodus.
Walerannus.
Frammierus.
Letfridus.
Gerboldus.
Vulferus.
Marcherus.
Johannes.
Teutgisus.
Hairoldus.
Walgrimus.
Witbrannus.
Arulfus.
Audulfus.
Hunulfus.
65. Unusquisque colonus qui ibi est
ex nativitate débet denarios vu, et femine
denarios nu. Ceteri coloni qui ibi se ad-
Nisi maiueris légère denarialis. Cod. autem habet clnr.
i4
106
POLYPTYCHUÎ
donaverunt débet unusquisque denarios
un, et femme, denarios n. Servi quoque
debent unusquisque denarios xu, ancil-
iae, similiter.
FINIT.
p. 90. 66. Anno incarnationis Domini
dccclxi , episcopatus autem domni Hinc-
mari xvu, veniens missus domni régis
Karoli, nomine Gautselmus clericus in
villam Condatum, sitam super fluvium
Matronam, vin kalendas octobris, ex
praecepto praefati gloriosi régis, coram
testibus multis, francis videlicet atque
colonis, et consignans tradidit ipsam
villam missis domni Hincmari , Adalol-
do scilicet, custodi ecclesie sancti Remi-
gii, et Heringaudo, ipsius advocatoa. Hi
testes in praesenti fuerunt : Mainherus,
Teodaldus , Erleboldus , Hagano , Ailo ,
Teodericus, Herifridus , Ragnoardus ,
Hieronimus, Emmo, Laidiaudus et alii
quamplures.
6 7 . Sunt ibi mansi absi ingenuiles un
et accola i. Est ibi navis una, unde exeunt
solidi xv, de altéra, quç est a Mariselb,
exeunt speltç modii xm et denarii xx.
F. COLONICA DE CONDATO '.
68. Mansus i dominicatus habet79 in
Condato casam cumcaminata et capella,
curtem cum aliis mansionibus ; terra ara-
" Cod. advolo.
b Amarisel , una voce , in Cod.
5 Conf. supra , A , §§ 1-21.
d Vid. supra, xm, 28, etxxvm, 5i.
bili mappas , ubi possunt siminari , inter
utrasque sationes , annonae , ad minorem
modium, modii ne; prata, ubi possunt
colligi feni carra c; farinarium dimi-
dium ad tertium. Habentur ibi naves n;
una solvit de argento solidos xv , alia so-
lidos vi.
6g. Mansi ingenuiles xxxim. Arat
unusquisque ad hibernaticam sationem
mappam i, habentem in longum perti-
cas lx, in transversum perticas vi; ad
tremsaticam sationem, similiter. Facit
corvadas un ; donat de hordeo mo-
dios n, in hostelitia solidos n denarios
vi, scindolas c, ligni carra ni, in ban-
num carrum i ; donat pullos m cum ovis.
Annuatim donat decimam de annona , et
pullum 1; salis quartalem i80; pro ver-
miculo dinarios nu. Ad tertium annum
donat anniculum i et decimam de ver-
vecibus; et, si verveces non habent, p. 91.
donant foetam cum agno, aut multo-
nem 1 de tribus annis. Ipso anno facit
caplim dies xv; facit pedituram in cir-
cuitu horti perticam 1 , carroperas et raa-
noperas. Unus ex illis non solvit sal.
70. Mansus ingenuilis 1 habetur in
Taschereio d. Facit mappam 1 ad trensa-
ticam sationem, et donat decimam de
annona e, et pro omni censu solvit de
argento solidos v. -
'Cod. ann.itemquemox,§§ 72 et 73. Cf. superiores
§§ 2 et t\& , ubi scriptum est : decimam de omni cotda-
boratu.
SANCTI REMIGII. 107
71. Mansi servilesvi. Facit unusquis- cam dimidiani. Facit carroperas et ma-
que opéras serviles. noperas.
72. Accolse v habentur in Castel-
lone a. Facit unaquçque ad hibernati-
cam sationem mappam 1 , sicut ingenui-
les; facit corvadas. Donat in censum
pullos ni cum ovis, et donat decimam
de annona1', et pullum 1 ; in bannum car-
rum dimidium. Facit caplim ad tertium
annum, dies xv. Ipso anno donat anni-
culum 1 et decimam de vervecibus; et,
si verveces non habet, donat foetam cum
agno, aut multonem 1 de tribus annis.
Facit pedituram in circuitu horti perti-
a Vid. supra, B, § 22 ss.
" Ann. Cod.
73. Accolae vu habentur in Luper-
ciacoc. Sex ex illis faciunt unaquçque
ad trensaticam sationem mappam 1. Ad
missam sancti Remigii donat vinusquis-
que de argento solidum 1; unusquisque
portionarius pro capite suo dinarios ira.
Septima facit mappam dimidiam. Unus-
quisque portionarius pro capite suo dena-
rios 1111. Piscatores tenent accolami. Ger-
boldus tenet de terra dominicata, unde
solvit anniculosn et decimam de annona.
Foranei, solvit unusquisque denariosim.
c Conf. xiv, 2, et xxviii, 46.
i4.
J08
POLYPTYCHUM
XXIX. [CENSUS.]
p„ 1. i. Item" ii solidos. Medio augusto ni so
lidos et v denarios. In festo sancti Martini v
solidos et dinarium ; de sartis vi solidos et
nu dinarios ; de terra indominicata xxx de-
narios. In festo sancti Remigii x solidos de ca-
pitalilio h; de oblationibus xx solidos. Medio
martio xlv solidos de capitalitio ; de mappa-
giis c xn modios et dimidium de siligine , de
avena xx et vu modios ; pullos xxvn , ova cclv.
2. Census de Conclus. Uno anno xx solidos
et viiii denarios et obolum. In festo sancti Mar-
tini mi libras et in solidos; de sartis ni soli-
dos. Medio martio v solidos de capitalicio. Ad
natale Domini x solidos ; de oblationibus pul-
los xxv, cum unoquoque x ova d; de map-
pagiis e xxv modios et dimidium de avena , de
siligine xn modios et dimidium.
3. Census de Hengesbac. Medio maio vi so-
lidos et dimidium ; allero anno x solidos et x
denarios. Medio augusto xxm solidos et iv
denarios et obolum. In festo sancti Martini n
libras xn denarios minus; v solidos de capita-
licio. In festo sancti Remigii n solidos et iv
denarios. Ad natale Domini vin solidos et un
denarios de oblationibus ; de mappagiis vi mo-
dios et dimidium de siligine, et xm modios de
avena; et xm pullos, cum unoquoque x ova.
a Hujus initio paginas, in apographi corpore,
scriptum est monitum quod sequitur : Je transcris
icy à part les deux premiers feuillets du manuscrit,
d'autant que l'écriture est d'une main bien différente de
celle du corps dumanuscrit et beaucoup plus moderne.
La première page en suppose des autres perdues, puis-
qu'elle commence par ces mots : Item il sol.
h Cod. de capit. itemque mox et inferius, §§ a,
3,6.
k- De Hostrennaio. Medio maio xvnn soli-
dos et m denarios et obolum. In festo sancti
Remigii xvn solidos et in denarios et obo-
lum f et vn modios avenae de mappagiis ,
et ni modios de siligine et dimidium. Medio
martio n solidos de Odenba et de Warma-
tia n solidos, de Heriscina x solidos.
5. Census Bescbehem. In festo sancti An-
dréa? xxv solidos. In natale Domini vin solidos.
Medio maio xx solidos 5; de opère n so-
lidos et v denarios et obolum ; de spelta xvi
modios, et xxxi modios de avena.
6. Census de Marsna h. Ad festum sancti p. 2.
Remigii xx et n libras et xv solidos. Ex his
rémanent fratribus xvn librae et x solidi. In
augusto xi librae et vm solidi de sagino. Ex
his rémanent viiii librae et un solidi. Ad fes-
tum sancti Martini xl solidos de capitalicio. Ad
natale Domini xxx et vm solidos de oblationi-
bus. In Pascha xx et n solidos et dimidium de
sagino. De vi molendinis c maldros unum mi-
nus, et idem solvunt mi modios frumenti
trezectenses ', et xxim sextarios vini, et xlviii
capones. Ad natale Domini lvii pullos ; ex his
rémanent abbati xlvi ; cum uno pullo vi ova ,
cum alio vi de mansurisj. Ad festum sancti
Jobannis Baptistae xvi denarios. Ad festum
c Cod. de cap. de mappay.
d Lacuna.
" Cod. de mappag. itemque inferius , §§ 3 , à .
! Lacuna.
6 Lacuna.
h Vid. supra, un, 42.
' I. e. trajectensis mensuras.
' Mansuris videtur usurpatum pro mansis, item
infra , S 1 1 .
SANCTI REMIGII.
109
P. 3.
sancli Martini dant cxteri carri unusquisque n
dcnarios cl 1 pullum. De camma cxxx cl 11
maldros de questu cervise, el quisque illic cer-
visiam fecerit, dat mi dcnarios. Ad natale Do-
mini xx solidos de oblalionibus, et a feslo sancli
Lamberli a usque ad feslum sancli Martini b
mi carri cura ductu vini", et xv carralas ligni.
7. Census de Schinad. Ad Pascha xxxm so-
lidos, et ad festum sancti Lamberli xxxm soli-
dos. In maio xxii multones. Ad natale Domini
x el vin maldros avene de oblalionibus 61- eo-
dem lermino mi solidos et denarium de obla-
tionibus, et eodem lermino v solidos. Major et
forestarii de oblalionibus de molcndino xxiiii
maldros et 1111 sextarios frumenti, et mi sex-
tarios vini , et vin capones. De camma xxx
maldros de questu.
8. Census de Bccba. In junio libras n et vi
solidos de sagino. Ad natale Domini 11 libras et
xvii solidos de sagino. In festo sancti Remigii mi
libras el xv solidos de censu. Ad natale Do-
mini nu solidos et denarium de oblalionibus.
Ad Pascba m solidos et denarium. Ad Na-
tale* mi solidos et vim denarios. Major et fo-
restarius de oblalionibus ad natale Domini xx
et m manipuli lini , et xxvi pulli ; ad natale
Domini xxx maldri avene de oblalionibus ; in
Pascha xi pulli, cum pullo v ova ; a festo sancti
Lamberli usque sancti Martini carri 11 ad vi-
num. De camma aut xvm modii cervise aut xn
modii de brasio de questu ; ad Natale x solidi
de
cap
talicic
9. Census de Clumna8. In Pascha v libre
et xn solidi, et in festo sancti Lamberli v libre
et xn solidi de censu. In maio lx multones.
Ad natale Domini lx maldri avene de obla-
tionibus. Ad nalale Domini xvi solidi de obla-
lionibus. De camma lx maldri de questu. Unus
forestarius 11 solidos et denarium ad natale
Domini.
10. De Schimorta\ In Pascha xvim soli-
di, et in festo sancti Lamberli xxvim solidi
de censu. In maio x et vu multones. Ad na-
tale Domini xvm maldri de oblalionibus, et
mi solidi de oblalionibus, el in festo sancli
Remigii x solidi de censu. De camma xxx
maldri de questu.
11. De Lila'. In festo sancti Remigii xlv
solidi de censu. In Pascha xlvii solidi de
censu. In augusto xxxvi solidi de sagino. In
festo sancli Lamberli n solidi el un denarii de
ecclesia. In Ypapanti x solidi de capitalicio '
ville. In Pascha vini pulli, cum unoquoque
sex ova. In festo sancti Martini xi et dimi-
dius hudi, id est mensure brasii. Octo sunt
mansurç in illa villa : unaquçque quoque
anno x carratas ligni, et lolidem dies opéra
in agricultura.
12. De Anglidurak. xl solidi xn denarii
minus, ad Pascha.
i3. De Retinis ' xx et 1 solidi.
lit. De Gestina m. xxxvi solidi et x solidi
de pastu ; in festo sancli Johannis Baptistae ni
solidi.
1 Cod. sancti L.; itemque infra, §§ 7, 8, 9, 10,
1 .
b Cod. sancti M.
Fort. leg. conductu.
d Vid. supra, xm, 44-
' Nat. Cod.
f Cod, cap.; itemque §§ 16 et 18.
g Vid. supra, xm, 43.
u Vid. supra, xm, 45.
' Conf. supra, xm, 53.
' Cod. de capit.
k Vid. supra, xm, 4o.
1 Vid. supra, xm, 4i.
m Vid. supra, xm, 48.
110
POLYPTYCHUM
i 5. De Luta\ 11 solidi in feslo sancti Joan-
i6. De Fustiab. xv solidi in denarii mi-
nus, in festo Omnium Sanctorum. Gerardus
xn denarii, et Baldechinus xn denarii de capi-
tal] cio.
17. De Hertra'. In augusto xlh solidi de
sagino. In maio v solidi, in Pascha similiter,
de censu. Ad natale Domini m solidi et vim
denarii de oblationibus. Ad natale Domini
dant septem mansi et dimidius unusquisque
aut vi pullos aut pro pullo xn ova. Idem mansi
dant vu maldros et dimidium avenç ad natale
Domini ; in festo sancti Remigii xmi solidos
et m denarios. Major m solidos de oblationi-
bus ad Natale. Item vu mansi et dimidius
quisque débet quoque mense aut mi dies in
agricultura aut xn in curte. In camma xxmi
maldros cervisç. Ibidem est molendinus, de
quo pascitur bovariusa.
18. Census de Cosla. Medio maio xlv soli-
dos et 11 denarios ; altero anno xxx solidos.
a Vid. supra, xni, 4g.
b Vid. supra, xm, 5o.
c Vid. supra, xm, 52, ubi Hercena, qui idem
ocus videtur.
d Hune inter paragraphum et sequentem legitur
nota sic scripta : A la 20me page, la même main qui a
écrit ces trois pages a mis ce qui suit.
Medio augusto iîi libras xv denarios minus.
In festo sancti Martini vi libras et xvi solidos
de capitalicio. Trans Renum xl solidos medio
martio ; xx solidos de capitalicio ; de mapa-
giis ° xlv modios et dimidium de avena , de si-
ligine xxn modios et dimidium; pullos xlv,
cum unoquoque x ova ; de unoquoque manso
v carra tas ligni ; et unusquisque mansus x dies
in saltu et duos in conductu. Ad natale Do-
mini xv solidos de oblationibus.
19. De Glanna. Uno anno x solidos, altero
anno vi solidos et vin denarios. Medio au-
gusto xxi solidos et vm denarios. In festo
sancti Martini xxxi solidos ; de sartis vu soli-
dos ; de mapagiis x modios avenç , de siligine v
modios et dimidium ; pullos x et c ova ; de ca-
pitalicio' v solidos; de oblationibus vu solidos
et vi 11 denarios.
20. Census de Capella. Uno anno xxm so-
lidos, altero anno xxxv solidos. Medio au-
gusto 11 libras vm denarios minus. In festo
sancti Martini mi libras. Medio maio xvi de-
narios B.
' De mapag. Cod. sicque, § 19.
f Cod. de capital.
8 Apographum sic concluditur : Ainsj fini
la page 20mc, et la 21' commence par Notitia census
debiti, etc. ce qui montre que cela n'est point com-
plet.
SANCTI REMIGII. 111
APPENDIX.
PRIVILEGIUM EUGENII PAPE
MUNIENS NOS ET CONFIRMANS IN OMNIBUS POSSESSIONIBUS NOSTRIS , ET PRIVILEGIIS REGUM
ET PONTIFICUM; ET QUOD NULLUS CAPELLAS AUT MONASTERIA IN NOCUMENTUM NOSTRUM ,
SINE NOSTRA LICENTIA , FACIAT, EXPRESSE NOMINAT QUASI OMNIA QUE POSSIDEMUSa.
[ i !x dec. i i à 5.] Eugenius, episcopus, servus servorum Dei, diiectis liiiis Oddoni,
abbati S. Remigii Remensis monasterii, ejusque fratribus, tam presentibus quam
futuris, regularem vitam professis. In perpetuam memoriam Dilecti in Domino
filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et prefatum monasterium,
in quo divino mancipati estis obsequio, sub B. Pétri et nostra protectione suscipi-
mus, et presentis scripti privilegio communimus; statuentes, ut quascumcpue pos-
sessiones, quecumque bona in presentiarum juste et canonice possidetis, aut in
fulurum concessione pontificum, liberalitale regura, iargitione principum, obla-
tione fidelium, seu aliis justis modis, prestante Domino, poteritis adipisci, firma
vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus bec propriis duxi-
mus exprimenda vocabulis. Castrum ipsum in quo beatus Remigius requiescere
creditur, cum omni immunitate et libertate a Francorum regibus vobis concessis et
scriptis eorum firmatis, et omnibus appenditiis suis burgum extra, cum omni jus-
ticia et potestate; necnon medietatem telonei, foragii et roatici; minaticum etiam
burgi, cum omnibus que ad ipsum pertinent, exceptis quinque modiis frumenti,
qui , pro medietate ipsius minatici , Remensi archiepiscopo ab eadem ecclesia annis
singulis persolvuntur, quemadmodum a predecessore nostro felicis memoriae papa
Innocentio, per dispositionem et ordinationem venerabilium personarum, G.bGar-
notensis episcopi, tune apostolicae sedis legati, Josleni Suessionensis , Gaufridi Catba-
launensis, A.c Attrebatensis episcoporum, etBernardi Clarevallensis atque Hugonis
Pontiniacensis abbatum, intra Rainaldum archiepiscopum et Oddonem abbatem,
approbatum et confirmatum est; forum a festivitate S. Celiniae, matris B. Remigii,
Varin, Arch. admiii. de la ville de Reims s part. 1, !l Gaifridi n.
1. 1, p. 3i i,ex S. Remigii cart.B.p. i4, etcart. A, p. 6. ' Alvisi.
112 POLYPTYCHUM SANCTI REMIGII.
usque in vigiliam apostolorum Symonis et Jude. In episcopatu Remensi : ecclesiam
SS. martyrum Timothei et Apollinaris, cum omnibus que ad eam pertinent-, ec-
clesiam S. Juliani sine personatu; Satiacum cum ecclesia; Colunnas cum ecclesia;
Genvereyum , Sarpei Curtem , Dussellum , Grauhennam , Corbiniacum , cum appen-
ditiis suis, Gersonem; ecclesiam S. Mariée in burgo Regitestensi cum appenditiis suis,
scilicet ecclesiam Viniacia, ecclesiam Aventionis, ecclesiam Barbeii, ecclesiam de
Pertis, ecclesiam de Tennione cum omnibus que ad ipsas ecclesias pertinent; Er-
peium cum ecclesia; Vilare S. Remigii cum ecclesia; Salicem S. Remigii et Roseium
cum ecclesiis ; Basilicam Curtem et Insulam , et Pumaclum , cum ecclesiis ; Bainam ,
Nocerium, Moscherium , cum ecclesiis; Villare in Silva; Condatum cum ecclesia;
Géhenne Viîlam et Pooriam, cum ecclesiis; Caniacum cellam et Alendusium, cum
ecclesiis ; Baironam , Pontem Bairi , Tasnaium , cum ecclesiis ; Tassiacum , Hernmndi
Villam, Crusniacum et Serzeium, cum ecclesiis. In episcopatu Cathalaunensi : ec-
clesiam S. Martini Curtis Ausorum sine personatu; Irbraysb cum ecclesia; Villare
cum ecclesia; Beloium cum ecclesia; Aisencella cum ecclesia; Furneium, Valerias,
Lupi Montem, cum ecclesiis. In episcopatu Laudunensi : Moncellum cum ecclesia.
In episcopatu Attrebatensi : ecclesiam S. Johannis Baptistse de Hosdan cum appenditiis
suis ; Beldin cum ecclesia , altare de Monci , capellam de Lueres. In episcopatu Mo-
riensi : Neiis cum ecclesia, cum omni libertate. In episcopatu Avenionensi : ecclesiam
S. Martini et medietatem villae que dicitur ad S. Remigium. In episcopatu Aquen-
sium : ecclesiam S. Martini de Triola , ecclesiam S. Martini de Marcilliana , ecclesiam
S. Mariae de Ventebran , ecclesiam S. Michaelis de Finistella, que nunc dicitur Volta,
cum appenditiis suis. In episcopatu Leodicensi : Smarnam cum ecclesia et appenditiis
suis; capellam de Ambe, capellam de Squimorte, capellam de Heustan et de Bunna,
Sclurnanz cum ecclesia, ecclesiam Squinœ, ecclesiam de Olobergis, Littam cum
ecclesia et pertinentes suis, Covornam, Retinas et Angleduram cum pertinentiis suis.
In episcopatu Maguntino : Coslam cum ecclesiis et appenditiis suis , ecclesiam B. Mar-
tini de villa S. Remigii, sicut a predecessore nostro papa Calixto vobis adjudi-
cata est et scripto suo firmata , cum medietate ipsius villae ; ecclesiam de Marsna quem-
admodum a predecessore nostro papa Innocentio vobis concessa est; judicium
preterea quod a J.a Suessionensi et M.b Taruennensi episcopis, et aliis honestis per-
sonis , in presentia Sansonis, Remensis archiepiscopi , inter Gislam matronam et
ecclesiam B. Remigii rationabiliter factum est. Prohibemus insuper, ut nullus infra
parrochias vestras novam ecclesiam aut cappellam , in dampnum vestrarum antiqua-
rum, absque assensu vestro, edificare présumât. Omnes autem ecclesias que de jure
1 Alias Vimacri. e Joslenus.
'' Braux (nota in margine chartuiariij. d MHo i.
APPENDIX. 113
ejusdem monasterii esse noscuntur, ab omni personali successione libéras manere
censemus. Decernimus ergo ut nulli omnino
Ego Eugenius, catholicae ecclesiœ episcopus , signavi. Ego Guido, presbiter cardi-
nalis tituli S. Crisogoni, subscripsi. Ego, etc.
Datum Vetralle , per manum Roberti , S. Romanae ecclesiae presbiteri cardinalis et
cancellarii, [xvmi] kalend. januarii, indictione vmia, incarnationis dominiez anno
M°c°xlV\ pontificatus vero domni Eugenii III papa* anno primo.
II.
PRIVILEGIUM D. ADRIANI PkPJE IIII, DE IMMUNITATE RERUM
R. REMIGIIb.
[ i y dec. 1 i 5/i.] Adrianus Hugoni abbati confirmamus burgum extra cas-
trum in quo B. Remigius requiescit cum omni justicia et potestate vide-
licet ut liceat abbati et fratribus suis ibidem babere caumas , furnos , molendi-
nos, piscarias, et viridaria, et mercatum , cum res et tempus illud postulaverit ;
tabernas, bannum, macellum, et omnes artes, et cetera quecumque omnia ad bur-
gum pertinere noscuntur, et quecumque eorum placito et usibus visa fuerint
Ecclesiam S. Mariae extra muros castri Retesti sicut eam Hugo cornes
per manum Rodulfi archiepiscopi vobis donavit, cum censu burgi et scolis
ceterisque appenditiis suis, videlicet : Gersonem cum ecclesia, Bainam cum
ecclesia et personatu , et capella de Muscherio, et Noerio cum appenditiis suis;
Campum Floridum cum capella, Sacbeium cum ecclesia et personatu et ca-
pella de Masnelibus c; capellam de Sarneio et matricem ecclesiam de Brool ;
Taisnaium cum ecclesiis et appenditiis suis; ecclesiam S. Thome prope cas-
trum Viennense, cum capella ejusdem castri; ecclesiam S. Oricoli cum appenditiis
suis; ecclesiam de Altreio, ecclesiam de Mathigio, ecclesiam de Nova Villa, eccle-
siam de Cambuslia, ecclesiam de Ardullio, ecclesiam de Virisiaco, ecclesiam de
Vallis , ecclesiam de Orisiaco , ecclesiam de Chevereiis , cum omnibus que ad ipsas
ecclesias pertinent; Terronam super Axonam cum ecclesia et appenditiis suis; ter-
ram de Beonna cum molendinis ceterisque appenditiis suis; Colunnas cum eccle-
sia; Genvereium, Catheium d, Pleveias , capellas; mediam partem Tassiaci
" Manupriore,xim,ut D. V. PetroVarinvisum est. ' In margine Cod., les Maisneulx.
b Varin, ibid. p. 328-33 1, ex S. Remigii cart. B. d Ibid. Chesj.
n. .8.
114 POLYPTYCHUM SANCTI REMIGII.
cum molenclinis, quartam partem Hermundi Villae, Givreium, Exiam, Villam Do-
minicain, alodium Septem Salicum, piscatoriam quam Henricus cornes do-
navit vobis in toto banno Cundati ; apud Johannis Villam omnem terrain Guidonis
de Altreio et Joffredi nepotis sui ; apud eandem villam très furnos ; villam que
dicitur ad S. Martinum super fluvium Suppiam , cum molendinis et ceteris omnibus
ad usus pauperum pertinentibus ; curtem de Belloverio cum terris, pratis, pascuis
et molendinis Hugonis, ceterisque omnibus ad usum pauperum pertinentibus. In
territorio Suessionensi : Montinniacum villam cum appenditiis suis , etterram et deci-
mam quam Milo de Vernoil vobis restituit. In territorio Laudunensi : Corbiniacum
palatium, cum appenditiis suis; ecclesiam S. Victoris'1; Cravennam villam , cum dé-
cima et omni banno, ceterisque appenditiis suis; Muncellum cum ecclesia In
territorio Catbalaunensi : Boloium villam b, Breox c cum ecclesia ,
Furneium, Walerias d, ecclesiam de Vernol; terram et decimam quam ha-
betis apud Veroium e et cetera omnia ad usus pauperum pertinentia. In episcopatu
Tullensi : Domnum Remigium cum ecclesia, decimam de Tronvilla. In territorio
Lingonensi : Condedas, cum ecclesia et décima ; Darmannum villam, cum omnibus
ad easdem villas pertinentibus. In territorio Attrebatensi : abbatiam S. Johannis
Baptistœ de Hosden , cum appenditiis suis ; Belgim cum ecclesia , altare de Monci
ecclesiam de Lueres In episcopatu Aquensi : Ventabren castrum, cum
ecclesia [S.] Michaelis de Finistilla, que dicitur Volta; terram et decimam de Fara.
In episcopatu Maguntino : Bigehen , Glannam, Capellam, Perferelenbac ,
Osterna, Kerembac In comitatu Kiriberc, villam que dicitur Brucca
In ducatu Toringorum : villas nuncupatas Scaunistrat, Nortus, Adistat, Lobach et
Promere ; In pago Roslinxe, in comitatu Blesense, curtem que dicitur Berna ;
Bischopfesehin ; in villa Buppura, adlodium quod Albertus advocatus, factus mo-
nachus, vestrae ecclesiae contulit. In episcopatu Leodicensi: Clumam cum eccle-
sia et personatu, Skinam ecclesiam, Huleberge, capellam de Ambe, capellam de
Skimorte et capellam de Heusta; villas quoque Covornam, Hertam et Beccham,
sicut a Romanorum regibus vobis sunt data?. In Anglia : in episcopatu Cestrensi,
Lapeleiam, Estonam, Merestonam, medietatem de Bigvifort, Milifortem et villam
Riduaram; in episcopatu Heriforcensi , villam Silvitonam , decimam de Bero-
niaco; sepulturam quoque ipsius loci liberam esse concedimus, ut eorum de-
votioni et extremse voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excom-
municati aut interdicti sint , nullus obsistat
' In margine , S. Viteny. d Ib. Valray.
h Ih.Beloy. ° Ib. Vraax.
' Ib. Braux.
APPENDIX. 115
Datum Remue, apud S. Petrum, per manum Rolandi, S. R. ecclesiae presbileri
cardinalis et cancellarii, xim kalend. januarii, indictione m, Incarnationis anno
m0c0l°iiiic, pontificatus vero D. Adriani papa? IIII anno primo.
III.
DESCRIPTIO BONORUM MONASTERII S. VITONI VIRDUNENSIS.
Ex cod. Paris. Bouh. 69 bis, manu ipsius J. Bouhier exscripto, a. 1721.
(In notis , lillera A coclicem 5435 , littera D codicem Puteanum ikk inclicavimus , ambos saecuio xvi ,
ut videtur, exaralos, conservatosque in maxima bibliotheca publica Parisiensi.)
1. Hodc sunt quœ legaliter ecclesia a S. Vitoni, sita in suburbio Virdunensi, ex
antiquo possidet.
In Scantia, mansa xvi, et quicquid [ad] illam pertinet; abbatiam S. Amantii,
mansa x , et quidquid ad illam pertinet ; abbatiam S. Pétri et mansa nu , cum ap~
penditiis ; ecclesiam S. Remigii, cum appenditiis. Paridum, mansa xvi, cum appen-
ditiis. Flaviniaco , mansa xxvn et ecclesiam , cum omnibus appenditiis. Marcuifi
Curtem\ ecclesiam, mansa 1111e, cum silvis et omnibus appendiciis. In Harbodid Villa,
mansa in, cum appendiciis. Ad Novam Villam, ecclesiam, mansa mi, cum ap-
penditiis. Ecclesiam de Maroa, ecclesiam de Marlegio. Ista sunt in antiquo scripto
regali et apostolico. Quae sequntur de novo addita sunt e, et nequaquam scripto
firmata.
2. Raherei Villam et Curtam Villam, mansa xxx; ecclesiam in honore S. Aman-
tii, molendina, silvas, prata, cum caeteris appenditiis; vineas in Arnaldi Villa super
Mosellam, quas dederunt Achileus f et Amalricus et Adalbertus8; clausum unum
super Mosellam, alterum quod h dicitur Adelendi, tertium clausum Adelberti;
vineam quœ dicitur S. Martini ; vineam quae dicitur in Mortario ; alteram quœ dici-
tur in Plantariis ' ; item quae dicitur in Argileto j ; item quae dicitur in Marmoreo.
' Ectlesia deest. D. ' Adelildus. A. Adealdus. D.
b Cortem, et sic postea. A. D. E Adelbertus. A. D.
c III. A. D. h Que. A. D.
d Herbodi. D. ' Planlarii. A. Plantari. D.
1 Q. s. ne novit a. s. A. D. j Argerto. D.
i5.
116 POLYPTYCHUM SANCT1 REMIGII.
Solidiaco, quartam partem ecclesia? , mansa n , cum appendiciis , dono Richeri.
Publiaco, mansum i.
3. In comitatu Barrensi, apud Villare , mansa n ; ad Maureium super Mosellam,
mansa indominicata n, et vineas quas dédit Martinus quidam a, ex canonico mona-
chus. Ad Sanctum Julianum, mansum i et vineam i, quam dédit Haeredus, ex laico
monachus. In Epponis Curte, mansum indominicatum , molendina tria, mansa nu,
cum omnibus appenditiis, quae dederunt Adelardus, monachus et abbas\ et Dudo,
filius Dudonis. Ipse Dudo dédit n mansa ad villam. Ad Limacum c, mansos mi,
molendinum dimidium, cum appenditiis, quod dédit Hildebertusd cornes.
II. Ad Villare, in comitatu Stadunensi, mansa vu, cum silvis et pratis et molen-
dinis caeterisque appenditiis , quae dédit Ameleinus e, ex canonico monachus. In
eodem comitatu, ad Bizmiamf et ad Domnum Martinum, mansa un, cum appen-
ditiis, quae dederunt Eldonusg et Seiburga. Ad Flabasium11, mansa vu, cum silvis,
pratis, molendinis et caeteris appenditiis, quae dédit domnus Gerardus. Gastinedo',
mansa n, cum silvis et caeteris appenditiis, quae dédit Rogerus. Ad BrigildiJ Curtem,
mansa n que dederunt Erebaldus et Augellelinus k. Ad Aviniacum ', mansa 11 , quae
dédit Angelilinus m. Ad Mentionis Curtem, mansa un, cum appenditiis, quae dédit
Odila n. Ad Gamelidi ° Curtem , villam , mansum i , cum pratis , quae dédit Eliseius.
Super Mosam , in finibus Novae Villas , xvin picturas vinearum , cum silva circumpo'-
sita, quas dédit domnus episcopus Gaufridusp, ad consecrandum sanguinem Domini.
Ad Medotiam, mansum i, cum vinea; ecclesiam in honore S. Vitoni.
5. In Vapra, in Petra Villa, in Scantia, sunt mansi ad servitium xvi, un ad
censum; et unus cartarius solvit vi carratas lignorum, census capitum in maio, in
festivitate S. Joannis falces vr, et mansus unus c scudatasq, in festivitate S. Remi-
gii xn emi.r pro granario-, ad festivitatem S. Martini census de aliis mensis et de
" Quidem. A. D. ' Rogildi. A. D.
b Abba. A. D. k Angillelmus. A. Angelelmus. D.
c Fort. Lunacum. ' Avinacum. D.
d Hilderobertus. D. m Angilelmus. A. Angelelmus. D.
e Ameleius. A. Amelonus. D. ° Odita. A. D.
f Fort. leg. Bizoniam. In Codd. A et D, Biomiam, ° Ad Gauvandi. D.
vel Bionnam. p Guijridus. A. Guifrinus. D.
z Eldricus. A. * Scindaîus. A. D.
h Flabascum. D. * Domini. A. Dei. D.
1 Castindo. A. D.
APPEND1X. 117
sedilibus, quse sunt in monte S. Vitoni et Virduni; pullos et ova ad Pascha et f'esti-
vitatcm S. Vitoni et ad nativitatem Domini; de integro manso carrum dimidium";
noctes x in maio; homo de capite b suo, tenens terram, xxmi denarios 82. Clausu-
ram indominicatam in vineac; femorare debent dies m, de tertio in tertium an-
num calidum furnumd facere.
6. In Finitagiam est ecclesia dimidia. Aspiciunt ad eam mansi m in dote; obla-
tiones0 de ecclesia unus porcus et xn denariif; de vino xn panesg, sex pulli, imo-
dius avenae; pannus unus xvnh ulnarum, unus equus ad parendum dantur1 pres-
bitero. xn mansi jacent in eadem villa, ex quibusJ solvuntur xn solidi in festivitate
S. Martini, in maio mi solidi, vin denarii in Pascba. i mansus n pullos, ova x, pro
redemptione carri v denarios. Mansus i in nativitate Domini v plaustra lignorum,
xxiiii denarios , manipulo vini k. Sedilia xxvn denarios xni, qui jacent ultra, et qui
in festivitate S. Martini solvuntur vi solidi et vi denarii ', in maio xnm solidi; de
pullis, ovis et alio servitio, quot solvunt" alii mansi. n molendinis0, unum solvit
porcum de xn denariis, vi denarios in vino, xn panes, i modium avenœ; aliud
molendinum porcellum valentem vi denarios, m denarios in manno83, vi panes,
i modius avenae; in censu xxx modios avenœr, de frumento xxmodios, cxv modios
speltae, lx avenae.
7. In Barracimi est mansus indominicatus, culturae m, prata indominicata ad
falces xxx, tria clausa indominicata. Adspiciunt ad eum xi mansi et dimidius, et
cartariusi dimidius, et quod sufïicit uni carrucae indominicatse. Unusquisque man-
sus in maio solvit xx denarios et xxiiii noctes , similiter in villa xx denarios , iterum
in festivitate S. Martini. Unusquisque mansus xvm denarios, et mi pullos in nativi-
tate Domini. Solvit mansus unam carratam lignorum, unam carretam de virgis, 1 ad
pascellos, un denarios in corvata, et una r xl fasciculos3, et iliam' de tremois
similiter. In Golonis Curte mansum unum et dimidium , et quartarium dimidium ,
1 Carrum dimidium de carropere xx dies. A D. l Plaustra iignum xxiiii, dies in anno VII II. A. D.
b De capitulo , inCod. nostro. De cap. A. ' Solvunt vi sol. et vi den. D.
* Indominicata in vinea. A. D. "' xhi. A. D.
d Calfurnum. A. * Quod solvuntur. A. D.
e Oblate. A. D. ° Molend. A. D.
i De XII den. A. D. p Annone. A.
g xn pan. Trinis Codd. nostris. q Quartarius. D.
h xn. A. D. r In cerala de una. A. Incertum de una. D.
1 Dalur. D. * Faciculos. A. falciculas. D.
1 Villa, qui. A. D. l Et unam. D.
118
POLYPTYCHUM SANCTI REMIGII.
in festivitate sancti Martini solvunt n solidos , in nativitate Domini im solidos , in
Pasca in solidos, in maio vin et censusa capitum etarietumb, in festivitate S. Joannis
Baptistae m solidos , in festivitate S. Remigii vu solidos et un de victura c. Summa
xini solidorum. De particulis h modios frumenti et ira siliginis, n molendinumd et
dimidium.
8. In Septimo Molo" vi mansi et xi denariif. His8 solvuntur xxvinh denarii et
obolum in festivitate S. Martini, pullos un, in nativitate Domini vu solidos et vu
denarios, un pullos in Pasca et' xn denarios, in maio n solidos et vu denarios, et
censum capitum in nativitate S. Joannis m solidos, in festivitate S. Remigii m soli-
dos et xn denarios j et obolum. De particulis vi modiuskde frumento, un de siligine
et m septarios1. Summa de terra, in maio vmi solidos et vin denarios.
9 . In Formestor est mansus indominicatus , culturse ni , prata ad falces xxxmi ,
pistant m per legas ni. Quercelus" est ibi extunc0. Aspiciunt ibi mansi vin et dimi-
dium. Unusquisque mansus solvitin maio v denarios, in festivitate S. Martini vi de-
narios et ii pullos, in nativitate Domini xp modios avenae, i pullum, i denarium,
vini duasq focias, et totidem portabit coram domino; ad Pasca pullum i, xxn ova.
Solus mansus i carratr de virgis, et xl noctes, etxu carratas3, unum herbae, alteram
feni; idem m carratas herbae, alteram feni.
î o. Ad Paridum sunt mansi xvi. Mansus integer débet de victura denarios x, et
vini' dimidium cartum; ad Nativitatem de pastu11 denarios x, de lignis carratas un,
xxx falces vi, pullos ni, ova xv, de tertio in tertiumv annum novellam i. Homo de
capite suo, si terram teneat, débet denarios V; si foris potestate manet, denarios xn.
Homo, siuxoremxsuam de potestate ipsay tenet, et ex illa genuerit filios7 aut filiasaa
° Censum. D.
'' Arietem. A. D.
c De et victaram. A. Den. et victnram. D.
" Molend. A. D.
0 Melo. A.
f Dies. D.
* Mi. A.
h xxviiii. D.
! Et abest. D.
J ni sol. xn den. A. in sol. et n den. D.
1 Mod. A. D.
1 Sext. A. Sextarii. D.
m Piscatar. A. Piscantar. D.
" Quercelum. D.
° Ex tum. A. Extimum. D.
p Domini et. A. D.
q Pullum I, den. Vim, duas. A.
' Solum mansus I carrai. A. D.
' Coradas. A. D.
' Avi. A. D.
" Paste. A.
v De tertio antitum. A.
x Param. A. Parem. D.
y Ipsam. D.
* ni fdios. A. m fdias. D.
" Filios. D.
APPENDIX. 119
ii redimet; si duos habuerit, i redimet; si i, non débet redimere". Ecclesiam i in
honore S. Vitoni, quae débet et de oblationibus solvitb vc. Adaltare pertinet mansus
integer; in Parrido xiiii denarios solvit mansus, et census capitum in maio; ad festi-
vitatem S.Martini solvunt sedilia vm denarios xvi, totidem pullos et ova. Profeno
secando soivit mansus un denarios; pro bannod ad festivitatem S. Joannis, calfur-
nium de tertio in tertium annum.
i 1 . Ad Gisleni Gurtem sunt xn mansi, qui solvunt'' idem servitium quod et isti;
sed x denarios solvit mansum ad nativitatem Domini et S. Joannis84. Ibi sedilia xiiii,
solventia xxiiii denarios.
12. Est in Gengeania f mater ecclesia in honore S. Lamberti. Aspiciunt ad eam
capella de eadem villa in honore S. Maximini, et alia in Soreias in honore S. Mar-
tini, dimidia vero in honore S. Remigii in Waleias. Sunt ibi deg indominicata terra
v mansi et unum bonarium de prato, et camba solvens xn modios, vm de frumento,
un de bracio. De alia terra, quae est in servitio, mansus et quartarius. Unusquisque
solvit per annum aut secundam feriam aut opus manuum, et, in nativitate Domini.
lui quartarii x pullos. Tantum terrae est ibi quœ solvit xm denarios in nativitate
S. Joannis Baptistae. Haistolei vero solvitur census1' capitis in festivitale S. Martini,
unusquisque n denarios; de prœbenda S. Maximini, quam presbiter tenet, m quar-
tarii in bonarium de prato', in bonarium^ de terra, jacensk juxta Dirvant1.
i3. In Gorires sunt n mansi et u bonaria de indominicata terra, et m quartarii,
qui idem servitium faciuntquod supradicti, idem secundam feriam cum aratro aut
opère manuali. Sed quartarius in ter u annos vu pullos in Pascha, ova, xm solidos
in Natali, v fusa uni [leg. iini. ]. Sunt ibi u sedilia, quae mi" pullos et mi denarios
solvunt; et ibi ira pars Fugeti0.
ili. In Betelani Villa est ecclesia. Sunt ibi vu quartarii. Unusquisque in festivi-
tate S. Remigii solvit octo denarios, in Nativitate vu, in Pasca xvmp, et i denarium et
■ Non dabit, redimet. A. D. ' lu bonarum et prato. D.
b Sol. A. D. J Bonarum. D.
' vi. D. k Jacent. D.
d Pro banno den. A. D. ' Diouant. A.
' Mansos, qui solvuntur. A. D. '" Ova et. A. D.
1 Gengeamia. D. ° Ui. D.
8 Ibi et. D. ° Fagcli. D.
u Haistoldi vero solvunt censum. A. D. p vm. D.
120 POLYPTYCHUM SANCTI REMIGII.
septarium3 avense, cum i pullo et i pane. Sunt ibi xi sedilia, excepto indominicato.
Unumquodque in festivitate S. Martini solvit ira denarios. Alia terra, qua?. ihi de-
narios solvit. Prata sunt ibi de vadio Odilonis pro xxiiii solidis ; item prata de vadio
pro xxx solidis; alia vero terra arabilis, de vadio Nauteri et Gendelinib, pro xx soli-
dis : quae vadia Olricus nostrœ ecclesiae tradidit.
1 5. In Masmelpont est mansus indominicatus , pratum ad falces vu. Sunt ibi
nu mansi et i carratam. Solvit mansum0 ad festivitatem S. Remigii dimidium car-
rum, in martio mi denarios, mi pullos, xx ova, in julio denarios, in maiod census
capitum; in festivitate S. Remigii solvuntur nu modiiefrumenti. Sedilia etiam n sol-
vant mi denarios in nativitate Domini,
î 6. In Lumesvetf sunt culturae m, pratum magnum ad falces xl, silva ad c por-
cos. Aspiciunt ibi mansi xn. Mansus i solvit in Pascag pullumi et ova xv, in maio
xvh denarios, in festivitate S. Martini xn denarios. Homo de potestate duos dies in
prato , qui in banno i domini gravatur1, et aliud servitium de die in diem. Mansus
in julio x denarios. De his mansis sunt vu ad servitium, v assis duosj dies ad
corvadamk; homo de potestate1 cum bestiis suis; quibus si caret, conm fossorio ;
totidem dies per sex milliaria faciet vecturam de annona cum collo. Silva indo-
minicata ad c porcos, alia communis multiplex pn. Ibi molendinum, solvens xn de-
narios.
i 7. ïn Bolzonio0 est mansus indominicatus, pratum ad xm falces. Aspiciunt ibi
mi mansi et dimidius. Ad natale Domini solvit mansus x denarios uno anno, alio
anno vin, pullos un; ad Pasca pullos un, ova xxviii; in maio x denarios, ad festivi-
tatem S. Remigii dimidium carrum. Sedilia xir, 11 solvit p pullos xxxvi; hoc censum
ad festivitatem S. Martini; ccc ova ad Pasca.
18. In Haslud sunt mansi indominicati vm; inter culturas prata v sunt, excep-
* Sextarium. D. ' Domin. granarum, vel donum granarium. A.
h Gondelini. A. Graidelani. D. Domum granaris. D.
c Carratarius soins mansus. A. Qaartarius solus ' Vassi duos [fort, legend. assiduo]. A. D.
mansus. D. k Ad cirradem. A. D.
d /// [Fort. 1. in novo ]. D. * De potestate facit. A. D.
' Modios. A. D. m Cum. A. D.
1 Fort, legend. Linnesvet. " Sic.
g Rasca. A. ° In Bolrover [fort. 1. Bolroner]. A. D.
h v. A. D. p Sol A. D.
APPENDIX. 121
tisa vi bonariis. Aspiciunt ad eam xxmi mansi. In Martini festivitate b solvit mansusn
modios et un septarios de bacio0; in maio solvit mansus porcum valensd xn dena-
rios, et arietem sex denariorum. Homo, nisi teneatc terram, solvit vi denarios, et
mulier ni in festivitate S. Remigii; in nativitate Domini solvit mansus mi pullos et
un sextarios avenae. Aspiciunt ad eam ecclesia in honore S. Pétri. Sunt ibi ni f mo-
lendina; xx modios solvuntg. Tertium est, quod solvit mi modios. Sunt etiam h
curtes h. Est ibi silva in duobus mansis. Summa mansorum xxvm '. Est etiam juxta
hanc villam capella in honore j Fredegini, solvens xxx denarios in oblatis.
1 9. In Rogeri Curte sunt mansi x. Ex his sunt vi in servitio. Unus solvit in Nati-
vitate x sextarios k de bracio , et unum in Pascba ; 11 pullos et x ova , in maio x dena-
rios, in festivitate sancti Martini xn, in nativitate Domini xvin denarios. Homo non
tenens terram solvit vi denarios, et femina ni. Et ibi ecclesia in honore S. Mar-
tini, capella S. Vitoni, servus et ancilla, de altari ' solvit n denarios.
20. Inter Baronis Gurtem et Domnam Mariam sunt un mansa et quartarius. Ad
festivitatem S. Joannis exeunt de his mansis xxxn denarii ; de mensuris m vero
veniunt mi solidi, très minutas minus; xl vero et novem secaturae in augusto. Ad
festivitatem autem S. Remigii veniunt très solidi et nu denarii; in natali vero
S. Martini exeunt xvi pulli cum ovis ; ad nativitatem Domini" veniunt 111 solidi, et
de molendino viui denarii; et viliicus débet vi denarios, xl vero et vini noctes ;
veniunt et un modia frumenti et tertia sextaria. Summa vero denariorum per annum
xiui solidi et ni minutae.
2 1 . De Limaco ° exeunt v solidi in festivitate S. Remigii , in nativitate Domini
similiter vi solidi, in nativitate S. Joannis in solidi.
22. De Marculfi Curte p exeunt in anno xini solidi et x denarii. In Marchereio'1 mi
denarii in festivitate S. Joannis, xi denarii in adinventionerS. Pétri, mi solidi et vin
"Culturasetiampratav{vi.T).)sunlassi excepti.s.k.B. > In hernie. A. D.
In martium. A. D. L Unus solvit m mart. et sextarios. A. D.
brano. D. Leg. bracio. ' De allarii. A. de altaria. D.
" Valen. A. D. "' De mansuris. D.
Tenelis. A. Tenen. D. n Ad nativitatem S. Dni. A. D.
"■ D- ° Fort, legend. Lunaco.
B Solvent. A. D. e Ad Marculf. Curtem. A. D.
Cinobe. A. Cambe. D. ' In Marhereio. A.
xxxviii. D. ' Jn adnunc. A. In adnuc. D.
122 POLYPTYGHUM SANCTI REMIGII.
denarii de censu mensium a , et de prato b v solidi c et m denarii ; in festivitate
S. Remigiii mi denariosd, in festivitate S. Martini nu denarios6, in nativitate
Domini m denarii ; debentur etiam f et in festivitate S. Remigii vin sextarii
frumenti, quorum xn rasuramg faciunt. Ad Maraldi Gurtem veniunt in anno xv
solidi.
IV.
FRAGMENTA DESCRIPTIONS BONORUM MONASTERII MEDIOLACENSIS ,
IN DIOECESI TREVIRENSI.
Excerpla ex L. F. Hœfer, Zeilschrift fur Archivkunde ,
t. II, p. 120, 121, 128 et 129.
In villa Walamonasterii habemus aecclesiam 1, et de terra dominicali vi corrua-
das; mansos ingenuiles v, qui omnes solvunt in Pascha denarios x, pullum 1,
ova x; in maio denarios vi, si non pergit in hosteni; in festivitate S. Martini dena-
rios xn , in natale Domini denarios xxx : v videlicet solidos per annum , pullos 11 ,
ova x. Servit in Kalendis januarii ebdomadas 11, in Kalendis februarii 1. Faciunt
angariam inter m mansos Trevere sive Mettis sive Wich. Incipiunt araturam suam
in capite marcii , et perliciunt in fine ipsius. In aprili claudunt corruadas , mensuras
et prata. In maio serviunt epdomadam unam , et faciunt angariam eodem modo , ut
in februario. In junio excolunt araturam , et post meridiem operantur quod eis in-
jungitur. In julio sécant fenum et introducunt. In augusto circa messem occupantur.
In septembre simiiiter circa messem occupantur, et serviunt ebdomadam. In octo-
bre araturam excolunt. In novembre serviunt 11 epdomadas.
Est etiam ibi sexta oba ingenuilis , que per omnia servit sicut superiores ; solvit
tamen uncia minus, nam per annum solvit duas tantum uncias h.
Sunt ibi alii xxxvin mansi, qui eodem modo serviunt et solvunt sicut superio-
res, nisi quod in natale Domini non solvunt xxx denarios, nec in festivitate S. Mar-
tini xn ; serviunt tamen in décembre epdomadam 1.
Mansur. A. D. ' Debentur etiam infeval vu u farce. A. D.
Pratis. A. D. s Resarium. A. D.
Sol. A. D. h Ex hoc loco ac superiore colligitur libram 1
Den. A. D. constare unciis xn.
Den. A. D.
APPENDIX. 123
Sunt aiie très obe, quaruni unaqueque solvit parafredum aut vi solidos. Servi-
tium aliud non faciunt nec solvunt, nisi très dies ad araturam, n ad messem et i ad
fenum. Visitationem faciunt in natale Domini : v panes, modium avenae i, et i sex-
tarium vini , et porcum valentem vi denarios Debent autem omnes predicte
obe secundo semper anno, si eis dominus convivium fecerit, solvere porcum valen-
tem vi denarios ; ad convivium tamen , quotcunque sederunt in oba , non venire
debent ex ea nisi unus.Quod si dominus eis convivium non fecerit, mi tantum dena-
rios solvant
Invenimus in Lohsma ecclesiam cum decimatione xi villarum -, de terra domi-
nicali mansum i ; mansos serviles xvi et dimidium, quarum i habet Drudo, et solvit
ex ea in festo S. Martini pullos n. Servit ebdomadas n ; in natale Domini carra-
dam i de ligno ; in februario operatur alias u ebdomadas, et vi carradas de ligno.
Tune arat mensuram suam, et croada ; facit n dies, et perficit ante finem marcii.
Glaudit circa messem et prata. Ante Pascha camisilum i lineum cubitorum xv in
longïtudine, u et sanis" in latitudine, si linum dominicum babuit ; si non, vi dena-
rios, pullum i et ova xn. In maio xiiii dies, si opus est, prata rigare et mundare ,
v denarios reddere. In junio edificare, preparare quod jubetur, et unusquisque car-
radam i de scindelis dare, messes mundare. In julio fenum secare, parare et indu-
cere ; similiter et messes. In Augusto araturam incipere , et ante festum S. Martini
perlicere. In autumno angariam i , quo precipitur, aliam in maio. Similiter unus-
quisque mansus servit et solvit.
De silva , ubi saginari possunt dcccc porci , et hoc de aecclesia ; de unaquaque
hoba c porci. Census unciae vim et unus denarius et obolus.
1 Corrig. semis.
16.
INDEX.
(Numcrus romanus capitulum, arabicus paragraphum dénotant.)
Accola;, boulines a mansuariis forensibusque
discreti, xv, 27;xvn, 35, 3-, 38, 4o, 52;
xvin, 1 1 ; xx, 20, 21, 26, 28, 29, 32, 33,
35, 36, 37, 42, 43, 44, 46, 48, 5o, 5i,
52 , 54-58, 68-73, 76; xxi, 6; xxii, 3i.
Adoldus, custos ecclesiae S. Remigii, missus
Hincmari arcliiepiscopi, xxvm, 66.
Adroinus, major, xvii, 125, 127.
Advocatus, xxvi, 1.
Agenerus, major, xix, i3.
Agricultura, xxix, 11, 17.
Altaris terra, xm, 5, 9; xv, 59. — velamina,
xvii, 123; xvin, 22; xx, 74; xxn, 47-
Ambasciatura , xxvm, 48.
Andraeas (S.) , xm , 22 , 4o , 4i ; xxix, 5.
Angelbertus, major, xx, 18.
Annicub, Anniculae, 11, 2 , 5; v, 2 ; vu, 2 ; ix,
2 , 4 , 5 ; XVI , 2 , 5 , 10 ; xvm , 2 , 2 1 ; XXI ,
7 ; xxv, 1 ; xxvi , 4. 6, 7-10, i5, 22, 26,
43 ; xxvii, 6; xxvm, 2 , 22 , 69, 73.
Annona parata, v, 2.
Apium vascula, xxvn, 6.
Aquensis bos. Vid. Bos.
Aquense servitium, xvii, 22.
Araticum, xiv, 3; xv, 2, 58; xvi, 2; xvn, 2,
22 , 126 ; xxvi, 22 ; xxvm, 5o-52.
Aratura, m, 2.
Arboreta, xi, 2.
Areaticum , xn , 2 .
Arietes, xm, 22, 3o, 43, 44, 45.
Arua, xm, 32.
Ascili, Ascilli, Axiles, Axili, xn, 2 , 5; xm, g ,
il, i5; xvii, 2 , 126; xvm, 2,21; xxn, 2,
9, 26, 45; xxv, 1,2; xxvi , 11, i5 , 43.
Asinus, xil, 1; xm, i4, 22.
Atrium, x, 5; xm, i3, 35 ; xvm , 24-
Audulfus ingenuus, major, 1, 6.
Auga, xvii, 122; xxn, 44; xxv, 1,2; xxvn, 6.
Augliones, xxvn, 6.
Avergaria, v, 1 ; X, 9; xiv, 2 ; xv, 2; xvi, 2 ;
xvii, 1; xvm, i;xx, 1; xxn, 48; xxvi , 18,
25, 26.
Axili. Vid. Ascili,
Bannus, vi, 2; xv, 2; xvi, 2, 10; xvm, 2,
21 ; xix, 2,9; xxn, 45; xxvm, 2, 22 , 69,
72.
Bannus pro pasto ,1,2; xxn , 8 , g , 1 5. — pro
pastione, xx, 2; xxn, 2; xxv, 1 ; xxvi , 10;
12 , i5.
Basoli (Festum S.), xm, 3a.
Bedae pœnitenlialis , xxn, 47.
Beneficium, vi, 3; vin, 3;ix,3,6,7;x, 10,
xv, 58, 62; xx, 75; xxn, 44; xxvi, 1, 10,
16, 20, 35-37, 4o-42.
Berbiaria , xvn ,117.
Berbiarius, xvn, 117, 118, 12 1.
Bernardi et Harlrudis (Donatio) , iv, 4.
Bevrales, xxv, 1.
Bos, VIIJ, 2 ; IX, 2 , 4, 5; XI, 8; XII, 1, 2 ;
xm, 1, 3, 5, 9, 11, 32; xxn, 2; xxvn, 6.
Bos aquensis , vi , 2 ; xvi , 2 , 10; xvn , 2 , 22,
126
INDEX.
126; xvin, 2, 21 ; xix, 2,9, 19; XXII, 2 ,
8, 9, 1 5, 26, 46; xxv, 1,2; xxvi, 10, 11,
i5, 43.
Bovarius, xxix, 17.
Brazium, xiv, 3; xxn, i5; xxvm , 3i ; xxix,
8, 11.
Buscalia, iv, 1 ; xxm, 1.
Buticulae plenaa vino , 1, i5; xvn, 122; xvm ,
20 ; xix ,18; xxn , 44- — plenae melle , xvn ,
122; xvin, 20; xix, 18; xxn, hk-
Caballeritia , xxn, 7.
Camba, xi-, j.
Caminata, vi, 1; vin, 1 ; xxvm, 1, 68.
Canava, xxv, 1,2.
Cancellarius , xvn, 127.
Caneverilla, xxvm, 2.
Capella, xvi, 1. — S. Salvatoris , xxvm, 1, 68.
Capilalicii, xm, 1, 2, 9, i5, 19, 21, 52, 53.
Capitalicium , xm, 22, 24, 26, 3i, 35; xxix,
1, 2 , 3, 6, 8, 1 1, 18, 19.
Capitanea, xxn, 2.
Capitatio, vu, 2; ix, 12; xvn, 2, 28; xxvi,
19; xxvm, 73.
Caplim, Capplim, v, 2; vi , 2; îx, 2, 4, 5;
xi, 2; xv, 2; xvi, 2; xvn, 2, 22; xxi, 2;
xxn, 2, 9, 26; xxvm, 2, 22, 69, 72.
Capones, xxix, 7.
Caprones, xxvm, 2.
Carolus [Calvus] rex, xvn, 127; xxvm, 66.
Carropera. Vid. Conductus.
Carroperae, 1, 2 ; 11, 2 ; m, 5; vi, 2; ix, 2,
4 , 5 ; xi , 2 ; xii , 2 , 4 ; xm , 32 ; xiv, 3 ; xv,
2 ; XVI , 2 ; xvn , 2 ; xvm , 2 ; xix , 2 , 9 ; XX ,
2, 16; xxi, 2; xxn, 2, 8, 9, 26; xxvi, 10,
11, 12, 4i; xxvm, 2, 22, 69, 72.
Carropera Cavalonensis, xn, 2; xv, 2. — Re-
mensis , vu , 2 . — Veromandensis , xm , 1 4 ,
18, 22.
Cartularii, 1, i3; xv, 28, 34, 35; xvn, 9, 63,
64, 67, 68, 72, 111; xvm, 18, 23; xx,
i4, 32, 44, 5g, 61, 64; xxn, 4, 5, 29;
xxvi, 17; xxvm, i4.
Casae, vi, 1 ; vu, 1 ; vm, 1 ; ix, 1 ; xxvm, 1,
68.
Cavagiis (De), xm, 32, 34-
Cavilonia, xv, 2.
Cellarium, vi, 1; vm, 1.
Cellerarius, vi, i5; xvn, 122.
Cendatum viride, xvn, 123; xxn, 47- — in-
diatum, xvm, 22. Vid. Cindadum.
Census, 1, 2; m, 8; iv, 4; vi, 9, i3, 22, 25,
29; vu, 4, 5, 6, 8; îx, 2, 8, 1 1 ; x, 5; xi ,
1; xm, titulo, 19, 21, 26, 32, 4o, 4i, 42 ; xv,
2 ; xvn, 20, 124; xvm, 9; xix, 2 , 7, 8, 9,
18, 19; xx, 2,9, 10; xxn, 7, i4, 47; xxm,
4; xxv, 1, 2; xxvi, 26; xxvn, 4; xxvm, 5,
6, 9, 10, 11, 18, 3o, 33, 35, 36, 37, 4i, 46,
47, 70, 72 ; xxix, 2 et ss.
Cerarii, xxn, 47-
Chartularii. Vid. Cartularii.
Cindadum, vi, 17. Vid. Cendatum.
Circadium, xxm, 2, 4-
Circuli , 1 , 2 , 1 6 ; ix , 2 , 4 , 5 ; xn , 2 ; xm , 9 ;
xvi , 2 ; xix , 2 ; xxv, 1,2.
Clausula, vm, 1; xiv, 3, 5; xvn, 22, 28,
126; xvm, 2; xx, 2; xxi, 2; xxv, 1, 2;
xxvi, 6, 8, 9, 10, 11, i5, 43.
Clocca, xvn, 123.
Collaborants , Conlaboratus , xiv, 3 ; xv, 2 ;
xxvm, 2, 46.
Colonia, xix, 9.
Colonicae , xxvm A , B , C , D , E.
Concidis, vm, 1.
Conductus vini, xm, 1, 5, 9, 11, 18, 26, 3o;
xxix, 6, 18. Vid. Ductus.
Constaboli, ix, 20.
Coopertura de stramine , xvm, 9; xxn, i5.
Vid. Tegumen.
Coquina, vi, 1 ; vm, 1.
Coquus, vi, 4; ix, 5, 7.
Corbus, vi, 23; vu, 2; xi, 2.
Conrogatae, Corrogatae, 1, 2 ; n, 2; m, 3, 5 ;
v, 2; x, 6; xi, 2, 8; xiv, 3; xv, 2 , 12 , i4 ;
xvi, 2; xvn, 2,22, 28; xvm, 2; xix, 2, 8,
9, 11, 12, i3; xx, 2, i3, 16; xxi, 2,5;
INDEX.
127
xxi i, 2 , 7, 8, 26; xxvi, 2 , 4, 6, 7, 8, 10,
11, 12, 22.
Corvadae , vi , 2 ; vu , 2 ; vm , 2 ; ix , 2 , 5 ; xn ,
2,4; xxviii, 2,22, 69, 72.
Cosmas (Sanctus), xiii, 16.
Cuba, xn, 1.
Curtis , Cortis , 1 , 1 ; 11 , 1 ; m , 1 , 6 ; vu , 2 ; xi ,
2; XVII, 2, 22; XVIII, 2; XX, 2; XXI, 2;
xxvi, 2; xxvii, 1 ; xxviii, 1, 68; XXIX, 17.
Decanus, vi, i5; xvn , 122, i25;xx, 18; xxn ,
44.
Decimae, x, titulo; xi, 2; xn, 2; xv, 2, 58;
xvn, 2, 126; xxvm, 2, 46, 47, 69, 70,
72.
Diurnalis, Diurnale, xvm, 24; xxm, 2; xxvi,
10, 38, 4i- Vid. Jornalis.
Diurnarii, xv, 58; xvm, 21; xxv, 1; xxvi ,
24.
Dodilo, vir nobilis, vassus Hincmari archiepis-
copi, xvn, 127.
Dominicalis locus monaslerii S. Remigii ,
xiii, 9.
Dominicata terra, xxvi , i3, i4» i5, 26; xxvm,
73; xxix, 1. — vinea, xxvi, 20, 26, 32.
Dominicum, x, 6.
Ductus vini, xiii, 3. Vid. Conductus.
Ebroinus, vasallus, xxvi, 10.
Ecclesia, xn, 5;xiu, 07, 39; xvn, 126; xxv,
1 ; xxix, 11. — SS. Cosmœ et Damiani, x,
5. — S. Hilarii, xxiv, 1. — S. Mariae, xv,
63. — S. Martini, xvn, 123. — S. Medardi,
xvm, 22. — Remensis , xvn , 127. — S. Re-
migii, vi, 17; xv, 5g, 61; xvm, 24; xx,
74, 75; xxn, 4y. — S. Tirnothei, vi, 1.
Ecclesiastica vasa, vestimenta. Vid. lias voces.
Epistolarii, xv, 2, 3, 6, 23, 34, 5o, 5i;xx,
3-8, 10- 13, 18, 19, 21-27, 3o-52 , 62 , 63,
68, 70-7.3; xxn, 5, 6, 8, 11, 12, 27.
Erchanfridus , faber, vm, 3.
Extranei, extraneae, v, 2; xvm, 6, 8; xx, 16;
xxi, 3-5; xxvm, 3, 17, 18, 4o.
Faber, vm, 3; xvn, 116, 117.
Faculae , xv, 1 2 , 1 4 , 58 ; xx , 1 3, 76 ; xxn , 1 5,
45; xxv, 1,2.
Faix, xi, 2.
Familia inlra villam, 1, i3.
Fanones, xvin, 22; xx, 74.
Farinarii, xn, 1; xvn, 1; xvm, 1; xxn, 1;
xxv, 1 ; xxvm, 68.
Fermai, xvm, 2,21; xxv, 1,2.
Fimus, xx, i3; xxvm, 2.
Flanigarius, major, xxvm, 64-
Flotgrimmus, major, xxi, 3.
Fœnile, xxvi, 17.
Fœtae cum agnis, v, 2 ; vi, 23 ; vn , 2 ; xvi , 2 ,
1 o ; xvm ,2,21; xxi ,2,7; xxn , 2,8,45;
xxv, 1 ; xxvi ,2,4, 9, 43 ; xxvn , 6 ; xxvm ,
69, 72.
Fogalia, 1,1 5; xvn, 122 ; xvm, 20; xix, 18;
xxn, 44-
Foranei, 1, i4; xxvm, 53, 73.
Forastica terra , v, 1 ; xiv, 2,6; xxn , 47 ; xxvi ,
18, 22.
Forastici, n, 4, 5; m, 7; vi, i3, 16, 23-28,
3o; vn, 3, 6, 8; ix, 3, 9, 11 ; xvn, 16, 18,
27; xix, i3, 17; xx, 33; xxvi, 23.
Forenses , xn , 5 ; xv, 33, 58 ; xvn , 9, 12, 60 ,
126; xvm, i5, 18; xx, 18, 20, 22-28, 3o,
3i, 34-36, 3g-5i, 55-64, 66,67, 76; xxi,
6; xxn, 35 , 46.
Forensis terra, xvm, 1.
Forestarii, xxix, 7-9.
Forum, xiii, 37.
Franca, xvn, 4o.
Franci et coloni, xxvm, 66.
Fredericus, scabinus, xvn, 127.
Gardinius (Horlus ac) , vm , i .
Gautselmus clericus , missus Caroli Calvi ,
xxvm, 66.
Gauzfridus, vasallus, xxvi, 16.
Geimfridus, scabinus, xvn, 126, 127.
Gelasii liber missalis, xv, 5g-, xvn, 123; xx,
74.
128
INDEX.
Gerlaius , ingenuus , major, i, i5.
Gerlaius, vasallus, xxvi, 34-
Gifardus, vasallus, xxvi, 27.
Gingulfus (S.), xiv, 1.
Gislehardus , scabinus , xvn , 127.
Glidsa (Corporales de), xvn, 123.
Gogo, presbyter, xiv, 6.
Granea, xv, 63; xxvm, 1,2.
Gregorii liber missalis, vi, 1 7; xvn , 1 23 ; xvm ,
22 ; xxii, t\7- — homiliae, xv, 59; xxn, k~l-
Haereditas, xm, 36.
Hagano , advocatus , xxvi , 1 .
Hagroinus, decanus, xvn, 125.
Hainricus, major, xxvi, 39.
Hairoaldus, cancellarius , xvn , 127.
Hartrudis donatio , iv, 4-
Heringaudus , advocatus ecclesiae S. Remigii ,
missus Hincmari, xxvm, 66.
Herleberus, scabinus, xvn, 127.
Heronodus, cancellarius, xvn, 127.
Herveus, arcbiepiscopus , vi, i5.
Hieronymi volumen super Mattbaeum, xvni ,
22 ; xx, 74.
Hilarius (S. ) , xxiv, 1.
Hilduinus, presbyter, xxvi, 37.
Hincmarus , arcbiepiscopus , xvn, 127; xxvm,
66.
Horreum, vu, 1; vin, 1; ix, 1.
Hortus, 1, i; ni, 1; iv, 4; x, 5; vin, 1; xi, 1;
xn , 1 ; xiv, 2 ; xvn , 1 , 2 , 2 2 ; xix , 1 ; xxn ,
1,2; xxvi, 10, 11 , i5, 34, 72.
Hospites, xm, i3, 32.
Hospitium, x, 1.
Hostelitia , 1 , 2 ; vi , 2 , 21, 23 ; vu , 2 ; ix , 4 ,
5 ; XI , 2 ; xn , 2 , 3 ; xv, 2 ; xvn , 2 , 2 2 ; xx ,
2 , 16, 76; XXI, 2; xxn, 2 , 8, 9, 26; xxvi,
10-12 ; xxvm, 2 , 69.
Hroderaus, scabinus, xvn, 127.
Hrotbertus, vasallus, xxvi , 35.
Hudus , mensura brasii , xxix ,11.
Humolo, humulo, xix, 9, 19; xxv, 1,2,
Hunoldus , cellerarius , vi , 1 5.
Indominicatum , ix, 11.
Ingenuus quidam acquisitus, xvn, 85.
Ingmarus. Vid. Hincmarus.
Insula, x, 5.
Joannis (FestumS. ),xm, 5, i4, i5, 19, 24,38.
Joannis Baptistae (Festum S. ), xxix, 6, i4, i5.
Jornalis, Jornale, vm, 4; xv, 61; xvm, 1;
xxn, 25. Vid. Diurnalis.
Jornarii, 1,16.
Judex, ix, 2.
Julianus (S.), xm , 32.
Jurati dixerunt, xn, 6.
Juraverunt (Isli), ix, 19; xxvm, 64- Vid.
Testes.
Karolus. Vid. Carohis.
Lamberti (Festum S.), xm, 43-45; xxix, 6.
Laubia, vi , 1 ; vm, 1.
Legumen, xxn, 1 ; xxv, 1,2; xxvn, 5.
Leidradus monachus, xvn, 127.
Liber, xxi , 3 ; xx, 1 1; xxn, 29.
Libertus, vi, 1 1 , 12 , i4 ; ix, i4
Libri ecclesiarum, vi , 17; xv, 5g; xvn, 123;
xvm, 22; xx, 74.
Lignarium, xx, 2, 76; xxv, 1.
Linum, xm, 5, g;xxix, 8.
Maceriae , x , 6 ; xvn , 2 , 22.
Magenerus , decanus , vi , 1 5.
Magister, 1, i5; xvn, 1 .
Major, 1,6, i5; vi , i5, 3o; ix, 19; xvn,
122, 125; xvm, 20; xix, i3, 18; xx, 18;
xxi , 3 ; xxn , 44 ; xxvi , 39 ; xxvm , 1 4 , 64 ;
xxix, 7-9, 17.
Maldri, xxix, 6-10, 17.
Mancipia, vi, 17; xv, 60 ; xvn, 127; xvm,
a3; xxvi, i4-
Manipuli lini, xxix, 8.
Manoperœ, 1,2; n , 2 ; m, 5 ; vi, 2 ; ix, 2 , 4-
5 ; xn , 2 , 4 ; xv, 1 ; xvi , 2 , 5 ; xvm , 2 ;
xix, 2 , 9; xx, 2; xxi, 2; xxn, 2 , 8, 9, 26;
INDEX
129
XMIi , 2 ; x.\l\ , 1 ; XXVI, I O- 12/, /| i ; XXVII ,
2 ; XVill . 2 , 22 , (ig, 72.
Mansio . xxn , 26; xxvi, 1 9 ; XXVIII , 68.
Mansus absus sive apsus, vi, 26; xxvm, 5i ,
67.
Mansus doniinicatus, 1 , 1 ; 11 , 1 ; 111 , 1 ; V, 1 ;
VI, 1 , 1 7 ; vu , 1 ; vin , 1 ; ix , 1 ; x , 5 ; xi ,
1 ; XII, 1 ; XIV, a, 5; xv, 1 , 58; xvi , 1 , 10;
wii. 1, 123, 126; XVI il , 1,21; XIX , 1 , 19 ;
xx . 1 . i5, 17, 7G; xxi, 1,7; xxn , 1 , 45;
xxiii, 1 . xxiv. 1; XXV, 1; xxviii. 1,68.
Mansus nudus, xiu, 5, 9, i3, 22, 35.
Mansus vestitus, xm, 9, i3, 22, 35.
Mapa , Mappa , 1 , 1 , 2 ; 11 , 1 , 2 ; ni , 1 , 3 , 5 ;
IV, 1 , 2 , 4; v. 1 , 2 ; VI , 1,2,25; Vil . 1 ,
2 ; vin , 1, 2 ; ix, 1, 2, 4, 5, 1 1 ; x, 5, 6, 8;
xi , 2, 8 ; xii, 2,4; XIV, 2,3, 6; xvn, 1,
28; xviii ,1,2; mx, 1, 2. 8, 9, 1 1-1 3; xx,
2 , 1 3, 1 5, 1 6 ; xxi , 2 ; xxn ,2,8, 26, 47 ;
XXI II , 1 ; XXIV, 1 ; xxvi, 2, 4 , 6-8, 10- 14 .
18, 20, 21, 25-34 , 4u xxvn, 2 ; xxvm, 1 ,
2, 22, 46. 48, 49, 52, 68-70, 72, 73.
Mapaticis (De), xm, 18.
Mappagiis (De), xxix, i-4, 18.
Maria (Sa). Vid. Oratorium.
Mariscus. xxvi , 27, 28.
Marlinus (S.), xili, 2, 5, g, 11, i3, i5-24,
26, 28, 3o, 38; xvn, 123; xxvm, 2; xxix,
1 et ss.
Masius, xm , 52.
Materiamen, xvm , 2; xix, 19; xxi ,2,7; xxn,
2, 8, g, 45; xxv, 1,2; xxvi , 10, i5, 22,
26, 43.
Medardus (S.), xvm, 22.
Mel, xvn, 122; xvni, 20; xix, 18; xxn, 1,
44; xxv, 1,2.
Mellarius , 1 , 12.
Mensura major, xv, 2 ; xxv, 1 . — minor. Vid.
Modiiis.
Mercatum, xxv, 1,2.
Mina, xm, i5.
Ministerium, ix, 20.
Minislri, xm, 5.
Minuta, xm , 2, 7, 9, 1 7.
Missi.xvn, 127; xxvm, 66.
Modius mensurœ majoris, xxv, 1.
Modius ad minorem mensuram, 1, 2, 16; 11.
2 ; xxv, 1 ; xxvi, 4i; xxvin , 2, 68.
Molendini, xin, i3, 37, 3g, 5i ; xix, 1; xxn
44; xxv, 1,2; xxvm, 1; xxix, 7, 17.
Molinum, Mulinum, VI,, i; xm, 1.
Monasteriuni S. Remigii, xm , 5, g 1 1 , 32;
XV, 2 ; XVI, 2 ; XVII, 2, 22, 1 22 ; XVIII , 1 ;
XX, 2, 76; XXI, 2, 7.
Mulnarius, xxn, 1 1 .
Multones, xvn, 28, 126 et ss.; xxv, i;xxvn,
6; xxvm, 2, 6g, 72; xxix, 7, g, 10.
Musluni, xm, 1 1.
Nastola cum Margarelis, xvn, 123; xvm, 22;
xx, 74; xxn , 47-
Naves, xxvm, 67, 68.
Nortbertus, presbyter, xv, 61.
Oblati, ix, 5, 7, 8. Vid. xxvm, 65.
Oblationes, xvn, 1, i22;xxix, i-3, 6- 10, 17-
Olficia, ix, 20.
Olcbae, xiv, 6.
Operarii, vm, 2; xm, 18, 32; xvn, 126.
Oratorium S. Mariae, xxn, 48.
Oratorium S. Remigii, xvm, 24.
Ornamenla ecclesiastica. Vid. Vasa.
Palum, xxvm, 2.
Pares , xi , 2 .
Pascua, xvn, 1.
Pasquales, 1,1; xiv, 2 ; xvm, 1 ; xxvi, 37.
Pasta, xv, 9, 12, 58; xvn, 1 14, 126; xx, i3,
i4, 76; xxn, 16, 18, 20, 24, 25, 45; xxv,
1, 2.
Pastio, ix, 2, 4, 5; x, 6; xv, 2, 10, 12 , i4;
xix, 2, 7-9; xx, 2; xxn, 2; xxv, 1; xxvm,
2. 22.
Pastura, xix, 1.
Pastus, xm, 16; xxn, 2.
130
INDEX.
Pastus, i. e. pastio, i, 2; xx, 76; xxn, 8, 9,
i5; xxvi, 10, 12, i5.
Pateiïa plumbea, xn, 1.
Pauli (Epistolae S.), xx, 74.
Pauperes, xin, 37.
Pectura , xi , 2 ; xvn , 2 , 2 2 ; xvm , 2 ; xx , 2 ;
xxii, 2 ; xxvi, 2.
Pecudum summa, xxvn, 6.
Peditura, vu, 2; xxviii, 2, 69, 72.
Pensa, xm, 5, 9.
Pertica, 1, 2, 16; 11, 2 ; ni, 3, 5 et ss. ;
v, 2.
Perticae ad circulos, ix, 2; xxv, 1.2.
Pes admanum, xvn, 2; xx, 2.
Piscatores, xxvm, 8, 73.
Placitum publicum , xvn, 127.
Pons , xxv, 1,2; xxvi ,3. — S. Remigii, x, 8.
— Varensis, xvm, 1.
Porcorum gênera, nempe verri, inaiales,
scrofae, genales, xxvn, 6.
Porla monasterii S. Remigii, x, 10.
Portionarius , xxvm, i5, 73.
Potestas, vi, i5; xv, 63; xxn, 48.
Praebenda, xi, 2, 8.
Praeceptum régis, xxvm, 7, 4i, k~-
Praestaria, ix, 8; xv, 61; xxv, 1,2.
Prataritia, xi, 2; xvm, 2.
Presbyter, vi, 3; ix, 3; x, 5; xiv, 6; xv, 58,
6 1-63; xvn, 122, 12/i, 127; xvm, 20; xix,
18; xx, 75; xxn, 44, 48; xxiv, 1.
Puteus, vn, 1.
Quartalis, xxvm, 2, 69.
Radones, x, 6.
Raimboldus praevidebat poteslatem , vi, i5.
Ratbertus, scabinus, xvn, 127.
Rémi, vi, 29; vu, 2, 4-
Remigius (S.) , x, 1, 5 , 10; xi , 2 ; xm , titulo,
1, 2,4-25, 27-30, 32 , 33, 36-3g, 4i, 42 ,
47, 52, 53; xiv, 1 ; xvn, 60, 126, 127;
xvm, 24; xx, 74; xxn, 47; xxvm, 73; xxix,
1, 3 et ss.
Sal, xi, 2 ; xv, 2 ; XVI, 2, 10 ; xvn, 21 ; xxvm,
2, 4, 2g, 33, 34, 4o, 69.
Salneritia, xvm, 2; xxn, 2.
Saltus, xxix, j8.
Salvalor (S.), xxvm, 1.
Sarginco (Planeta de), xx, 74.
Sauma de iignis , xm , 22, 23.
Scabinus, xvn, 125, 127.
Scaritio, ix, 2, 4, 5.
Scaritiones, 1,2; xxv, 1,2; xxvi, 4i-
Sclrilla, xxn, 47.
Schola ecclesias Remensis, xvn, 127.
Scindulae, 1, 2, 16; il, 2, 5;x, 6; xi, 2; xn,
2, 4; xv, 2, 58; xvi, 2, 10; xvn, 2, 126;
xvni, 2, 21 ; xix, 2, 9, 19; xx, 2, 76; xxi,
2,7; xxn, 2, 8, 9, i5, 26, 45; xxv, 1,2;
xxvi, 2,9-11, 1 5, 43; xxvm, 2, 69.
Scuria, I, 1 ; n , 1 ; m, 1, 6; V, 2 ; x, 6; xvn,
2, 22; xvm, 2, 9; xix, 2, 9; xxn, 2, 8, 9,
i5; xxvi , 2 , 10; xxvn, 1 .
Seminis summa, xxvn, 5.
Senior, xi, 2; xvn, 122, 127; xvm, 1, 20;
xix, 18; xxn, 44-
Sepes, vu, 2.
Servi et ancillœ noviter repressi, xvn , 1 19.
Sessus, 111,6; xiv, 6; xv, 61; xxi, 5; xxvi,
16, 18, 19, 3i , 33.
Sextarius , ix , 1 1 ; xm , 1, i4, i5, 18; xxv, 1 ,
2 ; xxix, 6, 7.
Sigebertus de Trepallo, xxvm, 7, 4i, U"j-
Sigloardus , presbyter, xvn , 127.
Signum, xvm, 22; xxn, 47- Vid. Clocca et
Schilla.
Silvae, xn, 1; xv, 1; xvn, 28; xix, 1 ; xx, 1, 1 5;
xxiv, 1; xxv, 1 -, xxvi, 16. — bedullina,
colrina, 1, 1. — nutrita, m, 1, 2.
Silvarius, 1, 12.
Silvinus (S.), xiv, 6.
Soalis. Vid. Sualis.
Solarium, vin, 1.
Spinae, xvn, 22.
Spinora [fort, legend. Spinosa] , xix, 1.
Spinulae, 1,1.
INDEX.
131
Stabula, vin , i .
Stanigerus, major, wvin, i4-
Strametf.xi, 2; xvm, 9; xi\, i3; .un, i5.
Sualis.xx, 10; xxvi, i3. — porcus, xx, 2, 76;
\x\ , 1 .
Substratum, xxi, 2, 7.
Sunthardus, decanus, xx, 18.
Tectum, vu , 2 ; xm , i3.
Tegunien scuriarum, xvm, 2. Vid. Coopertura.
Terloinus , presbyter, vi, i3.
Terraciis (De), xm, 5, 9, 3a.
Tertiolus, xvi, 2,10.
Testes, xvn, 12 5. — senissimi, xvn, 127.
Tetgisus, major, vi, i5.
Teutberga tradidit se ad S. Timotheum , vi ,
i5.
Teutlagius , major, vi,3o.
Timotheus (S.), vi , i5;x, 1.
Tonna, xn, 1.
Torcular, 1, 1; 11, 1; m, 1 ; iv, 1 ; vin , 1;
ix , 1 ; xxvii, 1.
Tremsatica satio, xxvm , 2, 47, 4g, 69, 70, 73.
IJncia, xxii, 16, 18, 24, 25, 45; xxv, 1, 2.
Ursiodus, scabinus, xvn, 127.
Ursoldus , scabinus , xvi 1 , 127.
Vasa et ornamenla ecclesiastica, vi , 17, xv,
59; xvn, ia3; xvm, 22 ; xx, 74.
Vassali, Vasalli, xvn , 127; xxvi, 10, 16, 27,
34, 35, ko.
Vehiluram facit in leugas triginta , vi , 2; vu,
2 ; ix, 2 , 4. 5; xxvm , 2.
Veneraliones magistrorum, 1, i5. — senioris,
xvm, 1. — seniorum, xvm, 20.
Vermiculum, xxn, i5, 17, 20, 24, 25, 45;
xxv, 1,2; xxvm , 2 , 69.
Vestimenta sacerdotalia , vi , 17; xv, 59; xvn,
123; xvm, 22 ; xx, 74.
Vicarati, xxn, 3, 5, 6, 8, 10-12, 26-29.
Victor (S.), xix, 18.
Vigiliœ, xiv, 3.
Vinaticis (De), xm, ig.
Vinaticum, ix , 2,4, 5.
Vinaliis (De), xm, 21, 26, 27.
Vindemia, x, 6; xm, 16; xiv, 3; xvn, 2;
xvm, 2.
Vindemiator, xm , 1 4
Vineriria , v, 2 ; xxi ,2,7; xxvi , 2 .
Vinitores , xv, 1 ; xix , 1 ; xxvn , 1 .
Viridarium, Viridiarium, m, 1; x,5; xi, 1;
xiv, 2 ; xv, 1 ; xvn, 1, 22 ; xvm , 1 ; xix, 1 ;
xx, 1, i5; xxn, 1 ; xxvii , 1.
Vivarium , xu , 1 .
Vulferus, mulnarius, xxu, 11.
Wactae, Wagtae, vin, 2; xvn, 22; xxvm,
3i.
Withardus, vasallus, xxvi, 4o.
»7-
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
(a. signifie arrondissement, c. canton, cle commune.)
Abbonis Cortis, in pago Poraensi, x, 3; Aubon-
courtb, Ardennes, a. Réthel, c. Novion.
Abriniaca Curlis, x, 1 1; Agnicourl (?) , Aisne,
a. Laon, c. Marie; Arnicourl (?), Ardennes,
a. et c. Réthel.
Abuncurtis, mjowjfo Tardinensi, x, 4; Abbecourl,
Aisne, a. Laon, c. Cbauny.
Adenaius, i, 1; Antbenay (?), Marne, a. Reims,
c. Chàtillon-sur-Marne. Voy. Antenaius.
Adloisda, in pago Porcensi, x, à; l'Adbuy, Ar-
dennes, a. Vouziers, c. Buzancy, cneLandres.
Adseduil, in pago Tardinensi, x, 3; probable-
ment le même que Sedoilus.
Adsumma Turba , in pago Porcensi. Voy. Sum-
ma Turbo.
Air, x, i3: Aire, Ardennes, a. Réthel, c.
Asfeld.
Airoli ou Airolae, in pago Porcensi, x, 4; Ar-
reux (?), Ardennes, a. Mézières, c. Renwez.
Airoth, xxn , 3o.
Aisella, in pago Porcensi, x, 4; Aizelles, Aisne,
a. Laon,c. Craonne.
Alabeius, in pago Laudunensi , x., 2.
Albiliacus, iv, i; Aubilly, Marne, a. Reims, c.
Ville-en-Tardenois.
Alnidus, in pago Remensi,x, î ; Aulnay-aux-Plan-
ches (?), Marne, a. Epernay , c. Vertus; ou
mieux Launois, Ardennes, a. Mézières, c.
Signy-1' Abbaye.
Alsunlia, x, i3;Aussonce, Ardennes, a. Ré-
thel , c. Juniville.
Altra, x, 10; Aulhe , Ardennes, a. Vouziers,
c. le Chêne.
AltumVillare, in pago Remensi.x, i ; Haulvillers .
Marne , a. Reims, c. Ay.
Anesla, in pago Remensi, x, i; Annelles, Ar-
dennes, a. Réthel, c. Juniville.
Anglalura ou Anglidura, xiu, /io; xxix, 12 ;
dans i'évêché de Liège (voy. YAppendix,
i, p. 112); ne peut être, par conséquent ,
Anglure, Marne, a. Epernay, chef-lieu de
canton.
Anoilus, x, 11 ; Any-Martin-Rieux (?), Aisne,
a. Vervins, c. Aubenton; Aunois (?), Aisne,
a. Saint-Quentin, c. Saint-Simon.
Antenaius, in pan 0 Tardinensi, x, 3. Il y a An-
theny, Ardennes, a. Rocroi, c. Rumigny ; mais
c'est probablement le même que Adenaius.
Antra, x. 11; Ante, Marne, a. Sainte-Méne-
hould, c. Dommartin-sur Yèvre.
Aquense servitium, xvn, 22; service d'Aix-
la-Chapelle. Voy. à Y Index les mots Aqaensis
et Bos.
Arceius, x, i4; Arcis-le-Ponsarl, Marne, a.
Reims, c. Fismes; ou Harcy, Ardennes, a.
Mézières , c. Renwez.
Ardennaius, x, i3; Ardenay, chapelle située
à Prosne, Marne, a. Reims, c. Beine.
* Il ne faut pas oublier que l'attribution de tei lieu à
tel pagus est le plus souvent fautive, d'après les rai-
sons que nous avons dites. Voy. la Préface, p. ix et x.
b Si l'on ne tient pas compte du pagus, Abbonis
Cortis se traduira mieux par Abbccourt, et Abuncur-
tis, qui suit, par Auboncourt.
134
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
Arentiacus, xxvi, 3o; Arrancy, Aisne, a. etc.
Laon.
Arilli ou Arillae , in pago Laudanensi , x , 2 ;
Ailles (?), Aisne, a. Laon, c. Craonne.
Arna , x , 10; Aure ( ?) , Ardennes , a. Vouziers ,
c. Monlhois.
Asciacus, x, 11; Acy (?), Aisne, a. Soissons,
c. Braisne. Voy. Arceius.
Ascineius, x, xli-
Asencella, xm, 35; Alliancelles (?), Marne, a.
Vitry-le-Franeais, c. Heiltz le-Maurupt ; Aizan-
ville (?), Haute-Marne, a. Chaumont, c.
Château-Villain.
Atriciaca Curtis, xxn, 1 ; xxvi , io; Autre-
court, Ardennes, a. Sedan, c. Mouzon; ou
Haudrecy, a. Mézières , c. Renvvez.
Atseius, in pago liemensi, x, 1; Azy-Bonneil (?),
Aisne, a. et c. Château-Thierry; Atliis (?),
Marne, a. Châlons , c. Ecury-sur-Coole.
Audani Cortis, in pago Landunensi, x, 2 ; le
Haucourt (?), Aisne, a. Saint -Quentin, c.
le Catelet.
Avennacus , in pago Landunensi, x, 2 ; Avenay,
Marne, a. Reims, c. Ay, hors du Laonnais.
Aventio, xx, 7; Avançon, Ardennes, a. Réthel,
c. Chàteau-Porcien.
Aviella, in pago Porcensi, x, U\ les grandes et
les petites Ayvelles, Ardennes, a. Mézières,
c. Flize.
Aviola super Mosam, in pago Tardinensi , x, 3;
le même que le précédent.
Awenneius, in pago Tardinensi, x, 3; Aougny,
Marne, a. Reims, c. Ville-en-Tardenois ; ou
Auviné, écrit aussi Hauviné , Ardennes, a.
Vouziers, c. Machault.
Baconna, v, 1 ; Baconne, Marne, a. Reims, c.
Verzy.
Bailli, peut-être Baillioli, in pago Tardinensi ,
x, 3; Bailleux-sous-Châtillon, Marne, a.
Reims, c. Châtillon-sur-Marne.
Baina, xvm, 1; Beine, Marne, a. Reims, c.
Beine.
Bainaincapo (De), xm, i4; peut-être Baina in
campo. Voy. Baina.
Baioni Villa, in pago Porcensi, x, 4;Bayonville,
Ardennes, a. Vouziers, c. Buzancy.
Baireius, in pago Landunensi, x, 2; Berry-au-
Bac, Aisne, a. Laon, c. Neufchâtel.
Bairo, xm, g; Bairon , Ardennes , a. Vouziers,
c. et cDC le Chêne.
Balbeius, in pago Porcensi, x, 4, Barby, Ar-
dennes , a. et c. Réthel.
Basilica Curtis, xm, i5; Bazancourt, Marne,
a. Reims, c. Bourgogne.
Bêcha, xxix, 8; nommé Becca , à YAppen-
dix, 1.
Beconis Villa, xix, 1 ; Bouconville , Aisne, a.
Laon, c. Craonne; ou plutôt Bouconville,
Ardennes, a. Vouziers, c. Monthois.
Bedelt, xm, 32.
Bereniaca Curtis, x, i3; Bergnicourt, Ar-
dennes, a. Réthel, c. Asfeld.
Bermari Curtis, x, 10; Berméricourt, Marne,
a. Reims, c. Bourgogne.
Berolar, xm, 5i.
Beschehen , xxix, 5 ; serait-ce Bigehen , in epi-
scopatu Maguntino. Voy. YAppendix, 11.
Beteneius, in pago Porcensi, x, 4; Bétheny,
Marne, a. et c. Reims.
Bettoni Curtis, x, 10; Bettancourt-la-Longue ,
Marne, a. Vitry- le- Français, c. Heiltz-le-Mau
rupt.
Bisenni ou Bisennae , in pago Laadunensi, x, 2 ;
Bezannes, Marne, a. et ier c. Reims.
Bolentio. Voy. Bulenlio.
Braitus, xxvi, i3; Bray-Saint -Christophe (?) ,
Aisne, a. Saint-Quentin, c. Saint-Simon.
Briodrus, in pago Laudunensi, x, 2; Brieulles-
sur-Bar (?), Ardennes, a. Vouziers, c.
le Chêne.
Broilus , in pago Laadunensi , x , 2 ; Breuil ,
Marne, a. Reims, c. Fismes.
Bulentio , in pago Tardinensi, x, 3, ii;Bulson,
Ardennes, a. Sedan, c. Raucourt.
Burdenaius, Burdenneius, in pago Laudunensi,
VOCABULAIRE GEOGRAPHIQUE.
135
ï, a, i2; Bourdenay (?), Aube, a. Nogent-
sur-Seine, c. Marcilly-le-Hayer.
Burgerti Cortis, in pago Remensi, x, ï.
Buriniacus, vi , 26; Brugny, Marne, a. el c.
Epernay.
Burtchart Curtis, x, 10; Boujacourt, Marne, a.
Reims, c. Châtillon-sur-Marne,cn,?Champlat.
Busiacus, xni, 20 ; Bouzy, Marne, a. Reims, c.
Ay.
Buxidus, xxvi, 21 ; Bucyle-Long, Aisne, a.
Soissons , c. Vailly.
Cabuslus , x , 10.
Cadiniacus, Cainiacus, in pago Tardinensi,
x, 3; xxvi, 4o; Chagny, Ardennes, a. Mé-
zières, c. Omont.
Callus fluvius, xxvi, 16; la Chée , qui se jelle
dans l'Ornain, à 7 kilomètres de Vitry-le-
Français , vers l'Est.
Calmisciacus, in pago Picmensi, x, 1; Chaumuzy,
Marne , a. Reims , c. Ville-en-Tardenois.
Galon, in pago Porcensi, x, 4; Chàlons-sur-
Vesle (?) , Marne, a. Reims, c. Ville-en-Tar-
denois.
Cambreceius, in pago Laudunensi, x, 2; Cham-
brecy, Marne, a. Reims, c. Ville-en-Tardenois.
Campi fiscalines, in pago Porcensi, x, 4-
Capella, in episcopatu Magunlino, xxix, 20.
Voy. Append. 11.
Cardeneius, in pago Porcensi, x, 4; Chardeny,
Ardennes, a. Vouziers, c. Machault, cDC Tour-
celle.
Caringi ou Caringœ, in pago Porcensi, x, 4-
Casellae, x, 1 4 ; Chazelles , Aisne, a. et c. Sois-
sons, cn0 Berzy.
Castellio. Voy. Catellio.
Castello, xxviii, 72; peut-être le suivant.
Castellum, in pago Porcensi, x, 4; Chàteau-
Porcien, Ardennes, a. Rétbel, chef lieu de
canton; ou peut-être Châlel, a. Vouziers, c.
Grandpré.
Catalauni civilas, xn , 2 ; xv, 2 ; xxvi , 19 ; Châ-
lons-sur-Marne.
Catellio, Castellio, xxviii, 22, 72 ; Chàtillon-sur-
Marne, Marne, a. Reims, chef-lieu de canton.
Catinus ou Catinae, in pago Porcensi, x, 4; le
Chêne(?), chef-lieu de canton, Ardennes, a.
Vouziers.
Calzeia insula, xvi, î.Voy. Cazeius.
Causa Heriboldi, in pago Tardinensi , x, 3.
Cavalo.xn, 1. Voy. Catalauni.
Cavera, x, 11; Cœuvres, Aisne, a. Soissons,
c. Vailly.
Cavilonia, xv, 2. Voy. Catalauni.
Cazeius, insula Catzeia, xvi, 1; xxm, 3; Ché-
zy-F Abbaye, Aisne , a. Château-Thierry, c.
Charly.
Cazonia, in pago Tardinensi, x, 3.
Ceresius.x, i3; Chérêt, Aisne, a. et c. Laon;
ou Cerizy, Aisne, a. Saint-Quentin, c. Moy.
Cerro, xm, 4; Cernon (?), Marne, a. Chàlons,
c. Écury sur-Coole.
Cersoilus, in pago Remensi, x, 1; Cerseuil .
Aisne, a. Soissons, c. Braisne.
Chaineius, xm, 8; Chenay, Marne, a. Reims.
c. Fismes.
Chav. , in pago Porcensi, x, 4; Ghavot(?),
Marne, a. Epernay, c. Avize.
Chesonnus, in pago Porcensi, x, 4-
Cirsinniaca (Colonia), xix, g; Cernay-en-Dor-
mois, Marne, a. Sainte-Ménehould, c.Ville-
sur-Tourbe.
Claricellus, ix, 4; Clairiset, Marne, a. Reims,
c. Ville-en-Tardenois, cne Sainte -Euphrasie.
Clumena, xm, 43; peut-être le même crue
Clumna.
Clumna, xxix, g; peut-être le même que
Clumena qui précède, et que Clama de l'é-
vêché de Liège, dans Y Appendice, 11.
Cocceius, in pago Laudunensi, x, 2. Il y a
Coucy-le-Chàteau, Aisne, a. Laon, chef-lieu
de canton; Coucy -la-Ville , même a. et même
c. ; Coucy, Ardennes, a. et c. Réthel.
Colla, x, 10; Coole, Marne, a. Vitry-le-Fran-
çais, c. Sompuis Voy. aussi Cosla.
Colomellae, in pago Laudunensi, vi, 27; x, 2-
136
VOCABULAIRE GEOGRAPHIQUE.
Ilya, hors du Laonnais , Courmelles , Aisne,
a. et c. Soissons.
Colomna , Columna ou Colunna , in pago Re-
mensi, ix, 9, 20; xxvi, txi ; Columnœ, dans
le diocèse de Reims, suivant Y Appendice, 1.
Coulommes, Marne, a. Reims, c. Ville-en-
Tardenois.
Columbae , xiii , 3i; Coulommes (?), Ardennes,
a. Vouziers, c. Altigny ; ou peut-être le même
que Colomna.
Columbarium, x, 10; Coulmiers, Marne, a. et
c. Vitry-le-Français , cne la Chaussée.
Colunna, ix, 20. Voy. Colomna.
Comptiacus, xxvi, 25; Coincy, Aisne, a. Châ-
teau-Thierry, c. la Fère-en-Tardenois ; le
même que Conciacus.
Conchae , xxix , 2 ; nommé entre Glanna et Os-
terna, dans un acte du 16 oct. ii52. Voy.
Varin, Arch. adm. t. I, part. I, p. 326.
Conciacus villaris, xvn, 28; Coucy-lez-Eppes ,
Aisne, a. Laon, c. Sissonne.
Conda, xm, 38; Condes, Haute-Marne, a. etc.
Chaumont-en-Bassigny. Cunda, in territorio
Lingonensi, dans un acte du 20 avril 11 48.
Varin, t. I, part. I, p. 322.
Condatus , in pago Laadunensi , x , 2 ; Condé-sur-
Suippe, Aisne, a. Laon, c. Neufchâtel; ou
peut-être le même que Condetas.
Condatus super Maternam, xxvm, A. 3g, 66;
Condé -sur- Marne , Marne, a. et c. Châ-
lons.
Condetus, xm, 22; Condé-lez-Herpy, Ardennes,
a. Réthel, c. Château-Porcien. Ce village est
nommé Condatas, et placé dans le diocèse de
Reims, en ii£5, par le pape Eugène III.
Voy. Appendix, 1, p. 112.
Corcheracus et Corchereius , in pago Lauda-
nensi, x, 2; Cuchery, Marne, a. Reims, c.
Châtillon-sur-Marne.
Cosla, xxix, 18; au diocèse de Mayence. Voy.
YAppend. 1.
Cravanna ou Crauanna, xm, 1 g ; Craonne ,
Aisne, a. Laon. chef-lieu de canton.
Crepeius, in pago Porcensi, x, t\. Il y a Crépy-
en-Laonnais, Aisne, a. et c. Laon.
Crusneius, in pago Remensi, x, 1; xm, 3o;
Crugny, Marne, a. Reims, c. Fismes.
Crux Sancli Silvini, xiv, 6; xxvm, 52. Ne
devait pas être loin de Luperciacus ou Lou-
vercy.
Cuise, in pago Laudanensi, x, 2; Guise (?),
Aisne, a. Vervins, chef -lieu de canton; ou
peut-être Cuis, Marne, a. Epernay, c. Avize.
Culleius , in pago Remensi, x, 1; ChouiJly
Marne, a. et c. Epernay, hors du Rémois.
Culmedi ou Culmedae , in pago Tardinensi ,
x, 3; Cumières (?), Marne, a. Reims, c.
Ay.
Cumi , x , 1 4 ; Coêmy, Marne, a. Reims , c. Ville-
en-Tardenois , cne Faverolles.
Curba Villa, in pago Remensi, x, 1; Courville,
Marne, a. Reims, c. Fismes.
Curcellae, vi, 16; xm, 37; Courcelles, Marne,
a. et c. Reims, c°° Saint-Brice.
Curmizellae, in pago Tardinensi, x, 3; Cour-
celles-lez-Rosnay (?), Marne, a. Reims, c.
Ville-en-Tardenois.
Curticulae , vi, 23; peut-être le même que
l'un des deux précédents.
Curtis Agutior, xvn , 1 , j 1 1 , 126, 1 27 ; Aguil-
court, Aisne, a. Laon, c. Neufchâtel.
Curtis Alamannorum , in pago Remensi, vi, 2g;
x, 1. Il y a Allemant, Marne, a. Epernay,
c. Sézanne, diocèse de Troyes.
Curtis Ausorum , xm , 32 ; diocèse de Châlons ,
où est l'église de S. Martin (Varin, I, 2^2,
et Append. 1, p. 112); Courtisols, Marne,
a. Châlons, c. Marson.
Curtis Hrodoldi ou Rodoldi, vi, 25; x, 12;
Courdoux, Aisne, a. Soissons, c. Oulchy, c""
Grand-Rozoy.
Curtis Lonceia , m, 7.
Curtis Monasterialis, vi, 20; Cormontreuil ,
Marne , a. et 3e c. Reims.
Curtis Otmunde, m, 1; Courtaumont, Marne,
a. Reims, c. Verzy, cne Sermiers ; moins bien
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
137
Courmont, Aisne, a. Château-Thierry, c. la
Fère en-Tardenois.
Curlis Rodoldi. Voy. Curlis Hrodoldi.
Dalaincurlis , in pago Porcensi, x , k ; Alincourt ,
Ardennes, a. Réthel, c. Juniville.
Divisiacus, x , 1 2 ; Dizy, Marne , a. Reims , c. Ay.
Domnus Remigius, xm , 37; Domremy, Marne,
a. Vilry-Ie-Français , c. Thiéhlemont.
Dresg. peut-être Dresgum, in pago Tardinensi,
x, 3. 11 y a Draize, Ardennes, a. Réthel, c
Chàteo.u-Porcien.
Drulleius, xm, 3g; Drouilly, Marne, a. et c.
Vitry-le ■ Français.
Dullus, in pago Laudunemi, x, 2; Doux(?), Ar-
dennes, a. et c. Réthel; Deuillet (?), Aisne,
a. Laon, c. la Fère.
Dursinicae, appeadix Beconis Villœ, xix, 5 ; Dou-
cigny (?), Marne, a. Epernay, c. Montmirail ,
cDe Tréfols.
Elaviacus, xm, G; Havy (?), Ardennes, a. Ro-
croi, c. Rumigny.
Erdicius, xxvi, 28; Hierges (?), Ardennes, a.
Rocroi, c. Givet.
Erpeius , xm , 1 3 ; Herpy, Ardennes , a. Réthel ,
c. Château-Porcien.
Esciats Sanctae Mariée , x , 1 1 .
Escia, xxviii, C; Isse, Marne, a. et c. Châlons.
Esciafuviolus, xxvni, 1.
Euvila, m, i,5; OEuvy, Marne, a. Epernay, c.
la Fère Champenoise.
Floreius, in pago Remensi, m, 1 ; x, 1; xm,
26; Fleury, Marne, a. Reims, c. Verzy, cne
Sermiers.
Fustia, xxix, 16.
Futta, xm, 5o; peut-être le même que le pré-
cédent.
Genereius, xm , 2; nommé Genvereyus, dans
VAppendix, 1, p. 112; Janvry, Marne, a.
Reims, c. Ville-en-Tardenois.
Genuereus, xm, 29; probablement le même
que le précédent.
Gerson, xm, 10; xxi, 1; diocèse de Reims,
Appendix, i,p. 1 12. Lieu célèbre parla nais-
sance du chancelier J. Charlier de Gerson ,
entre Réthel et Barby ; aujourd'hui détruit.
Gestina, xxix, i/j.
Gestinga , xm, 48; le même que le précédent.
Giselis Cortis, xm , 33; Gizaucourt , Marne , a.
et c. Sainte-Ménehould.
Glanna , xxix ,19; diocèse de Mayence , Appcn-
dix, 11 , p. 11/1; par conséquent ne peut être
Glannes, Marne, a. et c. Vitry-le-Français.
Godulli Mons, in pago Porcensi, x, 4; Gomont
ou Gaumont, Ardennes, a. Réthel, c Asfeld.
Golhi , ix , 1 ; Gueux , Marne , a. Reims , c.
Ville-en-Tardenois.
Grandis Campus, xm, 12; Grand-Champ, Ar-
dennes, a. Réthel, c. Novion.
Gravieius, in pago Tardinensi, ix, 3. Il y a
Gravier-de-Chimay, Aisne , a. Vervins , c.
la Capelle, c°e la Flamengrie; ce hameau
est loin du Tardenois.
Gudiniaca Curtis, x, i3; Guignicourt, Aisne,
a. Laon , c. Neufchâlel. Il y a aussi Guigni-
court, Ardennes , a. Mézières , c. Flize.
Guseius , xm, 1; Gizy (?), Aisne, a. Laon, c.
Sissonne.
Hamiziacus, x, 1 1; Anisy-le-Château (?), Aisne,
a. Laon, chef-lieu de canton.
Hengesbac, xxjx, 3.
Hercena, xm, 52.
Heriboldi (Causa). Voy. Causa.
Herimundi Villa , xm ,21; Hermonville, Marne.
a. Reims, c. Fismes.
Hertra, xxix, 17.
Hildrisei Villa , in pago Remensi , x , 1 ; paraît
être le même que Uldrizei Villa.
Honerada Villa, x, i3.
Hostrennaius , xxix, à-
Houtter (Silva), m, 1.
Hunrezeius, in pago Remensi, x, 1.
138
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
Igneius, x, ilx\ Igny-le-Jard , Marne, a. Éper-
nay, c. Dormans.
[mnia fluvius , xxvi , 3 1 .
Insula Catzeia, xvi, 1. Voy. Cazeius.
Insula super Suppia, x, 5 ; Isles-sur-Suippe ,
Marne, a. Reims, c. Bourgogne.
Isla, in pago Laudunensi, x, 2; xm, 16; peut-
être le même que le précédent.
Jureius, x, i4; Givry-sur-Aisne, Ardennes, a.
Réthel , c. Attigny.
Juviniacus, in pago Porcpnsi, x, 4. Il y a Juvigny,
Marne, a. et c. Chàlons ; et Juvigny, Aisne,
a. et c. Soissons; tous les deux sont hors
du Porcien.
Lagereius, in pago Tardinensi, et Latgereius,
x, 3, i/| ; Lagery, Marne, a. Reims, c. Ville-
en-Tardenois.
Laudunensis (Pagus), x, 2; le Laonnais.
Lientia, xxvi, 27; Liez (?) , Aisne, a. Laon , c.
la Fère.
Limozei curtis, x, 11; H y a Lizy, Aisne, a.
Laon, c. Anisy-le-Château.
Litta et Lita, xm, 53; xxix, 11; diocèse de
Liège , Appendix , 1 , p. 112.
Livreius, x, 12 ; Livry, Marne, a. Chàlons, c.
Suippes; ou Livry, Ardennes, a. et c.
Vouziers , c7" Longwé.
Longa Villa, x, i4; xxvn, 1 ; Longeville ,
Haute-Marne, a. Vassy, c. Montiérender.
Luniacus, in pago Porcensi, x, /j; Logny, Ar-
dennes, a. Réthel, c. Chaumont-Porcien.
Lupeius, x, 10. Il y a Louppy, Meuse, a. et c.
Montmédy ; Louppy-le-Château et Louppy-
le-Petit, Meuse, a. Bar-le-Duc, c. Vaube-
court.
Luperciacus, xiv, 2;xxvm, E, 'jS; Louvercy,
Marne, a. Chàlons, c. Suippes.
Lupae Mons, xm, 36; diocèse de Chàlons, Ap-
pendix, 1, p. 1 1 2 ; Louvemont, Haute-Marne,
a. et c. Vassy.
Lupi Via, xv, 63; Louvois, Marne, a. Reims,
c. Av.
Lurba, vu, 1; la Lobbe, Ardennes, a. Réthel,
c. Chaumont.
Luta et Lutta, xm, A9; xxix, i5; Ludes,
Marne, a. Reims, c. Verzy; à moins que ce
lieu ne doive être cherché du côté du Rhin.
Magreius, x, 5; Mairy, Ardennes, a. Sedan,
c. Mouzon.
Malinum Wadum , in pago Porcensi, x, i\\ Ma-
ranwez, Ardennes, a. Mézières , c. Signy-
l'Abbaye.
Malleius, x, 12; Mailly, Marne, a. Reims, c.
Verzy.
Marizel, x, 11; Marizelle, Aisne, a. Laon, c.
Coucy-Ie-Château , cn° Bichancourt. Voyez
Morizellns.
Marsna , xm , l\i ; xxix , 6 ; diocèse de Mayence ,
Appendix, 1, p. 112.
Martio, x, 11; Marson, Marne, a. Chàlons,
chef-lieu de canton.
Masceius, in pago Porcensi, x, 4- H y a Massiges,
Marne, a. Sainte -Ménehould, c. Ville-sur-
Tourbe; etMarcy, Aisne, a. et c. S'-Quentin.
Mauri Curtis, x., 10; Morcourt (?), Aisne, a.
et c. Saint- Quentin.
Medarcus, in pago Laudunensi, x, 2. Il y a
Marcq, Ardennes, a. Vouziers, c. Grandpré.
Mediana Villa, x, i3; Menneville, Aisne, a.
Laon, c. Neufchâtel.
Meltita, xxvi, 18.
Merdoit, in pago Remensi , x , 1.
Merla (Villa). Voy. Villa Merlu.
Mertca, x, 10. Voy. Medarcus.
Missonia , in pago Porcensi, x, h-
Moncellus, ix, 10; Monceau-sur-Oise, Aisne,
a. Vervins, c. Guise.
Mons Sanctae Mariae , in pago Tardinensi , x , 3;
Mont Notre-Dame, Aisne, a. Soissons, c.
Braisne.
Mons Sancti Martini , in pago Tardinensi, x, 3;
Mont- Saint- Martin, Aisne, a. Soissons, c.
Braisne; ou Mont-Saint-Martin, Ardennes, a.
Vouziers, c. Monthois.
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
139
Mons Subiïaulius ou subFranlio, \, il.
Montes, x, i4; Mont, Meuse, a. Monlmédy, c.
Dun.
Moriniagus et Muriniacus, m, 1,6; Murigny,
Marne, a. el c. Reims; lieu silué entre
Bezanncs, Cormonlreuil et Trois Puits.
Morizellus, xxviu,D. Voy. Marizel.
Mosa, x, 3; la Meuse.
Mutalio et Mulationes , 11, 1; îv, 4; xxvi , 34;
Muison, Marne, a. Reims, c Ville-en-Tar-
denois.
Nanguliaca Cortis, in pago Laudunensi, x, 2;
Naglaincourt, Vosges, a. Mirecourt, c. Dom-
paire, c°c la Viéville.
Nantoilus, in pago Remensi, x, 1 , i.3; xi , 1;
Nanleuil-la-Fosse , Marne , a. Reims , c. Chà
tillon-sur-Marne.
Mvitiacus , x, 1 2 ; peut-être Neuvizy, Ardennes,
a. Réthel, c. Novion; ou Nuisy, Marne, a.
Epernay, c. Anglure;ou encore Nizy, Aisne,
a. Laon , c. Sissonne.
Noitnac, (qu'on peut lire Noiternanc ou Noi-
ternacus), in pago Laadunensi , x, 2.
Noviantus , x , 1 2 ; Nogent, Marne , a. Reims, c.
Beine; mieux Nogent, c. Verzy, c°e Ser-
miers. Il y a aussi Noyant, Aisne, a. et c.
Soissons.
Novus Mansionilis, xm, i4; Neufmanil, Ar-
dennes, a. Mézières, c. Charleville.
Nueridus, xvm, ik\ Nauroy, Marne, a. Reims,
c. Beine.
Nutta, xm, 46.
Odenba, xxix, l\.
Pars, in pago Tardinensi, x, 3; Paars, écrit
aussi Parres, Aisne, a. Soissons, c. Braisne.
Paulicurt, x, i3; Poilcourt . Ardennes, a.
Réthel , c. Asfeld.
Paviliacus, vm, 4; le même que le suivant.
Pavilleus , in pago Tardinensi, x, 3; Poilly ,
Marne, a. Reims, c. Ville en-Tardenois.
Pertiu, in pago Laudunensi, x. 2; l'erlhes, Ar-
dennes, a. Réthel, c. Juniville. L'église de
Perlis est placée dans le diocèse de Reims
par la bulle du i4 décembre 1 1 45. Appen-
dix, 1, p. 112.
Pidus, in pago Remensi, x, 1 ; Poix (?), Ar
dennes, a. Mézières, c. Omont; peut-être le
même que le suivant.
Pis ou Pidis, x, 1 1 ; Sommepy (?), Marne, a.
Sainte-Ménehould, c. Ville sur-Tourbe.
Pit (luviolus, x, 3; le Pi, ruisseau qui se jette
dans la Suippe, vis-à-vis de Saint-Martin, à
5 lieues un quart E. de Reims.
Pitmella, vi, 28.
Pons, xm, 3. Il y a dans l'Aisne el dans la
Marne un assez grand nombre de lieux nom-
més Pont; ainsi, dans l'Aisne : Pont-Arcy, a.
Soissons, c.Vailly ; Pont-Saint-Mard, a. Laon,
c. Coucy-le-Chàteau ; Pont-à-Bucy, a. Laon, c.
Crécy-sur-Serre ;Pontavert, a. Laon , c. Neuf-
châtel; Pont-de-Tugny, a. Saint-Quentin, c.
Saint-Simon. Dans la Marne : Pont-Faver-
ger, a. Reims, c. Beine; Ponl-Saint-Prix , a.
Epernay, c. Montmort, cM Saint-Prix; Pont
de Somme- Vesle, a. Châlons, c. Marson,
c°e Somme- Vesle.
Pons Bairus , xm , 5; diocèse de Reims , Appen-
dix, 1, p. 112; Pont-Bair, Ardennes, a.
Vouziers, c. le Chêne.
Pons Fabricatus, in pago Laudunensi, x,2.
Voy. ci-dessus Pons.
Pons Salcidi, in pago Tardinensi, x, 3; peut-
être Pontarcy, Aisne, a. Laon, c. Vailly.
Voy. aussi ci-dessus Pons.
Pons Sancti Remigii , x , 8 ; peut-être à Reims
ou près de la ville.
Pons Varensis, xviii, 1; probablement Pont-
Faverger, Marne, a. Reims, c. Beine.
Pontus, x, 10. Voy. ci-dessus Pons.
Porcensis (Pagus), x, 4; le Porcien, pays dont
le lieu principal était Chàteau-Porcien , chef-
lieu de canton, Ardennes, a. Réthel, et qui
s'étendait , vers l'orient , jusqu'à la Meuse.
18.
140
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
Porcetus, in pago Remensi, x, 1 ; Pourcy, Marne,
a. Reims , c. Châtillon-sur-Marne.
Pratelli ou Pratella, in pago Remensi, x, i;
Prez (?), Marne, a. Reims, c. Bourgogne, c°e
Warmeriville ; ou plutôt le bas et le haut
Praëlle, Ardennes, a. et c. Mézières, cne Warcq.
Prçuneius , x , 1 3 ; Prunay, Marne , a. Reims, c.
Beine.
Provasius, x, i3; Prouvais, Aisne, a. Laon, c.
Neufchâlel.
Proviliacus, in pago Tardinensi , x, 3, 12;
Prouilly, Marne , a. Reims , c. Fismes.
Prunidis, xxvi, 42; probablement le même
que Preuneius ci-dessus.
Pullionis (Villa), xxvi, i4; Pouillon, Marne,
a. Reims, c. Bourgogne.
Puteoli et Pulioli, in pago Laudunensi, x , 2, 1 2 ;
Puisieux, Aisne, a. Vervins, c. Sains; ou
mieux Puisieulx , Marne, a. Reims, c. Verzy,
hors du Laonnais.
Quatuor Campi , in pago Tardinensi, x, 3;
Quatre-champs , Ardennes, a. et c. Vouziers.
Rancurtis,x, io; Raucourt, Ardennes, a. Se-
dan, chef-lieu de canton.
Rauciacus, xxn, 26; xxvi, 32; Roucy, Aisne,
a. Laon , c. Neufchâtel.
Remensis (Pagus), x, 1; le Rémois ou pays de
Reims.
Remensis (Campus), x, 4,xm, 35, 36; terres
autour de Reims.
Rémi, vi, 29; vu, 2; x, 4; Reims.
Remiliaca Cortis , in pago Remensi, x , 1 ; Railli-
courl, Ardennes, a. Mézières, c. Signy-1' Ab-
baye, hors du Rémois.
Ressonnus, in pago Porcensi, x, 4; Ressons,
Ardennes , a. et c. Réthel , cno Pargny ; ou
Ressons-le-Long, Aisne, a. Soissons, c. Vie-
sur- Aisne.
Retinae, xm, 4i ; xxix, i3; diocèse de Liège,
Appendix , 1, p. 112.
Rhenus flumen, xxix, 18; le Rhin.
Risleius, vi, 1 7 ; Rilly, Marne, a. Reims, c.
Verzy ; ou peut-être Rilly-aux-Oies, Ardennes,
a. Vouziers, c. Atligny. Voy. Appendix, 1,
p. 112.
Rodenaicus, in pago Remensi, x, i;Rosnay,
Marne, a. Reims , c. Ville-en-Tardenois.
Romana ou Romanus , in pago Laudunensi, x , 2 ;
Romain , Marne , a. Reims , c. Fismes ; moins
bien la Romagne, Ardennes, a. Réthel, c.
Chaumon t-Porci en .
Rotonna fluvius, x, 8; la Retourne, qui se jette
dans l'Aisne, à Neufchâtel.
Saceius, xm, 24; Sacy, Marne, a. Reims, c.
Ville-en-Tardenois. Voy. Satiacus.
Salae ou Salum, in pago Laudunensi, x, 2.
Salix Sancli Remigii, xm, i8;xxn, 1 ; Saulx-
Saint-Remi, Ardennes, a. Réthel, c. Asfeld.
Sanctus Cosmas, x , 5 ; xm ,16; église de Saint-
Cosme, à Reims, démolie et remplacée par
l'église des Minimes.
Sanctus Fergillus , in pago Porcensi, x , 4 ; Saint -
Fergeux, Ardennes, a. Réthel, c. Château-
Porcien.
Sanctus Gingulfus, xiv, 1; Saint-Gengoulph,
Aisne, a. Château-Thierry, c. Neuilly-Saint-
Front.
Sanctus Hilarius , xxiv , 1 ; Saint-Hilaire-le-
Grand, Marne, a.Châlons, c. Suippes; ou plu-
tôt Saint-Hilaire-le- Petit, Marne, a. Reims,
c. Beine. Il y a encore Saint-Hilaire-au-
Temple, Marne, a. Châlons, c. Suippes.
Sanctus Julianus, xm, 32; Saint-Julien - de •
Courtisols, Marne, a. Châlons, c. Marson;
ou Saint-Julien, Marne, a. et c. Epernay,
c°c Pierry.
Sanctus Martinus super Pit, in pago Tardi-
nensi, x, 3; Saint-Martin -l'Heureux , Marne,
a. Reims, c. Beine; il est situé hors du Tar-
denois.
Sanctus Martinus ad Suppiam, x, i3 ; le même
que le précédent, le Pi se jetant dans la
Suippe, près de Saint-Martin-l'Heureux.
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
141
Sanctus Remigius, x, 1, 5, 8, io; abbaye de
Saint-Remi, à Reims.
Sanctus Simon, in pago Porcensi, x, k- Il y a
Saint-Simon, chef-lieu de canton, Aisne, a.
Saint-Quentin; hors du Porcien.
Sanctus Stephanus, ix, 20; Saint-Élienne-sur-
Suippe, Marne, a. Reims, c. Bourgogne.
Sancti Timothaei (Abbatia), x, 1 ; abbaye de
Saint -Timothée, à Reims. Voy. Appendix,
1, p. 1 12.
Sarmedus, 111, 1; Sermiers, Marne, a. Reims,
c. Verzy.
Sartes Sanctœ Mariae , x , 1 1 ; un lieu dit les
Sartes, paroisse de Vendresse, Aisne, a.
Laon , c. Craonne , est mentionné dans Va-
rin, Arch. de Reims, Coutum. p. 908.
Satiacus, x, 9; xxvi, 35; Sacy, le même que
Saceius.
Savercei Cortis, in pago Laudanensi, x, 2.
Savineius, in pago Porcensi , x, 4; Sevigny, Ar-
dennes, a. Réthel, c. Château -Porcien; ou
Savigny-sur-Aisne, Ardennes, a. Vouziers,
c. Monthois.
Saviniacus, x , 1 k ; le même que le précédent , à
moins que ce ne soit Savigny-sur-Ardres,
Marne, a. Reims, c. Ville-en-Tardenois.
Schimorta, xm , 45 ; xxix, 10; autrement Scin-
motlera , appelé aussi Squimors ou Sqnimorte,
et situé dans le diocèse de Liège , Appendix,
1, p. 1 12.
Schina, xm, kh; xxix, 7; écrit aussi Scina et
Squina, et situé dans le diocèse de Liège,
Appendix, 1, p. 112.
Scoilus, in pago Remensi, x, 1; Ecueil, Marne,
a. Reims, c. Ville-en-Tardenois.
Sedoilus, in pago Remensi, x, 1; Seuil, Ar-
dennes , a. et c. Réthel.
Sigeranni Cortis , in pago Porcensi, x, k ; Serain-
court, Ardennes, a. Réthel, c. Château-Por-
cien.
Spannus ou Spanni, in pago Porcensi, x, k-
Spantenacus, in pago Remensi, x, 1; Epagny,
Aisne, a. Soissons, c. Vic-sur-Aisne.
Sparnacus, in pago Remensi, x, 1; Épernay,
chef-lieu d'arrondissement, Marne.
Spida, x, i3; Epoye, Marne, a. Reims, c.
Beine. Il y a aussi Épieds, Aisne, a. et c.
Château-Thierry.
Stirpeius, x, 10; Étrepy, Marne, a. Vitry-le-
Français , c. Thiéblemont.
Sugeius, in pago Tardinensi, x, 3; Songy,
Marne, a. et c. Vilry-le-Français.
Summasibi, x, 10; Sommesous, dit aussi Soni
sois , Marne , a. Vîtry-le-Français , c. Som-
puis.
Summa Turba , in pago Porcensi, x , k ; Somme-
Tourbe, Marne , a. et c. Sainte-Ménehould.
Supia et Suppia fluvius, ix, 20; x, 5, i3;la
Suippe, qui se jette dans l'Aisne à Condé,
au-dessous de Neufchâtel.
Surneius, in pago Porcensi, x, 4; Sugny, Ar-
dennes, a. Vouziers, c. Monthois; ou peut-
être Sorny, Aisne, a. Soissons, c. Vailly, c"e
Terny.
Tancornus , in pago Remensi, x , 1 ; Tincourt (?),
Marne , a. et c. Épernay, c°e Venteuil. Il y a
aussi Tancourt , Aisne , a. et c. Soissons , c°e
Vaurezis; celui-ci n'est pas dans le Rémois.
Tanneius, xm, 27; appelé aussi Tasneius, et
situé dans le diocèse de Reims, Appendix,
1 , p. 1 1 2 ; Tannay, Ardennes , a. Vouziers ,
c. le Chêne.
Tardinensis , x, 3, autrement Tardenensis (Pa-
gus) ; le Tardenois, dont les lieux principaux
étaient la Fère-en-Tardenois , Aisne, a. Châ-
teau-Thierry, et Ville-en-Tardenois , Marne ,
a. Reims.
Tascherius, xxvm, 5i, 70.
Tasiacus , xn , 1 ; diocèse de Reims, Appendix, 1,
p. 1 1 2 ; Taissy, Marne , a. et 3e canton de
Reims; ou Taizy, Ardennes, a. Réthel, c.
Château-Porcien.
Tassceius , xm , 28 ; peut-être le même que Ta-
siacus.
Sanctus Mauritius, in pago Remensi, x, i.
142
VOCABULAIRE GEOGRAPHIQUE.
Tendecaudœ , in pago Remensi, x , 1 ^Tinqueux ,
Marne, a. et ier c. Reims.
Terron, xm, 7; Terron-sur- Aisne , Ardennes,
a. et c. Vouziers.
Todiniacus, in pago Remensi^ x , 1 ; Thugny,
Ardennes, a. et c. Réthel. Le même que
Tuniacus ci-dessous.
Torsilli, in pago Tardinensi, x, 3; Torcy (?),
Aisne, a. Château-Thierry, c. Neuilly- Saint -
Front; ou Torcy (?), Ardennes, a. et c. sud
de Sedan.
Tramus ou Trami, in pago Remensi, x, 1 ;
Termes (?), Ardennes, a. Vouziers, c.
Grandpré.
Trepallus, xxvm, l\"i ; Trépail , Marne, a.
Reims, c. Verzy.
Très Putei, in pago Laudunensi, x, 2; Trois -
Puits , Marne , a. et 3e canton de Reims ; dans
le Rémois et non dans le Laonnais.
Trielongus , vm , 1 ; Treslon , Marne , a. Reims,
c. Ville-en-Tardenois.
Trosleius, x, i4; Trosly-Loire, Aisne, a. Laon,
c. Coucy-le-Château.
Tuniacus, xm , 11 ; Thugny, Ardennes, a. et
c. Réthel.
Uldrizei Villa, x, i3; Heulrégiville , Marne, a.
Reims, c. Bourgogne; moins bien Houldizy,
Ardennes, a. Mézières, c. Charleville.
Ulmi, in pago Porcensi, ix, 11; x, 4; Ormes.
Marne, a. et c. Reims, hors du Porcien.
UnumCarrum, x , 1 ; Unchair, Marne, a. Reims.
c. Fismes.
Ursiniaca Cortis, in pago Remensi, x, 1.
Ursluus, x, 10; Hurlus, Marne, a. Sainte-Mé-
nehould, c. Ville-sur-Tourbe.
Vallis Baugionis, xxvi, 1; Vaux-Boison, Ar-
dennes, a. Réthel, c. et cne Asfeld.
Varaus, x, i4; Vraux, Marne, a. et c. Châ-
lons.
Vegneus, x, 20; Vigneux (?), Aisne, a. Laon.
c. Rozoy-sur-Serre.
Veira, x, 10. Vière est le nom d'une rivière
qui prend sa source près de Saint-Mard-sur-
ie-Mont, Marne, a. Sainte-Ménehould , c.
Dommartin-sur-Yèvre , et qui se jette dans la
Chée, à Chagny, a. Vitry-le -Français, c.
Heiltz-le-Maurupt.
Veius Sancli Remigii, xm, 1 1 ; Viel- Saint -
Rémi, Ardennes, a. Réthel, c. Novion.
Veleina, in pago Porcensi, x, 4; Villaine-Vaux-
Lepron (?), Ardennes, a. Rocroi, c. Rumi-
Vencena, in pago Laudunensi, x, 2. Je trouve
Vincelles, Marne, a. Epernay, c. Dormans,
hors du Laonnais.
Vendera (?) , in pago Porcensi, x, 4 ; Vendières,
Aisne, a. Château-Thierry, c. Charly, et hors
du Porcien. Peut-être Venderessa, Ven-
dresse, Aisne, a. Laon, c. Craonne, de même
hors du Porcien; mieux Vendresse, Ar-
dennes, a. Mézières, c. Omont.
Vendora, in pago Remensi, x, i;Vendeuil (?) ,
a. Reims, c. Fismes.
Ventelaius , in pago Laudunensi, x , 2 ; Ventelay,
Marne, a. Reims, c. Fismes.
Ventoilus, in pago Laudunensi, x, 2; Ven
deuil (?) , Aisne, a. Saint-Quentin, c. Moy;
Venteuil (?), Marne, a. et c. Epernay, loin
du Laonnais.
Verellus , super fluvium Callum , xxvi , 1 6 ;
Vroil sur la Chée, Marne, a. Vitry, c. Heiltz-
le-Maurupt.
Veromandense, xm, 22; leVermandois. Voyez
le nom suivant.
Veromandensis (Via), xm, 18; route du Ver-
mandois ou de Saint-Quentin, Aisne.
Vicus, xx, 1, 74; avec une église sous le vo-
cable de saint Rémi.
Vicus Sancti Remigii, vi, 1 ; le bourg Sainl-
Remi, à Reims.
Vilerus etBrs., xm, 34; peut-être Villers-en-
Argonne et Braux-Saint-Remi , Marne , a. et
c. Sainte-Ménehould.
Villa, x, 11; Ville-en-Tardenois (?), chef-lieu
VOCABULAIRE GÉOGRAPHIQUE.
143
de canton, Marne, a. Heims; Ville-sur-
Tourbe (?), chef-lieu de canlon, Marne, a.
Sainte-Ménehould.
Villa Aleranni, xm, 25; Villers - Allerand ,
Marne, a. Reims, c. Verzy.
Villa Domine, in pago Remensi, x, r, Villede-
mange, Marne, a. Reims, c. Ville-en-Tar-
denois.
Villa Merla, in pago Remensi, x, 1 ; uni à
Bouilly, Marne, a. Reims, c. Ville-en-Tar-
denois. Voy. Varin, ArcJi. admin. t. II,
part, ii , p. io5i.
Villa Pullionis. Voir Pullioms Villa.
Villa super Rotundam , in pago Tardinensi ,
x , 3 ; Ville-sur-Relourne , Ardennes , a. Ré-
thel , c. Juniville, c"° Bignicourt, hors du
Tardenois.
Villa Warmerena, xm, 17 ; peut-être le même
que Warmerii Villa. Voyez ce nom.
V illare , appendix Beconis Villae, xix , f\ ,
1 2.
Villare, avec une église dédiée à saint Rémi,
xv, 1, 59; diocèse de Reims, Appendix, 1,
p. 112; Villers -devant- le -Thour (?) , Ar-
dennes, a.Rélhel, c. Asfeld; sous le vocable
de saint Rémi et à la collation de l'abbé de
Saint-Remi (Varin, Arch. admin. t. II,
part. 11, p. 1066); peut-être le même que
Villare in Silva, dont l'église est aussi dé-
diée à saint Rémi.
Vdlare, appendix Vici, xx, i5.
Villare Asinorum, in pago Remensi, x, i;Villers-
Asneux, nommé ensuite Villers-aux Nœuds ,
Marne , a. Reims , c. Verzy.
Villare in Silva, xni,23;Ville-en-Selve, Marne,
a. Reims , c. Verzy.
Villeta, in pago Tardinensi, x, 3; Villette ( ?) ,
Marne, a. Reims, c. et c11' Fismes ; Villette (?),
Ardennes, a. Sedan, c. Sedan-nord.
Virdiniacus, xxvi, 19; ou le même que le sui-
vant, ou Verdilly, Aisne, a. et c. Château-
Thierry.
Viriniacus, ix, 7 ; Vrigny, Marne , a. Reims, c.
Ville-en-Tardenois .
Vitlina, xxm, 1.
Vitreius, x, 10 ; Witry-lez-Reims, Marne, a.
Reims, c. Bourgogne. Il y a encore Vitry-
la -Ville, Marne, a. Châlons , c. Ecury-sur-
Coole; Vilry-le-Français, chef-lieu d'arron-
dissement, Marne ; Vilry-en-Perthois , Marne,
a. et c. Vitry-le-Français.
Vitula, xxviii, 57; la Vesle, rivière qui passe
à Reims et se jette dans l'Aisne, près de
Soissons.
Vuncus , in pago Tardinensi, 1 , 3 ; Voncq , Ar-
dennes, a. Vouziers, c. Attigny.
Warmatia, xxix, h- Il y a Vouarces, Marne, a.
Epernay, c. Anglure; mais ce serait plutôt
la ville de Worins sur le Rhin.
Warmerii Villa, in pago Laudunensi, x, 2;
Warmeriville , Marne , a. Reims , c. Bour-
gogne.
Wertena, xm, 47 ■
Les noms de lieux de ce Vocabulaire se retrouvent en grande partie dans des titres moins anciens. Voy.
Varin, Arck. législ. t. I, part, n, p. 167 et ss.
ERRATUM.
P. 20, col. 2, lin. 5, Alciaco , leg. Asciaco.
TABULA
QUORUMDAM SIGLORUM IN APOGRAPHO POLYPTYCHI REMIGIANI
OCCIRRENT1UM.
i \\\,7. \ojc dimidiuni
site se-
29
de Rilenn.
59
de diurn.
mis signa n velS plerumque
3o
de Vender.
60
cartt
in Cod. ejft,
ngitur.
3i
radon.
61
coît
2 pasqt.
32
. T
esciars.
62
ept.
3 ing.
33
de anîi audevin.
63
carlî.
4 ingî.
3/,
ingî.
64
i(t longum.
5 corrôg.
35
de Cerron.
65
aset, itemque infra, S ïO.
6 iig.
36
au go.
66
axit.
7 cet.
37
hôspit.
67
quartî.
8 card.
38
téets.
68
péris, cxiin et dimid.
g v. Numerus v
videtur
expun-
39
cT.
69 genat
gendus, ut
legendum super-
4o
de unaq; dono.
70
M. dominicat. hab.
sit : cuni infante î.
4i
de cap.
71
pasqutsalcin. Fort, audiendum
10 fog.
42
uê.
de pascuis cum salicto
1 1 tnuerit.
43
vel de terris. Cod. kabet:
72
caneverilt et prat.
12 Austrema.
de tr.
73
et inianf.
i3 capîi.
44
de dono Remig.
74
decem pat et decem caprôn
i4 msurâ.
45
pasqt. map.
et coopëï.
i5 capîim.
46
vigî.
7^>
car.
1 6 for.
4?
epî.
76
debenlem ut mans. Rainul-
1 7 ut den in dini
i<î. Fort.
legend.
48
ept, hic et uifra usque
fum in Condatol.
ut denario:
s m din
lidiuni.
*9
ing. fors.
77
brâz el wait. Waitœ idem quod
18 fan.
5o
ter t. 1.
frequentius wactœ.
19 Monasteriàl.
5j
terc. 11.
78
cet. debt.
ao annol. ; mox
infru ,
S 20,
52
baiïïi générât.
79
M. 1 dominicat. hàb.
an net.
53
clma ; idem quod camba , su-
80
anîï. et putt. 1. sal qrt. 1. Conf.
21 M. ingî.
periius, xi, 1.
% 1, supra.
22 obî.
54
pseturâ. Conf. supra, xi. 2 ,
81
de obb.
2 3 putî. quâ cetî,
infraque , $ 22.
82
tenens terram aut nisi xx de-
ilx accî. 11. àps a
dindomi
ne.
55
ingnl.
narios A . 1111. (A).
25 de Pert.
56
Sadregerdis acet. ing. cum
83
vi den. m \ {fort, dies } m
26 ariîî.
.„f v
int. in.
in anno. (A. D. )
27 Noitnac.
57
ingt.
84
ad nativit. Dni (? itTV (A).
28 de Vencen.
58
pasqt.
ad nativ. Domini setis (D).
TABLE
DES
MATIERES CONTENUES DANS CE VOLUME,
Pages.
Préface i
POLYPTYCHDM S.VNCTI REMJGII Re.MENSIS. .- 1
Appendi.v
1 1 1
I. Privilegium Eugenii III papae, dalum \t\ dec. \\l\b Ibid.
II. Privilegium Adriani IV papae, datum 19 dec. 1 i54 ii3
III. Descriptio bonorum monasterii S. Vitoni Virdunensis. 1 15
IV. Fragmentum polyptychi Mediolacensis 122
Index 125
Vocabulaire géographique i33
'9
L1BRARY OF CONGRESS
illilBIl
000533ûlb55